Alþýðublaðið - 06.04.1963, Blaðsíða 4

GYLFÍ Þ. GÍSLASON SKRiFAR UM
LISTASAFN
FYRIR sköminu sá ég þess
getió í blöðum, að einn af
minni spámönnum íslenzkra
kommúnista hefði í ræðu á
stúdentafundi farið hörðum
orðum um lélegan aðbúuað
Listasafns íslands, slæma
stjórn á safninu og áhugaleysi
mitt á málum þess, eins og
raunar öðrum menningarmál-
um. Þar eð Listasafn íslands
er ein merkasta menningar-
stofnun þjóðarinnar, er ástæða
til þess að fara nokkrum orð-
um um aðbúnað þess fyrr og
nú.
Jónas Jónsson frá Ilriflu
beitti sér fyrir því árið 1928,
er hann var menntamálaráð-
lierra, að sett væru lög um
stofnun Menningarsjóðs og
Menntamálaráðs, og var hér á
sínum tíma um hina merkustu
lagasetningu að ræða. í lögun-
um sagði, að þriðjungi af árs-
tekjum sjóðsins skyldi varij
„til að kaupa listaverk fyrir
landið, til verðlauna fyrir og
útgáfu á uppdráttum af bygg-
ingum, Iiúsbúnaði og fyrir-
myndum fyrir heimilisiðnað í
þjóðlegum stíl.” Einnig var
sagt, að verja mætti „fé til út-
gáfu veggmynda eftir íslenzk-
um Jistaverkum til heimilis-
prýði.” Tekjustofn sá, sem
Menningarsjóði var fenginn,
voru sektir fyrir áfengislaga-
brot. Var liér að vísu ekki um
mikla fjármuni að ræða. En
stefnan, sem í Iagasetningunni
fólst, að veita bókmenntum,
listum og náttúrurannsóknum
opinberan stuðning, var hins
vegar mikils virði,
Þótt reynslan sýndi, að tekj-
ur Menningarsjóðs væru mun
minni en nauðsynlegt væri til
þess, að hann gæti sinnt vel
verkefnum sinum, og fjárhags-
aðstæður allar í landinu ger-
breyttust, þá var áratugum
samau ekkert aðhafzt til þess
að bæta fjárhag Menningar-
sjóðs. Á árunuin 1940-1950
nam t. d. upphæð, sem varið
var árlega til listaverkakaupa,
30 562 00 kr. að meðaltali. Og
á árunum 1950-1957 var
146 294 00 kr. varið í þessu
skyni árlega að meðaltali. Eg
beitti mér þess vegna fyrir því
í ríkisstjórn Hermanns Jónas-
sonar, að lögin um Menningar-
sjóð og Menntamálaráð væru
endurskoðuð. Það gekk hins
vegar mjög illa að fá sam-
komulag um aukningu á fjár-
ráðnm sjóðsins. Fjármálaráð-
herrann, Eysteinn Jónsson,
vildi ekki fallast á neinar fjár-
veitingar úr ríkissjóði til Menn-
ingarsjóðs. Hins vegar kvað
hann flokk srnn mundu taka
það til velviljaðrar athugunar,
ef ég bæri í ríkisstjórninni
fram tillögur um sérstaka fjár-
LANDS
öflun til sjóðsins. Eg stakk þá
upp á því, að innheimt yrði
1,00 kr. gjald af hverjum að-
göngumiða að kvikmyndasýn-
ingum og 2,00 kr. gjald af
hverjum aðgöngumiða að dans-
leikjum, til viðbótar skemmt-
anaskatti. Fjármálaráðherranu
og flokkur hans féllust á þessa
hugmynd, og var ég þeim og
er enn þakklátur fyrir það.
Innan Alþýðubandalagsins var
liins vegar um mikla tregðu að
ræða, og virtist um skeið, sem
flokkurinn væri tillögu minni
andvígur. Eftir langa töf og
miklar umræðUr samþykkti
þingflokkur Alþýðubandalags-
ins þó loks þessar tillögur mín-
ar. Skyldist mér á Finnboga
R. Valdimarssyni, að hann hafi
átt mikinn þátt í því, að tillög-
unni var ekki hafnað í þing-
flokki Alþýðubandalagsins.
Mat ég stuðning hans við málið
mikils og geri enn, og taldi því
ekki nema sanngjarnt og eðli-
legt, að í lagasetningunni yrði
heimild til þess að veita kvik-
myndahúsi í Kópavogi, og þá
einnig einu kvikmyndahúsi í
öðrum kaupstööum, undanþágu
frá greiðslu skemmtanaskatts,
ef hagnaðurinn yrði notaður til
menningarmála, en á því máii
hafði Finnbogi mikinn áhuga.
Með hinum nýju lögum um
Menningarsjóð og Menntamála-
ráð, er sett voru 1957, voru
tekjur sjóðsins því sem næst
sexfaldaðar. Jafnframt var að
vísu ákveðið, að Menningar-
sjóður skyldi greiða 800 þús.
kr. á ári til vísindasjóðs, sem
sett voru sérstök lög.um sam-
tímis. En fjármál Menningar-
sjóðs sjálfs til eigin þarfa juk-
ust úr um það bil hálfri milljón
á ári í 2-2VÍ> milljón. Jafnframt
voru verkefni Menningarsjóðs
aukin, t. d. gert ráð fyrir því.
að hann hæfi stuðning við ís-
lénzka tónlist, íslenzka kvik-
myndagerð o. fl.
Meff þessu voru skilyrði
Menntamálaráðs til listaverka-
kaupa að sjálfsögðu stórbætt.
Menntamálaráð jók listaverka-
kaup sín á næstu árum og varði
í því skynt 314.700,00 kr. að
meðaltali árlega á árunum 1958
til 1961. Eg taldi hins vegar
og tel enn, að með tilliti til
hinnar - miklu aukningar, sem
varð á f járráðum Menntamála-
ráðs samkvæmt lögunum frá
1957, hefði ráðið átt að auka
listaverkakaup sín enn meir en
það gerði.
Mér er engin launung á því,
að þetta var ein af ástæðum
þess, að ég taldi rétt, að sett
yrðu sérstök lög um Listasafn
íslands, þar sem safninu væru
tryggðar fastar lágmarkstekjur
af fé Menningarsjóðs. Auk þess
fannst mér ekbi vanzalaust, að
ekki væru til sérstök lög um
jafnmerka menningarstofnun
og I.istasafnið og í alla staði
eðlilegt, að listamennirnir
sjálfir hefðu íhlutmi um það,
hvaða verk væru keypt til safns-
ins> Vorið 1961 voru sett lög
um Listasafn íslands og safn-
inu tryggðar a.m.k. 500 þús.
kr. árlega af tekjum Menning-
arsjóðs tii listaverkakaupa.
Stjórn safnsins er nú í hönd-
um fimm manna safnráðs. ís-
lenzkir myndlistarmenn kjósa
úr sínum liópi þrjá menn í
safnráðiö, tvo listmálara og einn
myndliöggvara. Menntamála-
ráðherra skipar einn safnráðs-
mann, en forstöðumaður Lista-
safnsins er sjálfkjörinn í ráðið
samkvæmt stöðu sinni og er
jafnframt formaður ráðsins. Við
val listaverka ræður meiri
hluti atkvæða úrslitum í safn-
ráðinu, en þó þarf einróma
samþykki fjögurra ráðmanna
til ákvörðunar, ef safnsstjóri
er lienni andvígur.
Forstöðumaður safnsins var
skipaður dr, Selma Jónsdóttir.
Hún hafði áður starfað við
safnið og varð fyrst íslendinga
til þess að ljúka fullnaðarprófi
við erlendan háskóla í listsögu.
Var hún raunar eini íslending-
urinn með slíkt próf, er staðan
var veitt. Tel ég hana hafa
leyst af hendi ágætt starf í
þágu safnsinsi Auk dr. Selmu
skipa safnráð þrír af viður-
kenndustu myndlistarmönnum
þjóðarinnar, málararnir Gunn-
laugur Schéving og Þorvaldur
Skúlason, og Ásmundur Sveins-
son myndhöggvari, og ennfrem-
ur dr. Gunnlaugur Þórðarson,
sem er kunnur ábugamaður
um myndlist. í safnráðinu er
þannig um að ræða hina ágæt-
ustu sérþekkingu á myndlist,
og hef ég ekki orðið var við
neina rökstudda gagnrýni á
stjórn safnsins.
Að sjálfsögöu hefur málum
Listasafns íslands ekki verlð
komið r, futlkomið horf. Enn
þarf að auka fjárráð safnsins.
Og brýna nauðsyn ber til þess,
að reist sé sem fyrst veglegt
hús yfir sáfnið. Jóhannes Sv.
Kjarval gaf árið 1959 það fé.
er Alþingi hafði veitt til bygg-
ingar safnhúss yfir listaverk
hans, að upphæð 1.1 millj. kr.,
sem stof nfé byggingarsjóðs
fyrir Listasafn íslands, og var
það stórhöfðingleg gjöf. Alþingi
hefur síðan - árlega veitt hálfa
milljón króna í þennan bygg-
ingarsjóð. En ljóst er, að sér-^fc.
staks átaks er þörf, ef Lista-
safnshús á að rísa í Reykjavik
á næstunni. Er það mál í sér-
stakri athugun.
Þótt ennþá þurfi margt verk
að vinna í þágu Listasafns ís-
lands, má það vera Ijóst af því,
'LJÖÐVÆ
Gretar Fells: LJOÐVÆNGIR
(Ljóð og stökur). Skuggsjá.
GRETAR FELLS er enginn
nýgræðingur á skáldaþingi. Fyrsta
bók hans, ljóðmæli, Glampar,
kom út fyrir nær því fjórum ára-
tugum (1925) og var skáldið þá
fullþroskaður maður, nálega þrí-
tugur (f. 1896). í bók þeirri, er hér
verður stuttlega getið, er 61
kvæði og stökur, en bókin er 64
bls. Öll eru kvæðin því stutt. —
Stundum á fyrri árum orti Gretar
Fells órímuð ljóð, en nú hefur
hann nær því alveg snúið frá því,
yrkir nú að hefðbundnum ísL brag
arhætti og reglum, nær undantekn
ingarlaust.
Skáldið er löngu þjóðkunnur
maður af skáldskap, öðrum ritverlc-
um, útvarpserindum og fyrirlestr-
um. Hann er lögfræðingur og
starfaði lengi sem aðstoðarmaður
landlæknis, en hefur jafnan lesið
mikið um guðspeki og austurlenzk
trúarbrögð, heimspeki og trú-
fræði: Og hann hefur aldrei legið
á skoðunum sínum og áhugamál-
um, sem eru siðbót og hugþjálf-
un. En einmitt það að þjálfa hug
slnrr, telur hann jafnnauðsynlegt
og að neyta daglegrar fæðu og
hæfilegs svefns; er mikið satt í
þessari kenningu. Stundum hef ég
heyrt menn láta sér fátt um finn-
ast, eða jafnvel skopast að brenn-
andi áhuga Gretars, en slíkt verða
allir siðbótamenn að þola og hef-
ur svo ætíð verið,-
Það er þó víst, að hverjum
hugsandi manni er ómissandi að
temja skap sitt með rólegri íhug-
un þess, er spakir menn hafa sagt
og að reyna að komast að ein-
hverri. niðurstöðu um hið undar-
lega fyrirbæri sem lífið er. Gret-
ar Fells mun aldrei láta neitt frá
sér fara, hvorki á prenti né í töl-
uðu orði, sem hann hefur ekki
áður athugað vandlega. Þessi
kvæði bera þess vott. Þau eru
vandlega hugsuð og sýna lífsskoð-
un höfundar glögglega, svo og álit
hans á samferðafólkinu á lífsleið-
inni. Gretar Fells er ekki meðal
stærstu skálda samtíðar sinnar, en
miklu betra skáld en margir, sem
hærra hefur verið hreykt. Hið
göfuga markmið hans er að reyna
að leiða meðbræður sína og syst-
ur á þá vegi, er hann telur að
liggi til þroska í þessu lífi og
hinu komanda lífi að þessu loknu.
Þetta kemur jafnan greinilega
fram í ræðum hans en kvæðin eru
laus við prédikunartón, ef ég má
nota það orð. En eins og í öll-
um góðum skáldskap er þar bent
á hið fagra og. góða, svo og hitt,
sem miður fer í okkar sjáanlega
lífssviði. Vil ég benda á kvæðin
Álfablómið, Á sálarþingi, Gjafir,
Þakglugginn, Draumur um draum,
Svarti' fuglinn, Þetta er kvæðið,
Kirkjan. Svo má benda á ágæt
kvæði, annars eðlis, svo sem: Nú
kemur vorið, Þá og nú og Á ís-
landsmiðum, Þetta eru aðeins fá
kvæði af mörgum góðum.
Gretar Fells hefur haldið sitt
GRÉTAR FELLS
strik frá því hann var ungur að
árum. Hann hefur stöðugt verið
að læra og miðla öðrum af lær-
dómi sínum. Hann lætur ekkert
frá sér fara fyrr en hann hefur
vandlega athugað það og klætt
það þeim búningi, sem hann á
beztan. Þessi kvæðabók ber þess
vott, að haun er gott skáld, hún
á það skilið að vera lesin með at-
hygli, því þar er margt vel og
viturlega sagt.
Nokkrar prentvillur eru í bók-
inni, sumar bagalegar, til dæmis á
bls. 34, öðru erindi, þar sem orð-
inu hann er ofaukið í fyrstu línu
erindisins. j
Þorsteinn Jónsson.
sem hér hefur verlð sagt, að
það er ósanngjarn sleggjudóm-
ur, að illa sé á málum safnsins
haldió af stjórnendum þess eða
að það eigi við að búa áhuga-
leysi af hálfu menntamálaráðu-
neytisins.
ÍÞRÓTTÍR
Framh. af 10 slðu
Sleggjukast:
Þórður B. Sigurðsson, KR 54,23 m.
13. 9. 1961.
Spjótkast b. h.:
Valbjörn Þorláksson, ÍR 101,74 m.
(62,72+39,02 m.) unnið 20. 10.
1961.
Tugþraut:
Valbjörn Þorláksson, ÍR 6983 stig,
unnið 27.-28. ágúst 1962. (100
m.; 10,8, langstökk. 6,81 m.,
kúluvarp: 12,44 m., hástökk:
1,80 m., 400 m.: 51,5, 110 m.
grindahlaup: 15,3, kringlukast:
39,04 m., stangarstökk: 4,30 m.,
spjótkast: 55,51 m., 1500 m.:
5:02,2 mín.)
Stangarstökk:
Valbjörn Þorláksson ÍR 4,50 m.,
I 21. 7. 1962.
Hástökk kvenna: Sigrún Jó-
hannsdóttir, ÍA, 1,46 m. 8. 7.
1961.
Stangarstökk innanhúss:
Valbjöm Þorláksson ÍR 4,20 m.
28 11. 1962.
Valbj. Þorl. ÍR 4,22 m. 5. 12. 1962.
Valbj. Þorl. ÍR 4,25 m. 15. 12. 1962.
Valbj. Þorl. ÍR 4,27 m. 19; 12. ’62.
Valbj. Þorl. ÍR 4,30 m. 21. 12 ’62.
Sængur
Endumýjum gömlu sæng-
urnar, eigum dún- og fiður-
held ver.
Dún- og fiðurhreinsun
Klrkjuteig 29, sfml 33301.
4 6; apríf 1963 — ALÞÝÐUBLAÐI0