Vínland - 01.05.1906, Side 4

20
V í N L A N D.
5 VÍNLAND 5
Mánaðarblað. Verð $1.00 árg.
Utgefendur: Vínlarvd PublisKing Co.
B. B. Jónsson, Manager.
Ritstjóri: Th. Thordarson.
Entered at the post-ofBce at Minneota,
Minn., as second-class matter.
Skilnaður Ríkis og Kirkju.
Þar sem ríki og kirkja eiga löghelga sam-
búð, einsog nú erí flestum löndum hins ment-
aða heims, 'þar er ríkið bóndinn en kirkjan
húsfrejjan — sé hún ekki bæði bóndinn og
húsfreyian eins ogoft vill verða. —Ríkiðhef-
ir aðallega peirri skyldu að gegna, að vaka
yfir líkamiegri velferð pegna sinna, en jafn-
framt er velferð ríkisins mest undir pví kom-
in að peir ræki pegnskyldur sínar dyggilega.
En kirkjan er andleg móðir peirra, og hún
vanrækir sjaldan pá móðurskyldu, að hafa eft-
irlit með uppeldiogfræðslu barnasinna; hún
ræður að miklu leyti peim skoðunum og hug-
sjónum, sem dypstar rætur fiesta i lijörtum
peirra, og hún vekur hjá peim Jpær tilfinning-
ar fyrir siðferði og skyldu, er varanlegust
áhrif hafa framvegis á hegðun peirra.
Meðan ríki og kirkja eru sameinuð hefir
kirkjan mest eða öll yfirráð yfir kenslumál-
um; ríkið hefir pá vanalega, að minsta kosti,
miklu minna vald yfir peim en kirkjan.
En ekkert er mikilsverðara fyrir ríkið en
pað, að pegnar pess njóti peirrar mentunar
eraðbeztu haldi megi koma til pess, að gera,
pá nyta borgara og holla meðlimi pjóðfó-
lagsins.
En oft hefir út af pví brugðið, að kirkj-
an kenni pað, sem ríkið telur pegnum sínum
hollast og sér fyrir beztu.
Af pví hefir tíðast risið mestur ágrein-
ingur milli ríkis og kirkju, pó oft, hafi peim
orðið sundurorða út af ytnsu öðru.
E>að var deila sú, er lengi hefir staðið á
Frakklandi út af kenslumálum, sem mestan
pátt átti í pví, að ríkið sagði par skilið við
kirkjuna.
Sá atburðurgerðist ápingi Frakka í des-
embermánuði árið sem leið, eins og flestum
mun kunnugt og pað var einn hinn lang-
merkasti atburður pess söguríka árs, pó hérí
landi hafi pað, að tiitölu, vakið mjög iitla eft-
irtekt; meðfram líklega sökumpess að marg-
ir hafa hugsað sem svo: Petta er bara fljót-
ræðis upppot Frakka,seminnan skamshjaðn-
ar eins og vindbóla; pað er varla hætt við að
á Frakklandi verði aðskilnaður ríkis og kirkju
varanlegur.
Svo virtist sem gildar ástæður væru til
pessara efasemda. Á Frakklandi hefir kirkj-
an verið hin voldugasta stofnun pjóðfélags-
ins síðan á dögum Karlamagnúsar. t>ar hef-
ir ríkið oftar orðið að lúta henni en hún pví,
og stundum hefir hún verið par sama sem
ríkið. Frakkar hafa áður reynt að losa stjórn
sína undan umráðum hennar, og peir liafa
enda opinberlega snúið vlð henni bakinn; en
paðhefir varað skama sund; hverflyndi pjóð-
arinnar hefir ekki mátt sín mikils gegn ofur-
efli kirkjuvaldsins.
Nú er pó svo komið að telja má víst að
ríki og kirkja séu aðskilin á Frakklandi fyrir
fult og alt. Nyafstaðnar pingkosningar par
í landi taka af allan efa um pað, pví úrslit
peirra sjfna berlega að pjóðin veitir fult sam-
pykki sitt til pess skilnaðar.
Pjóðkirkja Frakka — hin rómversk-ka-
pólska — var aldrei lyðveldinu holl. Henni
er einveldi pægast, og konungsveldi miklu
handbægra en lýðveldi. A Frakklandi erenn
atkvæðamikill flokkur manna, er vill fyrir
hvern mun steypa Iyðveldinu og gera Frakk-
land að konungsríki eins og áður var. t>eim
flokk fylgdi kirkjan fast að málum, bæði leynt
og ljóst, og gerðist brátt hinn skæðasti óvin-
ur lyðveldisins. Klerkar svifust þess ekki að
flytja pungorðar ræður gegn stjórninni af pré-
dikunarstólnum, pegar peim pótti hún pung
í taumi, og pað var alkunnugt að peir spöruðu
ekki að beita samskonar áhrifum einslega á
hugi manna. Kirkjan hafði umsjón meðallri
alpýðumentun, og par í landi gengdu muukar
og nunnur peim kenslustörfum að mestu leyti.
t>eir kennarar vanræktu ekki að innræta æsku-
lyðnum óvildarhug til lyðveldisins. Sú kensla
var lfðveldinu svohættuleg að stjórn Frakka
sá brátt, að svo búið mátti ekki lengi standa.
En ekki var pað pó fyr en um síðustu
aldamót, að stjórn lyðveldisins fór fyrir al-
vöru að hreyfa pví máli, að kapólskura munk-
um og nunnum væri bannað að hafa almenn
kenslustörf á hendi, og loks varð pví fram-
gengt fyrir ötula framgöngu Combesográða-
neytis hans, að kenslustörf voru‘af peim tek-
in, fyrir tveim árum síðan. En pað varð ekki
til annars en gera ilt verra, pví enn hafði
kirkjan að miklu leyti óskert vald í kenslu-
málum, en sundurpykkja milli hennarogrík-
isins fór dagversnandi. Um sama leyti reis
ágreiningur milli Frakka og páfa. £>ótti
peim hann gerast helzt til afskiftasamur um
kirkjustjórn parí landi, og vilja ráðameira en
hann hafði valdtil. £>að poldu Frakkar ekki
og af pví kviknaði almennur kurr hjá pjóð-
inni gegn kirkjuvaldinu. Þetta efidi mjög
stjórnina og hennar flokk, sem gjarnan vildi
losast við kirkjuna, en sá sér ekki færlaðfara
pví á flot meðan um kenslumálin ein var bar-
ist, pví um pau var pjóðin á báðum áttum.
En yfirgang páfa var hún alveg mótfallinn,
og pá sá stjórnin sér fært að leita hjá henni
hófanna um aðskilnað ríkis og kirkju. Úrslit-
in urðu pau, að lagafrumvarp um pað var lagt
fram á pingi í janúar 1005 og pað var sam-
pykt með miklum meirihluta atkvæða áðuren
árið var úth
Þetta er stórmerkur viðburður, sem hlyt-
ur að hafa víðtæk áhrif, ekki aðeinsá Frakk-
landfheldur einnig í flestum öðrum löndum
hins mentaða heims. Hvergi nema hér 1
Bandaríkjum var ríki og kirkja aðskilin áður
en petta gerðist, og flestir réttsynir menn
munu vera samdóma um, að pað hafi reynst
heilladrjúgt hér í landi. I>ó hefir engin pjóð
tekið pað eftir Bandamönnum fyr en nú; en
reyndar er pessi aðskilnaður ríkis og kirkju á
Frakklandi miklu markverðari en sá aðskiln-
aður var hér í landi, að pví leyti að par voru
miklu sterkari bönd slitin én hér var um að
ræða, er sá atburður gerðist.
Að vísu voru engin vináttubönd er sam-
tengdu ríki og kirkju á Frakklandi, en sam-
band pjóðar og kirkju var mjög náið, einsog
hvervetna í kapólskum löndum, og pó pað
samband sé alls ekki slitið með aðskilnaði
pessum, pá hlytur liann með tímanum að
breyta pví svo að pað verði ólíkt pví sem
verið hefir. Sérstaklega er pað eftirtektavert
að stjórn Frakka sagði skilið við kapólska
ríkiskirkju að lienni nauðugri; en pað vald,
er sú kirkja hefir yfir sálum manna og sam-
vizku, er meira en peir geta gett sör í hugar-
lund, sem lítil eða engin kynni hafa af henni
haft. I>á kirkju, sem voldugust er í kristn-
inni og verið hefir andleg móðir og kennari
pjóðarinnar í margar aldir, sagði stjórn
Frakka skilið við, hættirað gjalka laun klerk-
um hennar og kennilyð, tekur alpyðuskólana
urrdan umráðum hennar, og slær eign sinni á
kirkjurnar og leigir söfnuðunum þær til 99
ára, en afsalar sér jafnframt öllum yfirráðum
yfir embættaveítingum og öðrum sérmálum
kirkjunnar.
En anðvitað eru engar sættir á komnar.
Dar er fullur fjandskapur milli ríkis og lyð-
veldissinna annars vegar en kirkju og aðals-
manna hins vegar, og langt mun pess að bíða
að um heilt grói með peim. Ríkið hefir pó
borið hærri hluta í pessum viðskiftum og par
af leiðandi stendur Rðveldi Frakka nú fastar
•/
á fótum en nokkuru sinni áður.
Slysfarir.
„Vakna þeir ei, en sýta og sakna,
segjast ei skilja hvaö drottinn vi]ji“(?)
J. H.
Miklar sorgarfregnir eru sögurnar um
slys pau, er orðið hafa við strendur íslands
7. apríl. Manntjón pað er voðalegt hjá svo
fámennri pjóð; og pað er enn tilfinnanlegra
sökum pess,að peir voru flestir ungir menn og
hraustir,er pannig fórust;menn,semvorukjarni
pjóðarinnar og áttu fjölskyldur fyrir að sjá.
Tjón ]>að, er skömmu síðar varð í Cali-
forniu, var að tiltölu ekki verra en petta. £>ar
var fjártjónið að visu margfalt stórkostlegra;
en manntjón, að tiltölu við fólksfjölda, varð
miklu meira á íslandi en í Californiu; og peg-
ar slys ber að höndum er manntjón ávalt til-
finnanlegastur skaði og pungbærastur.
Eignamissi geta menn bætt með góðri hjálp,