Norðurland - 13.06.1908, Blaðsíða 2

17 6
„að íslenzk skip hafi danskan
„fána i utanríkishöfnum.
f. „Rétt til fiskiveiða í landhelgi
„hafa og íslendingar einir, en
„með samningi má veita Dön-
„um rétt til þeirra, gegn því
„að þeir annist landhelgisvarnir
„hér við land meðan þörf er,
„eða láti önnur hlunnindi í
„móti koma.
g. „Fé á konungsborð má bjóða
„fyrir íslands hönd að tiltölu
„við fólksfjölda.“
Svo mörg eru þessi orð og má
öllum ljóst vera að hér eru tekin
fram öll þau atriði og allar þær
meginkröfur, sem fram höfðu komið
í umræðum og fundarályktunum um
sjálfstæðismálið. —
Berum nú saman hin einstöku
atriði þessa merkilega skjals og
frumvarpsuppkast millilandanefndar-
innar.
1. gr. frumvarpsins kveður enn
skýrar á um frelsi landsins og full-
% veldi en a. liður ályktunarinnar því
þar stendur: „ísland er frjálst og
sjálfstætt land, er eigi verður af
hendi látið. Það er í sambandi við
Danmörku um einn og sama kon-
ung" . . ., „er eigi verður af hendi
látið". Það ákvæði er til frekari skýr-
ingar á því að landið sé fyllilega
sjálfu sér ráðandi, full sjálfseign, er
enginn geti afhent öðrum og þó
konungurinn t. d. leyfði sér eða
neyddist til slíks, þá hefði það að
lögum ekkert gildi gagnvart oss
íslendingum. Að landið sé fullveðja
(suverœnt) eða eins og að orði er
komist í ályktuninni, „með fullveldi
yfir öllum sínum málum", er ekki að
eins sagt berum orðum með orðun-
um >frjálst<, »sjálfstœtt« og »óafhend-
anlegU heldur gengur þetta eins og
rauður þráður gegnum alt frum-
varpið. - Skal hér bent á nokkur
atriði.
1. Eftir síðari hluta 1. gr. semur
landið við Danmörku, sem jafn rétt-
hár aðili, um það hver af málurn
landanna skuli vera sameiginleg um
óákveðinn tíma eða um stundarsakir.
2. Eftir sömu gr. er ísland í ríkja*-
sambandi við Danmörku (realunion)
og í nefrrdarálitinu er þetta áréttað
með því að segja að ísland sé með
þessu skipulagi sett jafn-hliða Dan-
mörku sem sérstakt ríki* (Stat).
3. ísland er sett við hliðina á Dan-
mörku í tignarnafni konungs.
4. Sameiginlegu málin talin upp
og það eitt út af fyrir sig nægir til
þess að sýna að landið er ríki.
5. Sérstakur fæðingjaréttur og
6. Æðsti dómstóll í landinu sjálfu.
Hvorugt þetta á sér stað í víðri
veröld nema í sjálfstæðum fullveðja
rikjum. Aftur eru þess dæmi að
smáríki, þó fullveðja séu, skjóti mál-
um sínum til dómstóla annara ríkja.
7. Loks tekur 8. gr. öll tvímæli
af um það að hér er um fullveðja
ríki að ræða, og jafnrétthá með því
að sérstakur gerðardómur er settur
til þess að jafna ágreininginn milli
landanna, um það hvort málefni sé
sameiginlegt eða eigi og þann
dóm skipar hvort landið jafnmörg-
um mönnum. Slíkt á sér hvergi
stað er um ófullveðja ríki eða ríkis-
hluta er að ræða. (Hver oddamaður-
inn er, gerir hér engan grundvallar
mun, svo framarlega að hann sé
eigi valdhafi í öðru hvoru ríkinu
og því að líkindum vilhallur). Yfir-
ríkið eða yfirríkisvaldið sker að sjálf-
sögðu úr öllum ágreiningi milli
þess og undirríkisins og þess úr-
skurði verður undirríkið að hlíta.
En hér gat ekkert slíkt komið til
greina, því hér er ekkert yfirríki, hið
íslenzka og danska ríki standa jafn
rétthá hvort við annars hlið, undir
einum konungi og með þeim sam-
* Leturbreyting gerð af höf.
146
Nú hatði Sparre prófastur þann sið, að hann leitaði
uppi alla þessa litlu ræktuðu bletti hjá íermingarbörn-
unum. Og þegar hann hafði gengið úr skugga um, að
nokkur orð sátu þó sæmilega föst í höfði þeirra, sem
lélegastir voru, þá skrifaði hann það hjá sér í ofurlitla
minnisbók.
Á þeim mikla degi, þegar hann yfirheyrði svo ferm-
ingarbörnin í kirkjunni frammi fyrir söfnuðinum, var
aðdáanlegt að heyra, hvernig hann gat þotið úr einu
efni í annað, látið spurningar dynja hér og þar og hitt
þó ávalt fermingarbarnið viðbúið að svara og það á-
gætlega.
Sjálfur var Sparre prófastur allsmeikur við leýnitafl
þetta. í minnisbókinni litlu stóðu bara tölur, er sýnast
mundu vitnisburðir í ókunnra manna augum. Hann var
smeykur að því leyti, að hann sá það fullvel, að hátta-
lag hans gat hæglega orðið lagt út á verra veg.
Aftur á móti var samvizkan gersamlega róleg.
Því með því nú að andans gáfum er svo ójafnt skift,
og með því að öllum reyndist nú kanske ekki svo
auðvelt að læra Ponta og skilja, þá hlyti það einmitt
að vera stærsta ranglæti að bægja ungum manni, er
um það biður, frá því að fá inngöngu í söfnuðinn og
aðgang að náðarmeðulunum, — bara fyrir það að hann
hefði ekki hæfileika til að læra utan bókar.
Auðvitað varð að ferma aumingja börnin. Sannarlega
hafðist ekkert annað upp úr því að vísa þeim frá ferm-
ingu en vandræði og óánægju hjá söfnuðinum.
Hversvegna skyldi maður þá vera að stofna til vand-
ræða með því að gera ósanngjarnlega harðar kröfurf
Þeim, sem einfaldir eru, heyrir þó guðs ríki til.
Stundum voru þeir nú einfaldir nokkuð í ffekara lagi,
eiginlegum málum, einum er pau hafa
orðið á sáttum. Sainbandslögin skipa
fyrir um samband landanna og
hvorugt ríkið getur haggað við ein-
um staf í þeim lögum án samþykkis
hins, þau eru bundin hvort við ann-
ars vilja í því efni, og yfir þeirra
vilja er enginn vilji. Þetta er aðalein-
kenni fullveðja ríkis. Og svo fram-
arlega að fullveldi íslands skerðist
nokkuð við þannig lagað samband,
þá hlýtur hið sama að eiga sér stað
um Danmörku. Þau eru þá bæði ófull-
veðja, en slíkt nær auðvitað engri
átt.
I b. lið ályktunarinnar er ákveðið
að fela megi Dönutn að fara með
ýms mál fyrir íslands hönd meðan
um semur*. Þetta „meðan um semur"
ber víst að skilja svo, að hvort ríkið
um sig geti sagt upp sambandinu
um þessi mál eins og Þingvallafund-
urinn fór frlm á.
Eftir 1. og 6. gr. frumvarpsins er
Dönum falið að fara með hin sam-
eiginlegu málin, sem talin eru í 3.
gr., fyrir vora hönd og þeir taka það
að sér.
í 9. gr. er svo ákveðið að hvort
ríkið um sig geti krafist endurskoð-
unar á öllum lögunum að 25 árum
liðnum. Komist ekki samkomulag á
eftir ítrekaða endurskoðun, getur
hvort Iandið um sig sagt uþp sam-
bandinu um 5 hinna sameiginlegu
málanna, og er því hvað þau mál
snertir skýlaust framfylgt ákvæðinu
„meðan um semur". Verða þá tvö
mál eftir, hervarnir og utanríkismál
og svo að sjálfsögðu konungurinn
eða konungssambandið og það sem
beint leiðir af því. Þetta þrent er
því ekki uppsegjanlegt að lögum og
af því hafa menn dregið þá álykt-
un, að þessi mál, hervarnir og utan-
ríkismál hlytu um alian aldur að
verða á valdi Dana og vér hefðum
* Leturbreyting gerð ai höf.
147
og Sparre prófastur var því oft hálf-gramur við læri-
sveina latínuskólans, sem ætluðu alveg að drepast úr
hlátri. Þessvegna var hann líka heldur fálátur við Abra-
ham fyrstu dagana.
Abraham var óvenjulega stór fermingardrengur, og
prófasturinn hafði ekki heyrt menn láta neitt vel af
honum; auk þess var vantrú móður har.s alkunn þar í
bænum.
En smásaman fekk hann betra og betra álit á Löv-
dahl hinum unga; hann var auðmjúkur og alvarlegur og
sást ekki einusinni brosa þó að þeir svöruðu vitlaust
á langa beknum. Aftur á móti var hann mjög stima-
mjúkur við prófastinn að hjálpa honum í frakkann, opna
bókina fyrir hann og þjóta á fætur og leita að ritblý-
inu, ef hann misti það á gólfið.
Prófastinum var þessi yfirheyrzla fermingarbarnanna
reglulegt kvalræði; fór honum þvf að lokum að þykja
væntum að hafa þenna siðprúða ungling svona nærri
sér. Og smátt og smátt tóku að myndast nokkurskon-
ar launmál milli prófastsins og Abrahams. Stundum litu
þeir hvor til annars, ef eitthvað kom fyrir meðan á
yfirheyrslunni stóð, stundum tautaði prófasturinn latn-
eska tilvitnun, sem Abraham svaraði með gætilegu brosi
— hvort sem hann skildi hana eða ekki.
Undirbúningurinn undir ferminguna varð því ánægju-
legur tími fyrir Abraham. Það var ekki svo afleitt að
losna úr skóla tvær eða þrjár stundir fyrripart dagsins,
og þegar hann sat hjá honum Sparre prófasti, fann
hann til ljúfrar meðvitundar um það að vera þarna
æðstur þeirra allra.
Kverið alt saman kunni hann utanbókar úr skólanum;
vissi hann því ekkert um það, hvílíkrar feikna áreynslu
afsalað oss öllu valdi og umráðum
yfir þeim um aidur og æfi.
En þetta er hin mesta fjarstæða.
í 3. gr. 2 eru umráð Dana yfir ut-
anríkismálunum takmörkuð að því
leyti er til þjóðasamninga kemur,
og strandvarnir eru eftir sömu gr.
4. tölulið greindar frá hervörnun-
um og eftir 9. gr. getum vér tekið
þær að oss að öllu Ieyti, ef oss sýn-
ist. Aðrar varnir koma oss lítið við.
6. og 7. gr. frumvarpsins gerir enn-
fremur ráð fyrir að vér getum tekið
víðtækari þátt í stjórn og meðferð
allra sameiginlegu málanna. Þessu
geta Danir ekki afstýrt, nema með
því að brjóta lög, en ágreiningur
getur auðvitað orðið um það milli
löggjafarvalda landanna hversu þess-
ari sameiginlegu stjórn málanna skuli
fyrir komið. En hvað sem því líður,
þá nægir þetta þátttökuákvæði til
þess að sýna að hér er ekki um
neitt fult eða ævarandi umráða af-
sal að ræða í hendur Dana, annað
afsal getur ekki komið hér til greina.
Hér við bætist svo endurskoðunar-
ákvæðið, sem er ótvíræður vottur
-þess, að ekki er ætlast til að lög
þessi eða sáttmáli eigi að hafa ævar-
andi gildi hvorki í heild sinni eða
einstök atriði hans. En þótt engu
þessu, sem hér er talið, væri til að
dreifa, þá ætti að nægja að benda
á það, að Danir fara með hervarnir
og utanríkismál fyrir vora hönd ekki
síður en önnur sameiginleg mál, þau
eru því íslenzk mál engu síður en
hin, ei'i sá er munurinn að þau eru
falin þeim til meðferðar um óákveð-
inn tíma. Vér hljótum því að hafa
rétt til þess að heimta þau af þeim
þegai vér af einhverjum orsökum
finnum oss knúða til þess. Þeir sem
halda því fram að Danir hafi rétt
til þess að hafa á hendi meðferð
þessara mála að oss nauðugum, hljóta
líka að játa að vér höfum rétt til þess
að neyða þá til að fara með þau
um aldur og æfi, hvort sem þeim
Iíkar betur eða ver, og hve mikil
óþægindi og kostnað meðferð þeirra
hefir í för tneð sér. En hvorugt nær
nokkurri átt, þegar um frjálsa samn-
inga fullveðja og jafnrétthárra aðila
er að ræða.
Eftir því sem hér er sagt að fram-
an, verð eg að líta svo á, að það
sé í raun og veru mjög lítilsvert
hvort það er tekið fram í lögunum
berum orðum eða eigi, að sameigin-
legu máliti séu uþþsegjanleg; þau
hljóta að vera það eftir anda og
öllu eðli laganna.
Eg verð því að álíta að a. og b.
lið ályktunarinnar sé fullnægt í frum-
varþi nefndarinnar og í stuttu máli
sagt er öllum hinum öðrum ákvæð-
um ályktunarinnar fullnægt með
frumvarpinu iið fyrir lið, netna hvað
nefndin hefir komist að miklu betri
kjörum um konungsmötuna, en gert
er ráð fyrir í g. lið ályktunarinrlar,
þar er búist við að hún yerði ákveð-
in að tiltölu við fólksfjölda, en eft-
ir frumvarpinu er hún greidd hlut-
fallslega eftir tekjum landanna. Mun-
ar það svo tugum þúsunda skiftir.
Geta menn nú borið sainan álykt-
unina og frumvarpsuppkastið og
sannfært sig um að hér er farið
með rétt mál.
Úr því verður örðugt að ásaka
okkur sexmenningana. — Við unn-