Alþýðublaðið - 01.06.1963, Síða 3

Heimsókn / hús málarans
BÍDDU við, lesandi góður. Þótt
þú hafir lesið Hús málarans
eftir Jóhannes Helga, skaltu
ekki hæíía við að lesa þetta
viðtal. Jón Engilberts verður
nefnilega ekki sagður allur í
einni bók! Hann segir það sjálf-
ur, og ég held það sé satt.
Við erum komnir inn fyrir
dyr með glugga, og bláköflótt-
ar gardínur fyrir glugganum,
seztir með málarann og danskt
líkkjör ásamt rótsterku kaffi
fyrir framan okkur. Ég tek eft-
ir því, að skegg málarans er
hvítt og vel snyrt. Stólarnir og
borðið í stofunni inn af okkur
hljóta að vera mjög gömul. —
Fallegur viður í þeim.
Ég undrast reffileika málar-
ans. Hann situr teinréttur og
umbúðamikill nokkuð í fasi, og
lífsþrótturinn geislar frá hon-
um. Ég sem hélt, að hann væri
sem vesalingur eftir langa
legu á spítala. O ekki.
— Ég var með blóðtappa,
segir málarinn, þennan sjúk-
dóm sem fínu mennirnir fá nú
til dags. Ég skil ekkert í þessu.
Eiginlega ætti ég að vera dauð-
ur. Kannske er ég dauður og
þið líka, við vitum ekkert um
það. En allt um það er ég bú-
inn að vera frá vinnu í þrjá
mánuði. Nú einbeiti ég mér að
vinnu minni. Fer á fætur klukk
an fimm á morgnana og vinn
til hádegis, borða, legg mig og
geri sögur fyrir gulldropann,
rölti svo í bæinn, vinn eftir
kvöldmat.
Þið viljið kaffi, blaðamenn
vllja alltaf kaffi. Þeir eru van-
ir þessu. Balsac drap sig á
kaffidrykkju. Hann drakk kaff-
ið til að geta unnið meira. —
Slíkt er rányrkja líkamans. Það
er eins og hafa kýr á fóður-
káli allan ársins hring.
Ég ætlaði að spyrja þig um
pólitík.
— Það er nú það. Við lista-
mennirnir liggjum í annarri
speki en pólitík. Satt að segja
hef ég ekki fylgst vel með kosn
ingabaráttunni núna. Samt veit
ég að mörgu er lofað og mikið
er nú svikið. Ég er orðinn haf-
inn yfir kosningabaráttu og
þess háttar. Við listamennirnir
höfum augu okkar opin fyrir
því sem er að gerast í þjóðfé-
laginu ekki síður en aðrir, þrátt
fyrir þctta. Kannske betur.
Verk listamannsins eru baró-
meter á heimsviðburðina, á
byltingar í þjóðfélögunum.
Þegar ég var ungur, var AI-
þýðufloklturinn að hefjast til
vegs með baráttu sinni fyrir
verkalýðinn í landinu. Þá voru
uppi margar hetjur, Jón Bald-
vinsson, Héðinn Valdemarsson,
Ólafur Friðriksson og margir
fleiri. «
— Sumir segja, að Alþýðu-
flokkurinn hafi hlaupið frá mál-
efnum verkalýðsins.
— Það hefur liann ckki gert,
ég mundi segja absalútt ekki.
Allar pólitískar stefnur verða
að hafa sveigjanleika, annars
verða þær keyrðar um koll. Það
sýnir framþróun sögunnar. Sá,
sem einskorðar sig við hlutina
eins og þeir voru 1920, hann
stendur í stað.
Pólitík okkar tslendinga ein-
kennist um of af ábyrgðarleysi.
Þessi pólitik er ekki samboðin
okkur. Þetta minnir mig á
hreppapólitík hér áður fyrr,
þar sem hver var með nefið
ofaní annars dalli. Erlendis sjá-
um við hvergi svona uppblásn-
ar fréttir á forsíðum blaðanna
fyrir kosningar, ómerkilegar
sápukúlur. Við gætum lært
mikið af hinum Norðurlöndun-
um í þessu efni. Þau eru á
þessu sviði fremst þeirra landa,
sem ég þekki til.
Skáld litanna býður okkur
vindla og heldur áfram að tala
um pólitík:
— Ég man skilningsleysi
fólksins gagnvart Alþýðu-
flokknum á hans fyrstu árum
hérna á landi. Andstæðingar
jafnaðarstefnunnar töldu fólk-
inu trú um það I kosningalyg-
inni, að ef fólk ætti tvo koppa,
yrði annar koppurinn ' tekinn
frá því, ef „kratar” mættu
ráða. Við bræðurnir bárum út
Alþýðublaðið, og ég man eftir
því, að fátækar verkamanna-
konur hrópuðu að okkur fyrir
að vera að bera þennan ó-
þverra í húsin. Það gekk guð-
lasti næst að lesa Alþýðublað-
ið. Þessi voru áhrif kosninga-
lyginnar fyrst í stað.
Ég þekki marga pólitíkusa,
og flestir eru þetta ágætis
menn. Eysteinn er til dæmis
skólabróðir minn. Við vorum
saman í Samvinnuskólanum.
Það fór alltaf vel á með okkur,
og gerir enn. Kannske hefði ég
getað orðið ráðherra eins og
hann.
Og Jón Engilberts hlær.
— Aftur á móti kom okkur
Jónasi frá Hriflu aldrei vel
saman. Hann réðist einu sinni
á okkur málarana í þinginu, og
kallaði okkur klessumálara.
Svo liengdi hann verk eftir
okkur upp í þinginu, okkur til
háðungar sennilega. En þá var
skörungurinn Gísli Sveinsson
þingforseti, og hann bannaði
þctta atferli Jónasar. En Jónas
gaf sig ekki, heldur fór með
myndirnar í Gefjunarglugg-
ann, þar sem nú er bílastæðt
fyrir framan Morgunblaðshöll-
ina. Þar hengdi hann okkur
upp, mig, Jón Stefánsson,
Gunnlaug Scheving og Þorvald
Skulason. Hann var að sýna al-
menningi málverk eftir klessn-
málara. Svo sýndi hann annars
staðar minnir mig verk eftir
menn ,.sem máluðu, eins og
mála átti”. Ég man ekki hverj-
ir það voru. Svo varð Jónas
menntamálaráðherra og ætlaði
að kenna okkur að mála. En
það hefur aldrei gefizt vel í sög
’ unni, að stjórnmálamenn segi
listamönnum hvernig þeir eiga
að vinna. Mig minnir, að Hitler
hafi reynt það.
Gvlfi Þ. Gíslason er bezti
menntamálaráðherrann, sem
við höfum átt, íslendingar, í
hálfa öld. Hann er sá eini, sem
hægt hefur verið að tala við
eins og mann. Og hann hefur
sýnt okkur listamönniun meiri
virðingu og sóma en þekkst hef
ur áður. Hann hefur leitað ráða
listamanna með hluti, sem þeir
höfðu manna bezt vit á að mín-
um dómi. Svona ráðherra er
eins og bezt gerist erlendis.
Okkur gagnar lítið að hafa
menntamálaráðherra, sem hef-
ur vit á fjárkláða og heysköð-
um og er alltaf að bjarga
mönnum, sem eru á hausnum
í f jármálasukki sínu, og jarma í
sífellu á meira lán.
Gylfi Þ. Gíslason hefur sýnt
okkur meiri velvilja og skilning
en nokkur annar í fimmtíu ár.
Og ég vona, að hann fái að
lialda áfram í starfi sínu, og
sýna enn betur vilja sinn og
getu. Ég vil að hann fái nóg fé
og þurfi ekkl að berjast við
tóma þorskhausa í starfinu.
Að mínu áliti getur enginn
orðið mikill stjórnandi eða
skapandi stjórnmálamaður,
nema hafa áhuga á listum. Að
vera listunnandi eykur fanta-
síuna. Góður stjómmálamaður
verður að hafa brot af lista-
manni í sér. Ef hann hefur það
ekki, nær hann aldrei Iangt.
Hann getur verið góður til að
telja krónur, eða annast bók-
hald, en skapandi í starfi sinu
verður hann aldrei.
Napoleon skrifaði leikrit. Mus-
solini skrifaði leikrit og lék á
fiðlu. Nero var fiðlusnillingur.
Jafnvel Stalín elskaði músík.
Hitler dáði lélega myndlist.
Stundum held ég, að of marg-
ir skussar séu þingmenn. Þeir
menn eru góðir heima í sínu
héraði, en þá vantar heims-
menninguna £ eðli sitt, hvort
sem þeir eru sjálfsmenntaðir
eða skólagengnir. Þeir eru ekki
þeir heimsmenn, sem þeir
þurfa að vera. Ef maður færk
að ræða við þá um Rembrant
eða Michelangelo, þá væru
þeir vísir til að hvá: Hvað
kosta þeir bílar. Eða eru þetta
kannske traktorar? Góðir
traktorar?
Það verður dálitil þögn og
gulldropinn kemur í gættina
rétt sem snöggvast, en hverf-
ur svo aftur eins og allir drop-
ar gera, jafnvel þeir úr gulli.
Þá dettur mér í hug um Jó-
hannes Helga, bann, sem var
hér á ferð á nndan mér og fór
eldi um garðinn:
— Ertu ánægður með hús
málarans?
— Svo langt sem sú bók nær.
En húsið segir ekki nærri alla
ævi mína. Það vantar svo að
segja allt um mitt listamanns-
líf i Kaupmannahöfn, Noregi,
og svo það líf, sem ég hef lifað
á fslandi, eftir að ég kom hing-
að sem flóttamaður. Ég hef ver
ið að hugsa um að skrifa endur
minningar mínar. Jóliannes
Helga hef ég þekkt frá því
drengurinn var í vöggu, og
hann þekkir mig út og inn. Ef
einhvcr utanaðkomandi aðili
skrifar þessar minningar fyrir
mig, gerir hann það. Ég ligg
stundum andvaka á nóttunni
og hugsa um gömlu dagana.
Það gæti orðið gaman að lcyfa
einhverjum að lifa þau ævin-
týri upp með sér aftur. Jú, ég
er að hugsa um að skrifa end-
urminningarnar. En ekki strax.
Meðan við ræðum um heima
og geima, tek ég eftir því, að
málarinn virðist lialda mjög
mikið upp á molskinn. Hann er
í molskinnsbuxum, og jakka úr
molskinni. Því miður þekki ég
ekki efnið í vasaklútnum hans.
Áður en varir erum við komnir
út í að ræða um gjaldeyri, og
trúmál:
Þegar ég var í Kaupmanna-
höfn, átti ég vinkonu, sem var
mormóni. Hún er nú gift í
Utah. Hún sagði mér frá bví, að
í Utah leyfðu prestarnir unga
fólkinu að dansa í kirkjunum
ðg skemmta sér. Af þessu er ég
hrifinn. Á íslandi hafa verið
byggðar margar og stórar kirkj-
ur. Prestarnir eru alltaf aff
kvarta yfir því, að þær séu tóm
ar á sunnudögum. Það er af
því, að þeir eru orðnir úreltir.
Þeir fylgjast ekki með tímans
rás. Ef þeir mundu hafa sama
hátt á og prestarnir í U4ah,
leyfa unglingum að dansa eða
koma saman í kirkjunum, væru
allar kirkjur troðfullar á sunnu-
dögum. Kannske gæti unga
fólkið dansað ballet í kirkjun-
um.
Það kemur undarlegur
glampi í augun á málaranum,
þegar hann víkur að næsta um-
ræðuefni. Hann brosir.
— Jón Leifs segir, að það cigi
að setja á stofn spilavíti hér á
íslandi. Við höfuin ekkert við
það að gera. Aftur á móti ætt-
um við að setja upp hórukassa
hið allra fyrsta. Hann myndi
færa landinu gjaldeyri, verða
vinsæll af útlendingum. Svo er
ég viss um, að hann myndi stðr-
bæta sambúð margra hjóna.
Það er ekki almennilegt, þegar
eiginmennirnir fara í skita-
Framhald á 12. síðu.
kks
ALÞÝÐUBLA9IÐ — ) iúní 1963