Alþýðublaðið - 09.11.1960, Blaðsíða 7

Alþýðublaðið - 09.11.1960, Blaðsíða 7
ÝMSIR leikhúsmenn hafa klifað á því, að það sé orðið, sem sé grundvöllur leiklistar- innar, Sire le Mot, eins og Gaston Baty orðaði það. Eigi að síður eru til þau tímabil í menningarsögunni, þegar Ieiklistin og bókmenntirnar fóru hvor sína leið. Þannig er um commedia dell’ arte hina ítölsku: hún var vissulega ekki bókmenntir og þar voru jafnvel ekki skrifaðar sam- ræður lagðar til grundvallar, en háþróuð leiklist var hún eigi að síður og á rætur að rekja alla leið til atellanae- farsanna á dögum Rómverja og ef til vill (eins og sumir halda fram) allt til leikforms hjá Grikkjum. Bokmenntir verður commedia dell’ arte ekki fyrr en hjá Moliére og Goldoni. Moliére. sem ekkivar aðeins mikið skáld heldur og mikill leikhúsmaður, var ílæri hjá ítölskum commedia dell- arte leikurum í París. Þess sér merki í ritverkum hans (t. d. George Dandin), svo sem al- kunna er, og þess hefur ugg- laust einnig séð mikil merki í leiknum hjá Moliére og leik- flokk hans. Þegar nú sænski leikstjór- inn Hans Dahlin setur á svið í Þjóðleikhúsinu skopleikinn George Dandin eða Eiginmað- ur í öngum sínum, eftir Moli- ére, þá er það eðlilegt og í rauninni eftirsóknarvert, að Lárus og Herdís. Þjóbleikhúsið frumsýnir: hann beinir sýningunni inn á þessar brautir. Bæði er það. að ætla mætti, að við það yrði leikritið aðgengilegra og skemmtilegra fyrir íslenzka áhorfendur og ekki síður hitt, að þá gefst honum að sumu leyti fijálsara form að vinna að með íslenzku leikurunum, ,sem eru ekki ald’r upp við þann hálf-,.akademiska“ st’l, sem t. d. er ræktaður á Comé- die Francaise; það er nú einu sinni svo, að stíll er gestur í leiklist okkar, en ekki heima- gangur. Leikstjórinn beitir ríku hug- myndaflugi og ýmsum skemmtilegum brögðum til að ná þeim áhrifum, sem hann vill ná. 'Hann prjónar við leik- inn að framan og aftan og inni í millum og hefur að því góð fordæmi: Sýningin hefst á.því að umferðaJoikflokkur kemur syngjandi að og fer að búa sig undir sýningu. Leikararnir syngja á frönsku, en vísumar eru prentaðar í leikskrá í á- gætri íslenzkri þýðingu dr. Sigurðar Þórarinssonar og hefði kannski farið betur á að flytja þær á því máli, einkurn af því að framburðurinn var langt frá að vera hafinn yfir gagnrýni hjá flestum leikur- unum. Nú, svo býst ég við það sé tímaskekkja að láta ballettmeyjarnar æfa positi- ons við slá, ef ætlunin er að leiða áhorfendann aftur til daga Moliéres, en þetta eru smáatriði, sem ég hefði ekki minnzt á ef Bryndís Schram hefði sagt stúlkunum svolítið skörulegar fyrir verkum. Það er annars Bryndís sem hefur samið dansaná og æft þá og má segja að hún fari snctur- lega af stað. í næturdansinn fannst mér hún reyndar fara óþarflega troðnar slóðir, og eins þegar leikstjórinn lætur í entreacte skopstæla það sem í leikritinu gerist (þetta er að góðum og gömlum sið), þá verður of lítið úr því atriði. Bryndís syngur þarna og dans ar. eins og ballerinur og eant- arinur þessa tímabíls gerðu, og vinmur, sem fyrr hug áhorf- enda með einstaklega aðlað- andi framkomu. Þetta var umgjörðin og inn- skotin, og þó að það sé kannski ekki eins gneistandi og gera hefði mátt, þá hygg ég að það hafi í heild sinni haft tilætl- uð áhrif. Og þá skulum við snúa okkur að leikritinu sjálfu. Skopleikurinn um George Dandin er ritaður 1668 og fyrst sýndur sama ár. Eíni hans er um ríkan bónda, (þett; efni mun fyrst koma fyrir í leikbókmenntum hjá Aristo- fanesi í Skýjunum), sem hef- ur „kvænzt upp fyrir sig“ og gengið að eiga stúlku af æðri stétt. en hið eina, sem hún og foreldrar hennár virða v'ð hann eru peningar hans. Það er vitaskuld meira en mein- laust grín á seytjándu öid að hæðast að aðli, sem ekkert hef ur til brunns að bera nema sitt erfiða, fína nafn, en Ge- orge Dandin er ekki án skuld- ar sjálfur: hann hefur keypt sér konu með peningum sín- um, án þess að spyrja um-til- finniiigar hennar: „Þetta vild- irðu, George Daridin“ er við- kvæðið. Þar við bætist, að eig- inkonan getur ekki annað en látið -eftir sér að líta aðra menn hýru auga: hana langar að lifa eins og hún orðai það. Moliére er beizkur í þessum skopléik og menn hafa skýrt' það sem svo, að þar brjótist fram. persónuleg vandamál hans: hann hafði að vissu leyti „kvænzt upp fyrir sig“, kona hans, leikkonan Arm- ande Béjart, var að vísu ekki æðri stéttar, en hún var tutt- ugu árum yngri en hann, Þetta leikrit er að þessu til skylt öðru Moliére-leikriti: L’école des femmes, eða Hjónabands- skólanum og það þarf ekki að vera tilviljun að Moliére og Armande fara með aðalhlut- verkin í báðum þessum leikrit- um, þegar þau eru fyrst sýnd_ Leikhúsmaðurinn Moliére skrifaði nefnilega leikrit sín fyrir Ieikflokk sinn. Það væri fróðlegt að vita til fulls, hvernig þau léku þetta leikrit. Sérfræðingar álíta flestir, að Moliére hafi lagt á- herzlu á hinar skoplegu hliðar Dandins, kannski leikið nær eingöngu á þá strengi. — En Moliére hefur reyndar gætt Dandin svo mörgum geðíelld- um, alvarlegum eiginleikum, að það myndl vera skapfelli- legra nútímamönnum að hafa hann ekki aðeins að háði og spotti. Og þegar nú Lárusi okkar Pálssyni með öll sín mannlegheit er falið hlutverk ið, var fremur hætta á að hann hlyti svo óskipta samúð okkar, að allt jafnvægi rask- aðist og leikritið' yrði enn grimmilegra en þörf er á, og skemmtilegast væri. En leik- stjórinn hefur séð ráð við því. Clitandre, sá, sem er að gera hosur sínar grænar fyrir Ang- elique, eiginkönu Dandins, er ekki gerður að þeim fallega trédrumbi, sem elskhugarnir eru oft í klassiskum gaman- leikjum, heldur eru honum léðir ýmsir eiginleikar tveggja commedia dell’ arte-persóna, Pantalone (t. d. fótaburður) og II capitano (t. d. hermennsku- stærilætið) og þetta gerir þennan spjátrung enn skop- legri. Fyrir bragðið á Dandin ekki eins ójafnan Jeik. Rúrik Haraldssyni tekst líka mæta- vel að koma þessu til skila og er nálægt því að gera úr því listræna heild. Við þetta bæt- ist að leikstjórinn lætur Her- dísi Þorvaldsdóttur ekki ]ýsa Sve/nn Einarsson skrifar um leiklist Angelique sem þeirri slóttugu^. útreiknandi, grimmu konu^ sem hún er stundum höfð, — heldur miklu fremur sem stelpugopa, sem veit eklcr almennilega hvað hún er að gera, en gerir þó allt af eðlis- hvöt og leikþörf; og espast, við- hverja hindrun. Þannig nær leikstjórinn fram spennu og j.afnvægi í vökré'ttri túlkun. Áhorfandinn er i fyrstií ekici- jafn sannfærður og Dandin,. um að hann sé að verða kokk— áll, og veit ekki fremur en Angelique hversu mikil alvar* henni er í byrjun. ; Sýningin er heilsteypt ogt gædd meiri þokka en maður hafðj þorað að vona. George Dandin yerður eitt bezta hl at- verk Lárusar Pálssonar. Víst er hann skoplegur, en ekki.svo- á hann halli, og víst er hanrw mannlegur, en þó ekki um of^ svo alvaran verði til þyngsia. Hann er í senn skoplegur og~ mannlegur og túlkun han»- minnir á orðið leikhúsmenn- íngu. Herdís leikur Angeiique* af öryggi, glæsileik og þokka_ og Rúrik kemur skemmtilega á óvart í sínu hlutveki. Har- aldur. Björnsson leikur tengdac föður Dandins, herrann de- Sotenville, -sem hér er mjög. stílgsrð manntegund. Harald- ur kann sína klassík og vek- ur mikinn- fögnuð. Þá er Bessi Bjarnason ómótstæðilegr Framhaíd á 14. síðu. Bessi og Rósa Sigurðardóttir. Alþýðublaðið — 9. nóv. 1960

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.