Vínland - 01.08.1906, Blaðsíða 3

VÍNLAND,
48
í landi tnerkari, £>ví að þar hófst fyrst land-
nám íslendinga í Norður-Ameriku. I>eir fjór-
ir íslendingar (Árni Guðmundsson, Jón
Einarsson, Jón Gíslason og Guðm. Guð-
mundsson), er fyrstir komuhingað til lands
árið 1870 fríi Eyrarbakka á íslandi, leituðu
þangað og settust p>ar að, og búa J>ar enn í
dag allir nema Jón Einarsson, sem nú er dá-
inn fyrir mörgum árum. Stutt ágrip af land-
námssðgu fslendinga J>ar á eynni hefir fyrir
fám árum birzt hér vestan hafs, og er ó{>arft
að segja frekar frá J>ví hér. Á eynni búa nú
um 120 íslendingar, og stunda J>eir flestir
landbúnað og fáeinir fiskiveiðar. Efnahagur
peirra mun yfir hðfuð vera í góðu lagi og flest-
ir eða allir una J>éir vel sínum hag. í búskap
virðast islenzkir bændur ekki vera neinir eft-
irbátar annara bænda J>ar á eynni. Heimili
J>eirra eru yfirleitt snotur og viðkunnanleg,
pó hjá flestum peirra sé ekki stórhyst. t>Ó
eyjan sé afskekt og fáförult sé par á vetrum,
pá eru samgðngur svo miklar á sumrum að
áhrif peirra eru nægileg til pess að halda
evjarbúum svo vakandi, að peir dragast ekki
4 neinu'verulega aftur úr samtíð sinni. Unga
fólkið dvelur auk pess oft og einatt langvist-
um hér og hvar á meginlandinu, einkum pó
í Chicago, og ungir menn eru oft í fðrum mán-
uðum saman á eimskipum, sem flytjapá fram
og aftur um stórvötnin,svo peir kynnast mðrgu
í peirn ferðalögum. Alt petta hefir pau áhrif
á íslendinga og aðra eyjarbúa, að varla sést
meðal peirra sá kotungsbragur, sem oft á
annars heima í afskektum bygðarlðgum.
íslenzkur félagsskapur er par nú enginn
orðinn meðal landa vorra, og engir peirra
munu neitt hugsa um að viðhalda íslenzku
pjóðerni nema, ef til vill, fáeinir elztu menn-
irnir, sem pó að líkindum gera pað fremur
ósjálfrátt en af ásettu ráði. En íslenzku tala
peir flestir vel, betra mál en talaðer í sumum
yngri nylendum hér vestra. íslenzkir ung-
lingar geta engrar bóklegrar fræðslu notið
par á móðurmáli sínu, en á eynni eru alpyðu-
skólar í góðu lagi, og par eru íslenzkir ung-
lingar flestum öðrum námfúsari og betur
að sér.
Yfir höfuð mun pessi litli hópur íslend-
inga, sem par byr, lifa eins glöðu oggóðu lífi
og nokkur önnur nylendu sveit, sem meira
hefir af heiminum að segja, og víst lifa peir
yfir höfuð sælla lífi en allur sá fjðldi hér í
landi, sem lætur heilsu sína og sálarrósemi í
hvíldarlausri eftirsókn eftir meira og meira
auði.
En litlar líkur eru til pess, að nokkurar
leyfar af íslenzku ]>jóðerni verði til lengdar
við lyði í nylendu pessari. Hún stendur í
engu sambandi við aðrar nylendur Yestur-
íslendinga, og af íslenzku pjóðlífi hafa menn
par ekkert annað að segja en pað litilræði,
sem stðku menn lesa í fáeinum íslenzkum
blöðum. Að svo stðddu erlíklegast aðpessi
flokkur nylendumanna verði einn hinn fyrsti
að hverfa úr tðlu Vestur-íslendinga, og væri
pað skaði mikill, pví pó flokkur pessi sé fá-
mennur, pá er hann pó yfirleitt mannvænleg-
ur, og hann og afkomendnr hans munu efa-
laust verða hverju pjóðfélagi, sem peir skipa,
til mikils gagns og sóma.
Krabbi.
(Niðurl.). Eins og áður er sagt syna
pað dánarskyrslur allra mentaðra pjóða, að
krabbi er hinn eini sjúkdómur, sem nú fer í
vöxt ár frá ári. Allra sjúkdóma útbreiddust
er tærincbn og hún verður flestum að bana.
en pó fer hún fremur pverrandi- en vaxandi
meðal mentaðra pjóða, pví með varúð geta
menn reist henni skorður og ólæknandi er
hún ekki. Lunofnabólga er næst henni skæð-
ust allra sjúkdóma, og eryfir hðfuð jafnskæð
nú og hún hefir verið frá pví fyrst að nákvæm-
ar athuganir voru gerðar til að sýna útbreiðslu
hennar, en að öllu samtöldu hefir hún ekki
verið mannskæðari á síðari tímum en hún áður
var. Krabbi er hvergi nærri eins útbreiddur
orðinn og þessir sjúkdómar, en aftur á móti
útbreiðist hann meir og meir með hverju ári,
og sá sem fyrir honum verðurá vanalega enga
von um varanlegan bata.
Manntalsskyrslur Bandaríkjanna syna,
að árið 1800 dóu 18,530 manns úr krabba-
meini hér í landi, en árið 1900 dóu úr peim
sjúkdómi 20,475: töluvert meira en priðjungi
fieiri en tíu árum áður; en pess ber að gæta, að
á peim áratug óx Ibúatala landsins stórkost-
lega, svo pessar tðlur syna ekki rétt hlutföll,
en pau fást með pví að bera saman mann-
dauða af vðldum veikinnar meðal jafnmargra
manna bæði pessi ár; pá kemur pað í ljós að
árið 1890 dóu 48 af hverjum hundrað púsund-
um úr krabbameini, en árið 1900 voru peirOO
af hverjum hundrað púsundum.
Hraustir menn og heilsugóðir eiga pað
engu síður í vændum að sykjast af krabbaen
peir sem veikburða eru og heilsutæpir; og
menn, sem hafa alls nægtir, eru reglumenn og
hreinlátir alla æfi, eru jafnmóttækilegir fyrir
sjúkdóm pennan og peir, sem eiga við ör-
birgð að búa, ero óreglumenn og lifað hafa
jafnan við basl og óprifnað. En vanalega ger-
ir sjúkdómur pessi ekki vart við sig í ungu
fólki; peir eru fáir að tiltölu, sem veikjast af
krabba yngri en fertugir, skæðastur er hann
í mðnnum á fimtugsaldri og paðan af eldri.
Einnig deyja miklu fleiri kvenmenn en karl-
menn úr krabba. Ilérlendar skyrslur syna
að tólfti hver kvenmaður, sem nær fimtugs-
aldri deyr af peim sjúkdómi, par sem hann
verður ekki nema einum af liverjum 21 karl-
manni að bana, sem nær peim aldri.
I>essar tölar eru reiknaðar eftir mann-
talsskyrslum Bandaríkjanna árið 1900 og
viljum vér nefn i hér nokkur dæmi tekin pað-
an sem sýnishorn af útbreiðslu sjúkdómsins.
Árið 1900 dóu í borginni New York 724
j karlmenn úr krabbameini en 1,830 kvenmenn.
í Philadelphiu dóu sama ár úr Jveirri veiki
280 karlmenn og 520 kvenmenn,og í St. Louis
110 karlmenn og 194 kvenmenn. Þaðárdóu
úr krabba í öllu New York ríki samtals 1,571
karlmenn og 2,877 kvenmenn; í ríkinu New
Jersey dóu 350 karlar og 599 konur, og í
Pennsylvaniu 903 karlar og 1,044 konur, ení
Ohio 775 karlar og 1,108 konur. í öllum
Bandaríkjum dóu pað ár úr krabbameini
11,430 karimenn og 18,039 kvenmenn.
En ekki er pessi skæði sjúkdómur að-
gerðaminni í öðrum Iðndum. Samkvæmt
skyrslum, er Bretastjórn hefir safnað, hafa á
Englandi dáið úr veiki pessari 07 af hverjum
hundrað púsundum árið 1889. En árið 1900
var sú tala orðin 82 af hverjum 100,000.
Á pessu sarna tímabili óx tala J>eirra
sjúklinga, á írlandi reiknuð eftir sðmu hlut-
föllum, svo að árið 1900 voru peir orðnir 01 af
hverjum 100,000 en tíu árum áður voru peir
ekki nema 40. Á Prússlandi voru peir 45
árið 1889 en 01 árið 1900; á Hoilandi 79fyrra
árið, en 91 hið síðara, og 1 Noregi 01 fyrra
árið en 74 síðara árið. Um alla Norðurálfu
hefir peim farið fjölgandi á pessu tímabili
eins og í peim löndum, er nú voru nefnd. En
J>ess ber að gæta, að hér eru að eins taldir
peir sjúklingar, sem dáið hafa úr krabbameini
J>essi ár, og J>egar ]>ess er gætt jafnframt, að
miklu fleiri sjúklingar hafa, að minsta kosti
til bráðabirgða, verið læknaðir af meini pessu
með skurði, á J>essu tímabili, en nokkrum ár-
um áður— pví að handlækningum hefir farið
svo tnjðg fram síðustu árin, að nú geta lækn-
ar hiklaust skorið burt pær meinsemdir, sem
enginn mátti snerta með hníinum fyrir rúm-
um aldarfjórðungi, — pá er pað auðsætt að
fjölgun pessara sjúklinga er miklu meiri en
dánarskyrslurnar syna.
Ein hin líklegasta ástæða,er menn pekkja
til úrlausnar peirri gátu, hvernig á pví stend-
ur, að krabbi hefir farið í vöxt siðustu árin, er
sú, að sakir meiri J>ekkingar og betri varúðar
komast fleiri menn nú af æskuskeiði til full-
orðins ára en áður á tímum, og par eð miklu
fleiri ná nú peim aldri, sem til pess parf að
krabbi geri vart við sig í líkamanum, pa er
eðlilegt að svo virðist sem sjúkdómurinn sé
að útbreiðast meir og meir, pó pað, ef til vill,
í raun og veru sé ekki annað en eðlilegar af-
leiðingar lengdra lífdaga, er ]>ví veldur. Hó
eru flestir, sem pessu málefni eru kunnugast-
ir, á þeirri skoðun, að sú úrlausn sé ekki ein-
hlít til þess að gera fulla grein fyrir pví,
hversu veikin hefir farið í vðxt hin síðustu ár.
Og pó menn pekki enn ekki til fulls
eðli og orsakir sjúkdóms pessa, pá má telja
pað víst, að pess verði ekki langt að bíða, að
menn komist langt áleiðis í peirri pekkingu,
og ]>á, en^ fyr ekki, geta menn fundið ðrugg
ráð til að verjast lionum, og að líkindum
einnig meðul til að lækna hann.