Alþýðublaðið - 25.05.1962, Blaðsíða 4

58 SÍÐNA kafli úr endurminn-
ingum rússneska rithöfundar-
ins Ilya Ehrenburgs var prent-
aður á föstudag í fyrri viku í
mánaðarriti rússneska rithöfunda
sambandsins, Nove Miri. Telur
Hans Björkgren, fréttaritari Ar-
beiderblaðsins í Moskvu, að bók
þessi muni verða klassiskt bók-
menntaverk um veldi Stalíns,
Berías og Jezjovs, þegar „örlög
manna voru eins og happdrætti”.
Segir liann, að verkið sé oft stór-
kostlega hreinskilið, en oft þurr
og tilbreytingarsnauð lesning.
Ehrenburg veit, hvað hann er
að tala um, segir Björkgren. —
Hann er nú 79 ára að aldri og
er einn af fáum menntamönn-
um, sem lifðu af ógnir þessara
ára — „fékk vinning í happ-
drættinu”.
Kaflinn fjallar að verulegu
leyti um þann tíma, er hann var
stríðsfréttaritari í borgarastyrj-
öldinni á Spáni og heyrði ekki
einu sinni orðróm af ógnunum,
sem byrjaðar voru í Sovétríkjun-
um. Hann hitti Hemingway ( eina
gest á sundurskotnu hóteli í Mad-
rid, hungraðan og sötrandi whis-
ky). Það voru rithöfundamir
Hemmingway og Isaac Babel, sem
kenndu Ehrenburg að „anda,
vinna, halda út”.
Ehrenburg heldur þvi fram, að
hann hafi ekki haft hugmynd um,
hvað var að gerast heima í Rúss-
landi. Hann sá landa sína falla
á Spáni. Margir þeirra, sem lifðu
af bardagana, voru kallaðir heim,
handteknir og skotnir, en hann
vissi það ekki. Meðal þein-a var
hetjan frá Madrid, Gorev, sem
bjargað var með einhverjum
undrum, en hvarf siðan hálfu ári
síðan, „þegar enginn undur voru
lengur til”. Svo var það kven-
fréttaritarinn, sem var handtek-
inn af þeim sökum einum, að
maður hennar hafði verið hand-
tekinn.
Þá var það byltingarleiðtoginn
Antonov-Ovsjenko, sem varð
sendiherra á Spáni 1938, en var
kallaður heim og skotinn fyrir
áætlanir um skemmdarverk gegn
Rauða hernum.
„Ég sá, að hann átti í erfiðleik-
um. Ef til vill renndi hann grun
í það, sem í vændum var. Hann
hvarf strax, er hann var kominn
til Moskva. Nafn hans hvarf úr
öllum frásögnum af árásinni á
Vetrarhöllina”.
Sjálfur upplifði Ehrenburg
það, að Izvestija hafði ekki leng-
ur áliuga á fréttum frá Spáni —
„Stóratburðir gerðust í Kína,
síðurnar voru fullar af stjórnar-
skránni og kosningunum”. Hann
kom heim og ætlaði að vera tvær
vikur, sem urðu að hálfu ári.
Mikið áfall beið hans við kom-
una til Moskva 24. desember
1937. Allir voru logandi hræddir
við falda hljóðnema.'Annai's seg
ir hann um þetta aðfangadags-
kvöld: „Það var heill liafsjór af
nöfnum, og á eftir hverju þeirra
stóð orðið: HANDTEKINN”.
Skáldið Pilnjak liafði verið
liandtekið fyrir að hafa verið í
Japan, annar fyrir að hafa haft
samband við erlenda rithöfunda,
hinn þriðji vegna þess að hann
var pólskur kommúnisti, og hinn
fjórði vegna þess að hann var
nýkominn frá París ....
Skelfingu lostinn hlýddi Ehr-
enburg á frásagnirnar og aðvar-
anirnar: „Nú handtaka þeir eig-
inkonurnar líka og setja bömin
á barnaheimili”.
Daginn eftir fór hann á rit-
stjórnarskrifstofur Izvcstia. Þar
þekkti hann ekki lengur eitt ein-
asta.andlit. „Ég spurði eftir þess-
um og hinum. Einn svaraði: Hann
er farinn. Einhver veifaði hönd-
inni. Aðrir flýttu sér búrtu”.
Á rithöfundaþingi í Georgíu sá
hann Bería: „Nokkrir hylltu
hann, allir klöppuðu standandi.
Hann klappaði á móti og hló á-
nægður með sig. Mér var þá orð-
ið ljóst, að allir klöppuðu, þegar
minnzt var á nafn Stalíns, og ef
það kom fyrir í lok ræðu, stóðu
allir á fætur. En ég var undr-
andi — hver var Bería? Sessu-
nautur minn sagði: Mikill mað-
ur”.
Á þessum tíma gat Ehrenburg
ekki skrifað — honum var gert
tilboð um að skrifa um hreins-
ana-réttarhöldin og líkja fimmtu
herdeildinni á Spáni við „þjóð-
níðinga”.
Grunsemdir og örlagatrú
ríktu. Enginn vina hans vissi,
hvað næsti dagur kynni að bera
í skauti sínu. — Margir höfðu
pakkað niður hlýjum nærfötum
í tösku”. í hinu fræga skáldahúsi
við Lavrushenskygötu báðu leigj
endúr urn, að lyftunni yrði lok-
'að á nóttunni, þar eð liún héldi
fyrir þeim vöku. Telur hann, að
næturnotkunin hafi aðallega ver-
ið verk leynilögreglunnar. Á rit-
stjórnarskrifstofum Izvestija
voru ekki lengur nafnspjöld á
neinni hurð — einn af varðmönn
unum sagði, að þýddi ekki neitt:
„Sá, sem skipaður er í dag, er
fluttur burtu á morgun”.
Isac Babel, sem skömmu síðar
varð hefndaraðgerðunum að
bráð, lýsti tímunum þannig: „í
dag talar maður hreinskilnislega
aðeins við konu sína — á nótt-
unni, með höfuðið undir sæng-
urfötunum’”.
Flestir, þar á meðal Boris Pa-
sternak, héldu, að allt þetta gerð-
ist, án þess að Stalín hefði hug-
mynd um það. Kvöld nokkurt
hittust Ehrenburg og Pasternak.
Pasternak „baðaði út hönldunum
Leifad verði
nýrra úrræða
útgerðarlnnar
og lirópaði: Hugsaðu þér, ef ein
hver segði Stalín frá öllu þessu!“
Babel var einn laus við glám-
skyggni og iýsti því yfir, að ör-
yggisráðhen-ann Jezjov „legði sig
auðvitað fram, en það er ekki
um hann að ræða”.
Dauði Babels sjálfs, er Jezjov
Ixafði verið tekinn af'lífi og Be-
ría var tekinn við, átti fljótlega
éftir að sanna réttmæti orða
hans. Ásamt Babel dó stór hluti
af menntamönnum Sovétríkj-
anna, þ. á m. hinn heimsfrægi
leiklxússmaður Meyerhold.
Hjá hinum síðastnefnda hitti
Ehrenburg meðlim herdómstóls
þess, er dæmt hafði Tukhatsjev-
sky marskálk og nokkra aðra
herforingja til dauða samkvæxnt
sönnunum, sem síðar hefur ver-
ið lýst yfir, að hafi verið búnar
til af herráði Hitlers. Nokkrum
dögum eftir þennan fund hjá
Meyerhold var þessi maður liand
tekinn og hvarf síðan.
„Ég sá Meyerliold”, skrifar
Ehrenburg. „Hann sat með lok-
uð augu og líktist hænu, sem
skotið hefur verið á”.
Eftir þessar geigvænlegu lýs-
ingar segir Ehrenburg af furðu-
legri hreinskilni, að hann hafi
ekki getað gert greinarmun á
Stalínsógnununum og fasisman-
um, „okkar eigin skelfingum og
hinum vondu fréttum, er bárust
að vestan”.
í ársbyi'jun 1939 var réttast að
nota orðið „kult’” ’í sinni upp-
runalegu, trúarlegu merkingu. í
hugum milljóna manna var Sta-
lín orðinn að hálfguði. Allir
töngluðust skjálfandi á nafni
hans og héldu, að hann einn gæti
bjargað Sovétríkjunum frá árás
og falli.
í síðari kafla þessa merkilega
minningarrits um Stalín mun
Ehrenburg kanna Stalínstrúna
nánar. Þá er og búizt við lýsingu
á morðinu á Gorki. — í Moskva
er almennt vitað, að það var sett
á svið af manni, sem var allmiklu
hœrra settur en • morðinginn
sjálfur.
Það merkilega við bókina er
einnig það, að hún er birt rétt
fyrir 25 ára afmæli m. a. Tukat-
sjevsky-réttarhaldanna sumarið
1937. Annars birti Izvestija líka
18. maí sl. minningargrein, sem
kom 25 árum of seint, um hinn
gamla bolsjevikka Avel Enukid-
ze, sem var „baktalaður, hand-
tekinn og dæmdur 1937, endur-
reistur eftir dauðann á árinu
1959”.
ÞAÐ virðist fremur hljótt um
allt, er snertir útgerð og al-
veg sérstaklega togaraútgerð. —
Ástæðan fyrir því hlýtur að vera
sú, að stjórnmálamennirnir telja
ekki sigurstrangiegt í kosninga
slagnum að minnast mikið á þessi
mál. Atvinnumálunum er svona
rétt aðeins gefið hornauga, nema
þá helzt af Alþýðuflokknum
enda er það eðlilegast, þar sem
þau hafa alltaf verið eitt aðalbar-
áttumál flokksins, fyrst með úr-
ræðum til þess að skapa næga
og stöðuga vinnu fyrir alla, svo
með því að búa þannig um hnút-
na, að ekki sækti í sama horfið og
áður var hér í Reykjavík.
Eitt af óskabörnum Alþýðu-
flokksins var og er Bæjarútgei'ð
Reykjavíkur. Hún mun hafa ver-
ið einhver stærsti atvinnuveitandi
þessarar borgar til skamms tíma
og átti drjúgan þátt í því jafn-
vægi er einkennt hefur atvinnu-
mál borgarinnar. Nú liggja togar-
ar Bæjarútgerðarinnar bundhir
við hafnargarðana eins og skip
Listabókstafir
Alþýðuflokksíns
AKRANES: A-listi,
AKUREYRI: A-listi,
DALVÍK: A-Iisti,
ESKIFJÖRÐUR: A-listi,
EYRARBAKKI: A-listi,
FÁSKRÚÐSFJÖRÐUR: J-liSti,
GRINDAVÍK: A-listi
HAFNARFJÖRÐUR: A-listi,
HELLISSANDUR: A-iisti
HNÍFSDALUR: A-listi,
HÚSAVlK: A-listi
HVERAGERÐI: H-iisti,
ÍSAFJÖRÐUR: H-listi,
KEFLAVÍK: A-Iisti,
KÓPAVOGUR: A-Iisti,
NESKAUPSTAÐUR: A-listi,
NJARÐVÍKUR: A-Iisti,
ÓLAFSFJÖRÐUR: A-listi,
ÓLAFSVÍK: A-listi,
PATEKSFJÖRÐUR: A-Iisti,
REYÐARFJÖRÐUR: I-Iisti,
REYKJAVÍK: A-listi,
SANDGERÐI: A-listi,
SAÚÐÁRKRÓKUR: I-listi,
SELFOSS: H-listi,
SELTJARNARNES: A-listi,
SEYÐISFJÖRÐUR: A-listi,
SIGLUFJÖRÐUR: A-Iisti,
SKAGASTRÖND: A-listi,
STOKKSEYRI: A-listi,
STYKKISHÓLMUR: A-listi,
SUÐUREYRI: A-listi,
VESTMANNAEYJAR: A-listi.

Farið snemma
á kjörstað

einstaklingsframtaksins Sú var
tíðin , að þessi sjón var algeng í
Reykjavík fyrir síðasta stríð. Tog-
urunum var lagt, þegar útgerðar-
mönnum hentaði án tillits til al-
menningsþarfa eða þjóðarheildar-
innar. Með tilkomu Bæjarútgerð-
arinnar bjuggust menn við því að
slíkum vinnubrögðum væri lokið
enda varð sú raunin á í fyrstu.
Bæjarútgerðin fór vel af stáð.
Forráðamenn hennar sýndu á-
huga á alhliða þróun og fylgdust
með tímanum. En nú hefur sleg-
ið í baksegl. Á sama tíma og aðr-
ar þjóðir hafa lagt inn á nýjár
brautir í togaraútgerð svo sem
með smíði skuttogara, verksmiðju
togara og enn fleiri nýjunga, sem
áður liefur verið getið hér í blað-
inu, þá hefur hvorki einstaklings-
framtakið eða Bæjarútgerðin far-
ið þessar leiðir, þrátt fyrir ábend
ingar ýmissa manna úr fiski-
mannastétt. Bæjarútgerð Reykja-
víkur bar skylda til þess öðrum
fremur, að fylgjast með nýjung-
um á þessum sviðum svo og öllum
þeim sviðum, er aukið gætu hag-
kvæmni í rekstri og komið borg-
urunum að meiri notum.
Einstaklingsframtakið er gott
eins langt og það nær en þegar
það er ekki fært um að halda syo
á málurn, að það geti gegnt skyld-
um sínum við bæjarfélagið, þá
verður það opinbera að taka í
taumana. Þaö þýðir ekkert að
skella skuldinni á okkar dug-
miklu fiskimenn og hrein móðg-
un er að telja þá ekki vinna fyrir
sínu kaupi, nema með því að
lengja vinnutímann. Menn, sem
vinna áhættusöm störf fjarri
heimilum sínum hljóta að eiga
kröfu til góðra launa. Hver ein-
asti sanngjarn maður hlýtur að
viðurkenna það. Útgerðin getur
ekki búizt við því að ungt og dug-
mikið fólk sæki til þessa atvinnu-
vegar, sem engin úrræði sér önn-
ur, en að lækka kaupið eða að
lengja vinnutímann. Það er engu
síður ástæða til að athuga hvort
ekki mætti eitthvað lækka kostn-
að útgerðarinnar í landi. Þau
gögn mættu gjarnan koma á borð
fyrir almenning áður en lengra
er haldið. Það lilýtur að verá
krafa Alþýðuflokksins að leitað
verði nýrra úrræða að því er
snertir Bæjarútgerð Reykjavíkur,
svo sem með því að flotinn verði
endurnýjaður með hagkvæmari
skipum. Unnið verði betur úr
aflanum, bæði til frystingar og
niðursuðu ásamt mörgu öðru, er
til greina kemur. Ennfremur
verður að skana útgerðinni í bæn
um betri aðstöðu við lxöfnina, því
þar eiga fiskvinnslustöðvarnar að
vera en ekki v'tt og breitt út um
allt bæjarlandið.
Fiskvinnslustöðvarnar hafa á
vorin getað tekið við fjölda skóla-
fólks og húsmæðra til starfa. Ef
þetta á nú að bregðast eins og allt
útlit er fyrir ofan á allt annað,
sem aflaga hefur farið í borgar-
rekstrinum þá getur borgarstjórn
Reykjavíkur ekki skorizt undan
því að grípa í taumana, þegar
mikilvirkustu atvinnutæki borgar
innar eru komin í strand.
Ásgrímur Björnsson.
<g 25. maí 1962 - ALÞÝÐUBLADID