Alþýðublaðið - 09.11.1960, Blaðsíða 7

ÝMSIR leikhúsmenn hafa
klifað á því, að það sé orðið,
sem sé grundvöllur leiklistar-
innar, Sire le Mot, eins og
Gaston Baty orðaði það. Eigi
að síður eru til þau tímabil í
menningarsögunni, þegar
Ieiklistin og bókmenntirnar
fóru hvor sína leið. Þannig er
um commedia dell’ arte hina
ítölsku: hún var vissulega
ekki bókmenntir og þar voru
jafnvel ekki skrifaðar sam-
ræður lagðar til grundvallar,
en háþróuð leiklist var hún
eigi að síður og á rætur að
rekja alla leið til atellanae-
farsanna á dögum Rómverja
og ef til vill (eins og sumir
halda fram) allt til leikforms
hjá Grikkjum. Bokmenntir
verður commedia dell’ arte
ekki fyrr en hjá Moliére og
Goldoni. Moliére. sem ekkivar
aðeins mikið skáld heldur og
mikill leikhúsmaður, var ílæri
hjá ítölskum commedia dell-
arte leikurum í París. Þess sér
merki í ritverkum hans (t. d.
George Dandin), svo sem al-
kunna er, og þess hefur ugg-
laust einnig séð mikil merki í
leiknum hjá Moliére og leik-
flokk hans.
Þegar nú sænski leikstjór-
inn Hans Dahlin setur á svið
í Þjóðleikhúsinu skopleikinn
George Dandin eða Eiginmað-
ur í öngum sínum, eftir Moli-
ére, þá er það eðlilegt og í
rauninni eftirsóknarvert, að
Lárus og Herdís.
Þjóbleikhúsið frumsýnir:
hann beinir sýningunni inn á
þessar brautir. Bæði er það.
að ætla mætti, að við það yrði
leikritið aðgengilegra og
skemmtilegra fyrir íslenzka
áhorfendur og ekki síður hitt,
að þá gefst honum að sumu
leyti fijálsara form að vinna
að með íslenzku leikurunum,
,sem eru ekki ald’r upp við
þann hálf-,.akademiska“ st’l,
sem t. d. er ræktaður á Comé-
die Francaise; það er nú einu
sinni svo, að stíll er gestur í
leiklist okkar, en ekki heima-
gangur.
Leikstjórinn beitir ríku hug-
myndaflugi og ýmsum
skemmtilegum brögðum til að
ná þeim áhrifum, sem hann
vill ná. 'Hann prjónar við leik-
inn að framan og aftan og inni
í millum og hefur að því góð
fordæmi: Sýningin hefst á.því
að umferðaJoikflokkur kemur
syngjandi að og fer að búa sig
undir sýningu. Leikararnir
syngja á frönsku, en vísumar
eru prentaðar í leikskrá í á-
gætri íslenzkri þýðingu dr.
Sigurðar Þórarinssonar og
hefði kannski farið betur á að
flytja þær á því máli, einkurn
af því að framburðurinn var
langt frá að vera hafinn yfir
gagnrýni hjá flestum leikur-
unum. Nú, svo býst ég við
það sé tímaskekkja að láta
ballettmeyjarnar æfa positi-
ons við slá, ef ætlunin er að
leiða áhorfendann aftur til
daga Moliéres, en þetta eru
smáatriði, sem ég hefði ekki
minnzt á ef Bryndís Schram
hefði sagt stúlkunum svolítið
skörulegar fyrir verkum. Það
er annars Bryndís sem hefur
samið dansaná og æft þá og
má segja að hún fari snctur-
lega af stað. í næturdansinn
fannst mér hún reyndar fara
óþarflega troðnar slóðir, og
eins þegar leikstjórinn lætur
í entreacte skopstæla það
sem í leikritinu gerist (þetta
er að góðum og gömlum sið),
þá verður of lítið úr því atriði.
Bryndís syngur þarna og dans
ar. eins og ballerinur og eant-
arinur þessa tímabíls gerðu,
og vinmur, sem fyrr hug áhorf-
enda með einstaklega aðlað-
andi framkomu.
Þetta var umgjörðin og inn-
skotin, og þó að það sé kannski
ekki eins gneistandi og gera
hefði mátt, þá hygg ég að það
hafi í heild sinni haft tilætl-
uð áhrif. Og þá skulum við
snúa okkur að leikritinu
sjálfu.
Skopleikurinn um George
Dandin er ritaður 1668 og
fyrst sýndur sama ár. Eíni
hans er um ríkan bónda, (þett;
efni mun fyrst koma fyrir í
leikbókmenntum hjá Aristo-
fanesi í Skýjunum), sem hef-
ur „kvænzt upp fyrir sig“ og
gengið að eiga stúlku af æðri
stétt. en hið eina, sem hún og
foreldrar hennár virða v'ð
hann eru peningar hans. Það
er vitaskuld meira en mein-
laust grín á seytjándu öid að
hæðast að aðli, sem ekkert hef
ur til brunns að bera nema
sitt erfiða, fína nafn, en Ge-
orge Dandin er ekki án skuld-
ar sjálfur: hann hefur keypt
sér konu með peningum sín-
um, án þess að spyrja um-til-
finniiigar hennar: „Þetta vild-
irðu, George Daridin“ er við-
kvæðið. Þar við bætist, að eig-
inkonan getur ekki annað en
látið -eftir sér að líta aðra
menn hýru auga: hana langar
að lifa eins og hún orðai það.
Moliére er beizkur í þessum
skopléik og menn hafa skýrt'
það sem svo, að þar brjótist
fram. persónuleg vandamál
hans: hann hafði að vissu
leyti „kvænzt upp fyrir sig“,
kona hans, leikkonan Arm-
ande Béjart, var að vísu ekki
æðri stéttar, en hún var tutt-
ugu árum yngri en hann, Þetta
leikrit er að þessu til skylt
öðru Moliére-leikriti: L’école
des femmes, eða Hjónabands-
skólanum og það þarf ekki að
vera tilviljun að Moliére og
Armande fara með aðalhlut-
verkin í báðum þessum leikrit-
um, þegar þau eru fyrst sýnd_
Leikhúsmaðurinn Moliére
skrifaði nefnilega leikrit sín
fyrir Ieikflokk sinn.
Það væri fróðlegt að vita til
fulls, hvernig þau léku þetta
leikrit. Sérfræðingar álíta
flestir, að Moliére hafi lagt á-
herzlu á hinar skoplegu hliðar
Dandins, kannski leikið nær
eingöngu á þá strengi. — En
Moliére hefur reyndar gætt
Dandin svo mörgum geðíelld-
um, alvarlegum eiginleikum,
að það myndl vera skapfelli-
legra nútímamönnum að hafa
hann ekki aðeins að háði og
spotti. Og þegar nú Lárusi
okkar Pálssyni með öll sín
mannlegheit er falið hlutverk
ið, var fremur hætta á að
hann hlyti svo óskipta samúð
okkar, að allt jafnvægi rask-
aðist og leikritið' yrði enn
grimmilegra en þörf er á, og
skemmtilegast væri. En leik-
stjórinn hefur séð ráð við því.
Clitandre, sá, sem er að gera
hosur sínar grænar fyrir Ang-
elique, eiginkönu Dandins, er
ekki gerður að þeim fallega
trédrumbi, sem elskhugarnir
eru oft í klassiskum gaman-
leikjum, heldur eru honum
léðir ýmsir eiginleikar tveggja
commedia dell’ arte-persóna,
Pantalone (t. d. fótaburður) og
II capitano (t. d. hermennsku-
stærilætið) og þetta gerir
þennan spjátrung enn skop-
legri. Fyrir bragðið á Dandin
ekki eins ójafnan Jeik. Rúrik
Haraldssyni tekst líka mæta-
vel að koma þessu til skila og
er nálægt því að gera úr því
listræna heild. Við þetta bæt-
ist að leikstjórinn lætur Her-
dísi Þorvaldsdóttur ekki ]ýsa
Sve/nn
Einarsson
skrifar um
leiklist
Angelique sem þeirri slóttugu^.
útreiknandi, grimmu konu^
sem hún er stundum höfð, —
heldur miklu fremur sem
stelpugopa, sem veit eklcr
almennilega hvað hún er að
gera, en gerir þó allt af eðlis-
hvöt og leikþörf; og espast, við-
hverja hindrun. Þannig nær
leikstjórinn fram spennu og
j.afnvægi í vökré'ttri túlkun.
Áhorfandinn er i fyrstií ekici-
jafn sannfærður og Dandin,.
um að hann sé að verða kokk—
áll, og veit ekki fremur en
Angelique hversu mikil alvar*
henni er í byrjun.
; Sýningin er heilsteypt ogt
gædd meiri þokka en maður
hafðj þorað að vona. George
Dandin yerður eitt bezta hl at-
verk Lárusar Pálssonar. Víst
er hann skoplegur, en ekki.svo-
á hann halli, og víst er hanrw
mannlegur, en þó ekki um of^
svo alvaran verði til þyngsia.
Hann er í senn skoplegur og~
mannlegur og túlkun han»-
minnir á orðið leikhúsmenn-
íngu. Herdís leikur Angeiique*
af öryggi, glæsileik og þokka_
og Rúrik kemur skemmtilega
á óvart í sínu hlutveki. Har-
aldur. Björnsson leikur tengdac
föður Dandins, herrann de-
Sotenville, -sem hér er mjög.
stílgsrð manntegund. Harald-
ur kann sína klassík og vek-
ur mikinn- fögnuð. Þá er
Bessi Bjarnason ómótstæðilegr
Framhaíd á 14. síðu.
Bessi og Rósa Sigurðardóttir.
Alþýðublaðið — 9. nóv. 1960