Ingólfur - 18.08.1907, Blaðsíða 1

V. árg.
I’eykjavík, suiinudaginn 18. ágúst 1907.
33 blaö
sjissjsisjsjsiis.sisiissiissjisisrsisrsisísna.isrsrsí&iSLis.rs.
• Ingólfur
kemur út að minsla kosti einu sinni í viku.
Verð árgangsins 3 krónur innanlands, er borgist fyrir 1. ágúst. Erlendis 4 kr., er borg-
ist fyrirfram.
Uppsögn bundin við áramót, ógild nema skrifleg sé og komin til ritstj. 1. nóv.
Fossar og skógar.
Þcssa skýrslu urn löggjöf Norðmauna
um fossa og skóga höfum vér tekið
eftir siða*ta blaði Hugins:
„Austmenn ■'skipuðu nefnd manna í
september 1906 til þess að semja frum!
varp til laga um, hverjir eiguast megi
skóga, fotsa, náma og þess kouar í
Noregi. Nefndin heíir nú lokið st rfi
sínu.
Hún skiftir í þrjá flokka þeim sem
mega fá eignar-rétt yfir þessum hlutum.
1.) Ríkið, sveitir, og borgarar mega
eignast það án Ryfij eða skildaga.
Hinir flokksrnir eru 2) norsk félög
ábyrgðarlaus og 3) erlendir menn og
hlutafélög þar sem meira en l/s hluti
fjárins er útlendur (útlend félög.)
Þessi ákvæði eru um skóg:
Erlendir menn eða erlend félög mega
ekki eignast meiraen 100 teiga (hektar)
af skógi, Norsk félög ábyrgðarlaus fá
skóga því aðeins að það brjóti ekki
bág við hag ríkisins. Er þess jafnan
gætt áður leyfi sé veitt; en leyflsins
má ekki án vera-
Um fossa er svo tiltekið : Fœrri
hestöfl ,en 500 eru öllum heimil.
Til þess að eignast meira afl hafa
norsk félög rétt, ef þau eiga heima
í Noregi, stjórn þeirra er alveg norsk
og ef þau vilja játmt undir nauð-
synlegt eftirlit með því að */8 afstofn-
fénu haldist í höndum landsmanua. Er-
lendir menn og ábyrgðarlaus iélög
önnur en nú „voru nefnd geta fengið
konungsleyfi til þoss að eignast fossa
og nota þá, ef hag hins opinbera er
eigi spilt, en konungur verður að setja
skilyrði. Hin helztu eru: hörð ákvæði
um að byrjað sé að hagnýta fossinn
innan tiltekins tíma, og hörð ákvæði
móti því, að hætt sé starfinu eða það
minkað niður úr því, sem leyfið tiltek-
ur minst. Ef tiltök eru skal hafa
norska umsjónarmenn, norska verka-
menn og norskt efni. Banna skal að
ganga í nokkurn félagsskap til þess
að hækka verð, nema það sé með leyfi
ráðuueytisins. Ekki má flytja starfafl
úr landi án leyfis. Skylda má eigand-
ann að láta 5% af starfsaflinu af
hendi við sveitina og aðra 5°/0 við
ríkið, hvorttveggja eftir hámarki verðs,
er ráðuneyti setur (framleiðslu kostn-
aður + 10°/o ágóða) Fossinn skal
verða eign ríkisins án endurgjalds eftir
60 — 80 ár eða í lengsta lagi 99 ár, ef
sérstaklega stendur á. Það sem ríkið
eignast er : allur umbúnaður til breyt-
inga á farvegi og rensli vatnsins, svo
sem stíflugarðar, skurðir, jarðgöng, þrór
lokræsi o. fl. og auk þess land það
sem fylgt heiir aflstöðinni og réttindi.
Aðra hluti borgar ríkið eftir mati, ef
starfseminni á að haida áfram.
Á 35. ári má ríkið kaupa stöðina
og síðan tíunda hvert ár. Til kaup-
anna verður að segja 5 árum áður.
Fossinn, landið og réttindin skal
borga því, sem leyfishafi vitanlega hefir
gefið fyrir, annað eftir gangverði.
íslendingar geta hér af lært að láta
ekki ginna sig til að selja fossa og
fasteignir tryggingarlaust.“
Þessum ályktunarorðnm Hugins
verða efalaust margir til að taka illa.
Munu þeir segja að stjórnin okkar hafi
haft opin augu og séð við lekanum.
Deila má um landbosti hjá oss, deila
má um hvor réttara sjái, sá sem lastar
landið, eða sá sem segir drjúpa smjör
af hverju strái. Hitt verður eigi deilt
um að ísland er fossaland. Nú er það
alkunna, að vatnsafl er nú haft meir
til iðnaðar en nokkru sinni fyrr. Eru
því fossar dýrmæt eign. Austmenn
hafa selt Englum fjölda fossa undan-
farin ár og eru orðnir næsta áhyggja-
fullir yíir því og vilja reisa rammar
skorður við því, að erlendar þjóðir eigi
kjörgripi landsins. Af þessu leiðir nú,
að erlendir menn eru farnir að hafa
augastað á íslandi til fossakaupa. 0g
er eftirspurn eftir þeim vex, hækha
þeir i verði. Mun þá mörgum þykja
fýsilegt að selja fyrir ærið fé þá hluti,
sem þeir hafa engar tokjur af. Er oss
þá æiin hætta ef ekkert er gert af
hálfu Alþingis til að vernda fossa og
aðrar fasteiguir vorar. Sú hitta er
að vér verðum leiguliðar erleudra auð-
manna á attjörð vorri og verkalýður
í verksmiðjum þeirra, týnum tungu
vorri og þjóðe ni og leiðum líftjón yfir
þjóð vora.
Islerzka stjórnin hefir því talið f að
ráðlcgt, að reisa skorður við fossa-
kaupum erlendra manna, þeirra er ein-
göngu horfa til fjárgróða; crlendra
rnanna, hygg að því, lesari góður.
Stjórnin heflr séð það rétt, að oss er
líf.«nauðsyn að reisa skorður við því
að erlendir rnenn nái þessum eignum.
Og hún hefir látið somja frumvarp
til laga í þessu skyni. En hún
hefði átt að láta annan vitrari mann
gera það. Því að þar eru mjög
litilfjörlegar tryggingar settar og
vantar flest ákvæði, sem veruleg
vörn er i. Þar er t. a. m. ekki neitt
tiltekið um, hve mikill hiuti veltufjár
eigi að vera í höndum landsmanua.
Þar eru engin tímatakmörk sett. Þar
er hvorki sveitinni né landinu áskilinn
neinn hluti af starfsaflinu. Þar eru
engar reglur settar um, hvort flytja
megi starfsafl úr Iandi eða með hverju
verði landið skuli fá afl, ef það vill.
Þar er landinu enginn kauparéttur
áskilinn og því síður svo ákveðið að
það skuli eigi fossana endurgjaldslaust
eftir tiltekinn árafjölda. í þess stað
eru nokkrar greinar um eignarnám á
fossum, þegar almenningsheill krefst
þess til mannvirkja í þarfir landsins
eða sveitarfélaga.
Það eru öll réttindin sem landinu
eru ætluð. En þótt ahnenningsheill
væri undir því komin, að landið næði
umráðum yfir fo<sum af öðrum. ástæð-
um, þá heimila lögin það ekki.
Þar segir að konungur megi veita
Ieyfi öðrum en þeim, sem lögin veita
heimild, og er svo mælt fyrir að skilyrði
meqi setja um notkun vatnsaflsins, en
ekki að skilyrði shtii setja og því síð-
ur, hver skilyrði. E;ns og menn sjá
er gert ráð fyrir að stjóruin sé ætíð
góð og vitur og að lögin þurfiþvíikki
að vera annað en heimild fyrir hana
til þess að neyta gáfuanna..
En þótt bér vaoti margt og sumt
harla merkilegt, þá hverfur það alt og
er eins og krækiber í helviti í saman-
burði við það þjóðarmord, sem þessi
innlimunarlig stefna að. — Stjórn ís-
lands, höfundur þessa frumvarps, þyk-
ist ætla að reisa skorður við fossa-
kaupum erler.dra manna. En hún ætl-
ar þó öllum þeim mannskepnum, sem
eiga heima i — Dauaveldi, fullan ó-
skoraðan rétt á móts við oss, íslend-
inga. Danir eru þá ekki lengur er-
lendir menn hér á landi, ekki Færey-
ingar, ekki skrælingjar á Grænlandi og
ekki sótsvartar kerlingar á Vestur-
heimseyjunuin dönsku. Þó er nú ekki
sennilegt að stjórn vor kalli þetta fólk
Islendinga. Hitt mun heldur að hún
kalli íslendinga og aðra rílcisbrœður!!
þeirra Dani. Hún vill með öðrum orð-
um gera lög um það að vér séum
danslcir Islendingar. Nú er mér geng-
ið, sagði geit, áður var ég full og feit.
Eu þótt þetta nafu sé veglegt, þá
er þó þetta happaverk stjórnarinnar
fyrirheit um meira en naínið eintómt.
Nafnfestin fylgir og er hún ekki slæ-
leg. Hún er sú, að lögin veita Döu-
um i raun og veru einkaleyíi til kaupa
á fossum hér á land , því að þau hafa
þá afleiðing eina, að bægja öllum keppi-
nautum Dana burt. Eftir þeim ligum
þyrfti og enginn kaupandi að snúa sér
til Islendinga viðvíkjandi slíkum kaup-
um, þeir gætu haft stórabróður íyrir
milligöngumann. Danski bróðir, rikis-
bróðir, stóribróðir gæti þá náð tangar-
haldi á því, sem hann fyndi hér fé-
mætast og helzt væri eftirspurn eftir,
síðan gæti hann miðlað öðrum þjóðuni
af þvi og keypt þær til liðveislu við
sig og gegn oss með vorum eigin eign-
um.
„Biud þú mig, stóri bróðir, svo að
þú getir setið á mér eins og þér er
hægast“, á litli bróðir að segja. Skárri
er það uú bróðurástin.
Þetta frumvarp verður efalaust til
þess, að ritað verður í æfisögu höf-
undarins, Hannesar Hafsteins:
„Island fekk það seinna að sjá,
að sonur þess kunni að berjast.“
Þeir menn eru ráðbaoar þjóðarinnar,
er vilja setja slík lög.
0 <=> Jóh.A.Jón'aísson ®
'J^auury uA sos/ /
j jj Áe/urv nHtmríoufjctry
ArneA/cff trr/ éfcfyrvauv ■vöauAt y
Yfir-skógarTÖrðuriíin.
Dýr búfræðingur.
[-. Eitt þeirra nýmæla, sem stjórnin
hcfir boFð f’ram i frumvörpum sínum
á alþingi nú, 'er stofnun j'firskógarvarð-
arembættis með 3000 —fimm þúsund —
krbna árlaunum og eftirlaunarétti.
Skógarverði þes«um er ætlað að hafa
umsjón yfir skóg ækt og sandgræðslu í
landinu og hafa undir sér fjóra skóg-
græðslumenn.
Nýmæli þetta hefir vakið afarmikla
eftiitekt og mælst lítt fyrir. Ber þar
til hvorttveggja, að mönnum dylst brýn
nauðsýn á þessu nýja embætti og ofbýð-
ur hin gífurlegu laun, sem stjórnin vill
stiuga að þessurn nýbakaða starfsmanni
þegar á fyrsta ári. Er þó víst, að
staifið eykst mjög þegar árin líða og
er þá samkvæmt venju áreiðanlegt að
sanngjarnt og sjálfsagt þykir að starfs-
maðurinn fái hærri laun, eftir því sem
viiinan vex og hann þjónar henni leng-
ur. Byrjuntrlaunin eru 5000 krónur,
meðan lítið sem ekkert er að sýsla;
10000 mundi þá ekki verða ofmikið
hlutfallslega eftir svo sem fimm til 10
ár!
Aðrir starfsmenn í þaifir landbúnað-
arins, sem gegna miklu vandameiri og
margháttaðri störfum hafa haft átta
hundruð til 1000 kr. að byrjunarlaun-
um og enn eru laun þoirra ekki meira
en 16 hundruð krónur eftir margra ára
starf.
Eu yfirskógarvörðurinn á að fá
5000 krónur, svona til að byrja með,
tveim fimtu meira en póstmeistara lands-
ins hcfir verið borgað til þessa fyrir
mjög um'angsmikið og ábyrgðarmikið
starf, sem þó hefir þótt sómasamlega
borgað.
Hvað kemur til þess, að stjórnin er
svo áfjáð að stofna embætti þetta upp
úr þurru og v 11 launa það svona ör-
Iátle„ a?
Menn hafa ekki getað skilið það til
fulls að þessu og enga skýring á því
fengið — en nú er sanna ástæðan
loksins komið upp úr kafinu.
Löggjöfin á „Botniu“,
Umboðsmaður ráðherrans, Klemens
Jónsson laudritari, skírði þctta dular-
fulla tiltæki hreinskilnislega, eða rétt-
ara sagt í heilagri eiufeldni, við um-
ræðurnar á „eldhúsdaginnu 12. þ. m.
Skúli Thortddscn hafði vikið að því
í ræðu sinni að stjórnin færi gálauslega
með lé landssjóðs í lauuahækkunum og
stofnun nýrra hálaunaðra embætta og
nefndi til dæmis skógarvarðarembættið.
Því svaraði Ki. J. svo, að fyrst í
vor þegar hann hefði rekið augun í
þessa launaupphæð, þá hefði sér þótt
hún afskaplega há, verið henni alger-
lega mótfallinn og ekki þótt bún taka
neinu tali. Eu — svo hefði hann
fengið þá skýringu, að eklci kæmi til
nokkurra mála að breyta þessu, því
að alþingismenn liefðu afdráttarlaust
lofað þeim Prytz og Byder úti í
„Botniuu í fyrra sunwr, að stofnaem-
bœtti þetta með þessum kjörum!
Það var sem vindþytur færi úm sal-