Verkamaðurinn - 20.12.1966, Blaðsíða 16

[Flestir fslendingar munu ein-
'hverntíma hafa heyrt getið um T. S.
Ellot. Fæstir munu þó hafa gefið sér
tíma til að huga nónar að því, hver
sá maður hafi verið. Þó hafa all-
margir gert sér grein fyrir því, að
Eliot hafi verið eitt hið mesta Ijóð-
skáld á enska tungu á siðari tím-
um, og nokkrir munu jafnvel hafa
látið sér til hugar koma, að ýmis af
nútímaskáldum okkar Islendinga
muni svo margt hafa af honum lært.
I eftirfarandi frásögu kynnumst við
lítilsháttar manninum Eliot. Og
fyrir það kunnum við höfundinum,
Thomas Dozier, og þýðandanum,
Daníel A. Daníelssyni, hinar beztu
þakkir. — Ritstj.]
Thomas Stearns Eliot var
maður vanafastur og reglu-
samur. Og hann átti til órofa
tryggð.
í mörg ár fór hann í sama
vagni og á sama tíma dags milli
vinnustaðar síns og þeimilis.
Yfir þrjátíu ár skipti hann við
sama klæðskerann. Þegar vín-
sali Eliots lokaði búð sinni í
London, og fluttist í fjarlægan
landshluta, þá pantaði Eliot sitt
Sherry og sitt Claret alla leið
þaðan, heldur en hefja viðskipti
við annan vínsala. Eliot og gam-
all vinur hans einn, frægur list-
gagnrýnandi, áttu sammælt til
hádegisverðar þriðjudag hvern
um tvo áratugi. Örsjaldan kom
það fyrir, að Eliot ekki mætti.
A þriðja tugi aldarinnar
höfðu þau Eliothjónin einn og
sama þjón. Fyrr á árum hafði
hann verið embættismaður
Yiktoríu drottningar. Eliot kall-
aði hann lögreglumanninn Jak-
ob. Árið 1930 fór Jakob, þá við
aldur, úr vistinni, flutti í eitt
óhrjálegasta úthverfi borgarinn-
ar og bjó þar síðustu sextán ár
ævinnar. Eliot heimsótti hann
allan þann tíma, einu sinni í
mánuði hverjum. Og hann
greiddi útfararkostnað Jakobs,
og gekk á eftir kistu hans til
grafar.
Trygglyndi Eliots kom aldrei
greinilegar í ljós, en í óhvikulli
umhyggju hans fyrir sjúkri
konu sinni. Hún var fyrri kona
hans, þau voru gefin saman árið
1915. Eftir nokkur ár fór að
bera á geðsjúkdómi hjó henni,
hann ágerðist, og þar kom, að
hún var flutt að heiman til
hælisvistar árið 1931. Hún and-
aðist á hælinu, eftir sextán ára
dvöl þar. Eliot heimsótti konu
sína hvern einasta fimmtudag
öll þau ár. Hún bar aldrei kennsl
á manninn, sem kominn var í
heimsókn til hennar.
Síðar á ævi gekk Eliot að
eiga konu þá, sem verið hafði
einkaritari hans. í "því hjóna-
bandi naut hann kyrrlátrar ham-
ingu.
Eliot var gæddur humor, sem
reis á breiðum grunni, eilítið
tvíræður. Líkt og William Blake
forðum daga, fór Eliot snilldar-
lega með hið opinskáa, engil-
saxneska orð. Aðeins örfáir
vildarvinir hans fengu að hnýs-
ast í ljóðakver, sem hann setti
saman á löngum tíma, og lét
prenta fyr.ir sjálfan sig eingöngu.
Sumar línurnar í einkabréfum
hans sóru sig í þessa ætt, þoldu
þó betur dagsins Ijós. Ýmsum
þeim, sem hann var kunnugastur
meðal útgefenda og bókmennta-
manna, sendi hann minnilegar
kveðjur: þar var fimi í orða-
leikj um.
Hann gaf nokkrum vinum sín-
um auknefni. Einn vinurinn,
þekktur útgefandi, maður vörpu-
legur og gildnandi, hlaut nafnið
„Hvalurinn“. Annar vinurinn,
sem var einnig útgefandi, og
þess utan Donne-sérfræðingur,
víðkunnur gagnrýnandi og sam-
býlismaður Eliots um langt
skeið, sat öllum dögum hnepptur
í hjólastóli sínum, og veiddi
fólk í sitt vingjarnlega iret:
verðar. Tilefnið var heimsókn
mikilsmegandi útgefanda frá
New York, en hann hafði óskað
að deila geði við stórskáldið.
Vandað var til kvöldsins, boðið
var fáum gestum öðrum, sem
allir þekktu Eliot persónulega,
allt gert til þess að samkvæmið
yrði skemmtilegra en venjulegt
kvöldboð þar sem hver og einn
sæti gapandi, í nærveru einhvers
páfans. Þessar varúðarráðstaf-
anir reyndust óþarfar. Þegar
liðið var að miðnætti, höfðum
við sezt kringum Eliot, og allir
ræddu af áhuga og frjálsmann-
lega þá miklu spurningu, hvort
Sherlock Holmes væri faðir
barnsins hennar Irene Adler.
Eliot var manna fróðastur um
hinn víðfræga leynilögreglu-
mann, og kunni utanbókar
margar blaðsíður í sögunum um
hann. Seinna sagði Eliot mér:
„Ég kveið svo fyrir að hitta út-
gefandánn, að ég fékk mér þre-
feldan sjúss áður en ég fór að
heiman.“
leið frá London til Napoli. Skip-
ið var á hægri siglingu út Temps-
árósa. Ég brá mér upp á þiljur
til að hreyfa mig og fá mér ferskt
loft. Þegar ég hafði farið einn
hring um þilfarið, gekk fram
hjá mér maður, grannur og há-
vaxinn, álútur nokkuð, klæddur
tvítfrakka, belti um mitti, ensk
ferðahúfa á höfði. Hvorugur
mælti orð. Yið mættumst í
næstu umferð, þá þekkti hann
mig, stöðvaði mig og ávarpaði.
Hann kvaðst vera á leið til
Gibraltar, ætlaði að vera á Spáni
í vorfríinu sínu. Við skiptumst á
nokkrum gamanyrðum, hurfum
svo inn í þokuna, í sína áttina
hvor.
Morguninn eftir, um átta-
leytið, var bjöllunni hringt við
klefadyr okkar hjónanna. Ég
opnaði, þar stóð vikadrengur,
hélt á silfurbakka sem á var kort
frá Eliot: við vorum boðin til
kvöldverðar. Ég kvaðst mundi
skrifa svar fljótlega, en þá sagði
sá sem sendur var: „Herramað-
á málið eru langtum meiri en
lesandann grunar. Lítum á
framlag Shakespeares til enskrar
tungu! Þó myndu skáldverk
hans nú, sem væru þau rituð á
dauðu máli, ef engin ensk rit
hefðu verið samin eftir hans dag.
Þjóð sem mælir á frumstæðri
tungu, er ekki á háu menningar-
stigi. Hlutverk skálds er að
forða tungunni frá að vera eða
verða frumstæð. Vér þörfnumst
ávallt skálda.“
Morguninn eftir horfðum við
hjónin á eftir honum, þar sem
hann stóð um borð í ferjunni á
leið til lands í Gibraltar. Haf-
rænan lék um yfirhöfnina og
ferðahúfuna. Hann sneri sér í
áttina til okkar og veifaði í
kveðjuskyni.
(LIFE, jan. 1965: The Private
World of T. S. Eliot.
By Thomas Dozier.)
V
D. Á. Danielsson
þýddi lauslega.
hann var skírður „Köngulóin“.
Fyndni Eliots hefur verið spáð
langlífi. Lesendur kynntust
henni allvel í kattaljóðum hans.
Geta má þess, að Eliot átti aldrei
kött.
Eliot hafði gaman af mein-
leysislegum smáhrekkjum. Það
var á árunum milli heimsstyrj-
aldanna, að hann tíðkaði kom-
ur sínar í verzlun eina, þar sem
seldur var á fáeina skildinga
margs konar útbúnaður til að
koma mönnum á óvart að sið
skóladrengja. Eitt sinn sendi
hann góðvini sínum súkkulaði
með sápubragði. En uppáhaldið
hans úr þessari verzlun var
blöðrumyndaður skapnaður úr
gúmi, og þeirrar náttúru, að
væri hann kreistur, gaf hann frá
sér óyndislegustu hljóð. Á þess-
ari nýstárlegu uppfinningu sat
Eliot að kvöldverði heima hjá
sér meðal nánustu vina sinna í
karla hópi, og með því að vagga
sér, svo lítið bæri á, framkallaði
hann ýmiskonar misyndishljóð.
Og þá var honum konunglega
skemmt, þegar hann varð þess
vísari, að hinir hæversku, brezku
gestir þögnuðu ekki eitt einasta
andartak í alvarlegum borðræð-
um, hversu hávaðasamt sem
gerðist undir nóbelskáldinu.
Hann kom eitt sinn á heimili
mitt í London, boðinn til kvöld-
Þegar Eliot var á fimmtugs-
aldri, þjáðist hann um tíma af
ofþreytu. Hann leitaði þá til sér-
fræðings í Sviss, það var sál-
fræðingur, og sá hóf þegar leit
að orsök kvillans. Leitin var í
því fólgin, að rannsaka drauma
skáldsins. Eliot minntist þessa
ævintýris þannig: „Ég varð að
gefa þetta upp á bátinn. Undir-
vitund mína fór að dreyma
furðulegustu drauma, vafalaust
til að þóknast sálfræðingnum.“
Orð voru hans yndi. „Ég rekst
á orð,“ sagði hann, „tel það
ágætt, geymi það til notkunar
síðar. Eitt geymdi ég lengi í
handraðanum, áður en ég not-
aði það. Annað orð er þar núna,
ég mun aldrei grípa til þess. Þú
mátt eiga það ef þú vilt. Mér
þykir það of líkt Milton.“
Og hann geymdi hugmyndir,
eigi síður en orð: „Hugmyndum
sökkvi ég í hugann, til langrar
geymslu. Ein meginregla mín er,
að byrja aldrei á kvæði fyrr en
ég hlýt þar með að vanrækja
algerlega eitthvert annað þýð-
ingarmikið starf. Stundin kemur,
að þú kærir þig kollóttan um allt
annað en óorta kvæðið, þá verð-
ur þú að gegna kallinu.“
Eitthvert síðasta skiptið, sem
fundum okkar Eliots bar saman,
var um borð í farþegaskipi á
urinn sem sendi mig, stendur
hér.“ Eliot birtist yfir öxl hans,
ætlaði svo að stíga .inn í klef-
ann, en hrökklaðist skelfdur til
baka, þegar konan mín rak upp
hljóð og svipti lakinu upp yfir
höfuð sér.
Um kvöldið var borðhald,
langt og virðulegt, rauðvínið
fullkomnaði það. Og lengi fram-
eftir sátum við yfir púrtvíninu,
ræddum allt milli himins og
jarðar, en skáldskap eftirminni-
legast. Ég minnist sérstaklega
svara hans við tveimur af mörg-
um spurningum rnínum.
Fyrra svarið var um hið tor-
skilda í skáldskap hans. „Áhrif
ljóðs er-u eigi lítið komin undir
lesandanum sjólfum,“ sagði
hann. „Ef ritverk á að vera ein-
hvers virði, þá verður höfund-
ur að glæða það fjölþættari
merkingu en hann sjálfur veit
vera þar samkvæmt orðanna
hljóðan.“
Seinna svarið laut að hinu
síumdeilda hlutverki skálds í
nútíma þjóðfélagi. Eliot mælti:
„Ábyrgð skálds er öllum stund-
um fólgin í verndun tungunnar,
þróun hennar og endurnýjun.
Skáld getur ekki innt af höndum
við þjóð sína mikilsverðari
þjónustu en þá, sem hann veitir
tungu hennar. Áhrif skáldskapar
Þriðjudagur, 20. desember 1966.
Verkamaðurinn (17
tjaldabaki