Alþýðublaðið - 18.01.1964, Blaðsíða 7

Iflóðleikhúsið:
Læ'ðurnar.
Sjónleikur í tveimur þáttum
eftir Walentin Chorell.
Þýðandi: Vigdís Finnbogadóttir.
Leikstj.: Baldvin Halldórsson.
Leiktjöld: Gunnar Bjarnason.
Dæmalaust er Nína Sveinsdóttir
Skemmtileg leikkona. Hún hefur
alveg sérkennilegan sviðspersónu-
leika, hún er engri lík nema sjálfri
sér. Hins vegar er hún sjálfri sér
lík. Hún er eiginlega alltaf eins;
og maður skellir upp úr, þegar
maður sér hana. Hún þarf ekki
nema klóra sér undir kjálkabarð-
inu, og það gerir hún í Læðunum.
Skyldi Baldvin Halldórsson geta
sagt mér, — hvers vegna Nína
Sveinsdóttir nýtist ekki betur í
þessari sýningu en raun er á? —
Anna er sprottin úr umhverfi
sínu, — hún er eins konar á-
lyktun af því. Hvert viðbragð
hennar, orðsvar, hreyfing, svip-
brigði er grundvallað í andrúms-
lofti verksmiðjunnar; hún á heirna
þar og ekkert sem hún gerir eða
segir kemur á óvart, hvorki stúlk-
unum á sviðinu eða áhorfendum í
salnum. En óneitanlega er Nína
Sveinsdóttir þó nokkuð hjáróma í
hlutverki Önnu í sýningu Þjóðleik
hússins; heyrið bara orð hennar
í fyrsta þætti, „Læður .. djöfuls- j
ins læður”, sem alveg brestur |
þann þunga sem þeim ber í sýn-
ingunni; eða sjálfar lokasetning- !
ar leiksins, „þú ferð heim núna?
Ferðu ekki heim, Rikka? .. ”. Eg
Nína Sveinsdóttir ogr Kristbjörg Kjeld í hiutverkum sínum.
veit svo sem ekki hvort það var
sjálf frammistaða Nínu sem var
ábótavant; öllu heldur held ég að
leikstjórnin hafi brugðizt. Það er
meginatriði í Læðunum að and-
rúmsloft verksmiðjunnar sé stað-
hæft nógu trúlega á sviðinu; án
verksmiðjunnar er t. d. Anna eins
og fiskur á þurru landi. Og Bald-
vini Halldórssyni lánaðist ekki að
skapa leiknum þetta innra sam-
hengi sem allt veltur á; verk Wal-
entin Chorells er ekki svo burð-
Frá hægri: Guðhjörg Þorbjarnardóltir, Helgra Valíýsdóttir, Brj'ni
dís Pétursdóttir, Brynja Benediktsdóttir, Jóhanna Norðfjörð og Briek
Héðinsdóttir.
ugt að nokkuð minnsta gaman sé
að því nema í nógu snjallri og
mikilhæfri meðferð.
Ekki svo að skilja: sviðsetning
Baldvins Halldórssonar á Læðun-
um er um marga hluti smekklega
og skynuglega unnin. Eg held hún
hafi verið rétt í öllum einstökum
atriðum, og sum sviðsatriðin voru
sterk og áhrifamikil, en af ein-
hverjum ástæðum brestur leikinn
heildarsamhengi, þá innri rök-
vísi sem skiptir sköpum. Var
kannski ekki æft nóg? Þannig
birtist það aldrei á sviðinu hvers
vegna Marta Bartsche hlýtur að
SKEMMTIIÐNAÐURINN
segja verksmiðjustúlkunum sögis
sína, sem þær geta ekki með
nokkru móti skilið. Og hvers vegna
hlýtur Rikka að ljúga að stöllum
sínum; hvernig er háttað sambandl
þeirra Mörtu? Það er leikstjórans
að svara þessum spurningum sem
ekki eru nein afdráttarlaus svör
við í textanum sjálfum. Og það
er hans að skapa það andrúmsloft
félagsskapar og hollustu i eyði-
landi verksmiðjunnar sem gerí
viðbrögð stúlknanna innbyrðis og
gegn þeim tveimur, Mörtu og
Rikku, sönn og nauðsynleg. Þcgar
þetta bregzt stendur maður sig að
því að leiðast leikurinn í heild,
þar sem hann gengur Iiæet og
þungt og seint fyrir sig á sviðínu,
onda cr sjálfur leiktextinn enga»
veginn minnisverður, þótt frammi-
staða leikkvennanna, hverrar fyr-
ir sig, sé mjög viðunanleg.
EITT megineinkenni þeirrar þró
unar, sem orðið hefur í öllum iðn-
aðarþjóðfélögum undanfarna ára-
tugi, er, að tómstundum hefur
fjölgað jafnhliða því, að tekjur
manna hafa aukizt. Þetta hefur
smám saman orðið undirstaða nýs
íðnaðar, sem er nú víða um lönd
orðin voldug og áhrifamikil iðn-
grein, og á ég þar við skemmtiiðn-
aðinn. Sívaxandi fjöldi fólks hef-
ur atvinnu af því að skemmta öðr
um. Veitingahúsum, kvikmynda
húsum og skemmti- og samkomu
stöðum margs konar stórfjölgar,
hljómplötu- og ségulbandafram-
leiðsla vex, starfsemi útvarps
og sjónvarpsstöðva færist mjög í
aukana o. s. frv_ Auðvitað er ekki
við öðru að búast en að aukinn
hluti vaxandi tekna almennings
gangi til ýmiss konar dægrastytt-
ingar, þegar jafnmikill bati verð-
ur á lífskjörum og átt hefur sér
stað undanfarna áratugi. Hinn um
fangsmikli skemmtiiðnaður á sér
því örúggan fjárhagsgrundvöll.
Hann fullnægir mikilli óg vaxandi
eftirspum. En hann hefur þó um
margt sérstöðu miðað við annan
iðnað og önnur þjónustustörf, sem
innt eru af hendi í nútíma þjóð-
félagi. Sá iðnaður, sein t d. fram
leiðir handa okkur skó, fullnægir
líkamlegri þörf, þótt hann leitist
að vísu við að gera það jafnfranit
á þann hátt, að fegurðarskyni sé
fullnægt. En kvikmyndahús, sam-
komustaður eða hljómplötufram-
leiðandi ér ekki fyrst og fremst
að fullnægja augljósri líkamlegri
þörf, heldur þörf fvrir dægrástytt
ingu, skemmtun, sem oft stendur
í engu sambandi við nauðsyn hvíld
ar, heldur er afleiðing stytts vinnu
tíma og tilraun til þess að koma
í veg fyrir, að iðjuleysi valdi leið
indum. Skemmtiiðnaðurinn fram-
leiðir þjónustu sína fýrst og fremst
fyrir tilfinningalífið. En þar er
um marga strengi að ræða, sem á
má leika. Ef hagnaðarsjónarmið
ein ráða í skemmtiiðnaðinum er
hætt við því, að ekki sé síður
leikið á vonda strengi en góða.
Fullorðið fólk kann að vera fært
um að velja og hafna af smekk-
vísi og heilbrigði í þessum efnum.
En augljóst er, að við því er ekki
að búast, að æskufólk geti valið
og hafnað af þroska á þessu sviði.
Það er því í vissri hættu gagn-
vart skemmtiiðnaðinum, er lætur
æ meir að sér kveða í skjóli vax-
andi velmegunar og aukinna tóm
s.tunda og býður fram þjónustu,
sem er mjög misjafnlega vel fall
in til þess að auka þroska, smekk
og sanna lífsgleði.
Þess vegna er nú hvarvetna lit
ið á það sem mikið nauðsynjamál
að gera öflugar tilraunir til þess
að verja æskuna gagnvart skaðleg
um áhrifum frá skemmtiiðnað
inum. í lýðfrjálsum löndum þýðir
ekki að ætla sér að hafa allsherj
ar eftirlit með skemmtiiðnaðinum,
né.heldur að leggja á hann höft
til þess að draga úr skaðlegum á-
hrifum hans. Þar, sem það hefur
verið reynt, hefur það mistekizt.
Þess vegna beinist nú athygli yfir-
leitt að tilraunum í þá átt að fá
æskufólki heilbrigð verkefni
og veita því aðstöðu til
hollari dægrastyttingar, sem valdi
því, að það sjálft taki þessi at-
riði fram yfir skaðlega þætti
skemmtiiðnaðarins. En hér er aug
ljóslega um svo stórt verkefni áð
ræða, að því verður ekki sinnt, svo
að vel sé, nema aðstoð opinberra
aðila, bæði ríkisvalds og bæjar-
og sveitarfélaga, komi til.
Hér á landi hefur þessum mál-
um ekki verið veitt nægileg at-
hygli fram til þessa. Mjög stórt
átak hefur þó verið gert á sviði
íþróttamála, og ýmiss konar önnur
æskulýðsstarfsemi er og öflug. Hin
mörgu og myndarlegu félagsheim
ili út um allt land ættu og að
geta skapað skilyrði til ýmiss kon-
ar heilbrigðraræskulýðsstarfsemi'
Starfsemi æskulýðsráðs Reykja-
víkur og tómstundaþáttur ríkisút-
varþsins hafa og verið mjög mik
ilvæg spor í rétta átt. Fjölbreytt
félagslíf skólanna hefur og mjög
mikla þýðingu í þessu sambandi.
En samt vantar enn stóraukna
fjölbreytni í skilyrðin til tóm
stundaiðkana og dægrastyttingar.
Það vantar enn heildarskipulagn-
ingu þessara skilyrða og bætta að
stöðu til handa æskufólki til þess
að sinna tómstundaáhugamálum
sínum, hvort sem þau eru á verk
legu sviði, bóklegu eða listrænu,
og aðstöðu til annars konar dægra
styttingar en þeirrar, sem skemmti
iðnaðurinn býður upp á, oft fyrir
ærna greiðslu. Slíkt getur eflaust
ekki orðið nema fyrir markvissa
aðstoð opinberra aðila, ríkis, og
bæjar- og sveitarfélaga. Sá stuðn
ingur verður að eiga sér stað á
grundvelli löggjafar. Af þessum
sökum var það, sem menntamála
ráðuncytið skipaði fyrir skömmu
nefnd manna til þess að gera til-
lögur um undirbúning slíkrar lög-
gjafar, og var þess farið á leit við
helztu forustumenn í æskulýðsmál
um þjóðarinnar, að þeir störfuðu
að þessum undirbúningi. Er þess
að vænta, að unnið verði vel og
skynsamlega að málinu og það
fái á sínum tíma góðar undirtekt
ir á Alþingi, enda mun óhætt
að fullyrða að fátt sé þessari þjóð
eins og raunar öllum þjóðum nauð
synlegra en að gera allt hugsan-
legt til þess, að æskan sé heilbrigð
og hamingjusöm. Undir því er sjálf
framtíðarheill þjóðarinnar kom-
in.
Bríct Héðinsdóttir er að vísui
! miklu mcira en viðunanleg, leikur
hennar var langsamlega ánægju-
uégastur af því sem fyrir bar &
þessari sýningu. Xenia hennar var
heilsteypt persónusköpun og mjögt
vel unnin, hlutverkið nýtt út t
æsar. Helga Valtvsdóttir hélt hlut-
verki Þóru vel til haga, þótt hún
hefði tæpast það áhrifavald i fé-
la»sskan s+úlknanna sem til mua
rera ætlazt, vel tjáði hún beiskji*
og dapurlyndi þessarar þrevtti*
konu, en miður kannski þá eigi»
leika sem innar bua og halda hennk
urmi brátt fvrir allt: hlýjuna, kær
leikann, ástina á mannrolu sinnl
og börnum. Sambærilegrar innlif-
unar saknaði maður með þeirn
Guðbjörgu Þorbjarnardóttur (Mar-
tai og Kristbjörgu Kjeld (Rikka),
sem að vísu fóru báðar mjög skyn-
samlega og snyrtilega mcð hlut-
verk sín. Örlög þeirra er frásagn-
arcfni leiksins í umgerð verk-
smiðjunnar og stúlknanna þar. —
Mannskilningur Chorells er kann-
ski ekki ýkja djúpstæður eð»
merkilegur, kynferðistal hans ev
næsta yfirborðslegt; en í lýsingn
hinna einmana, útskúfuðu kvenn,>
grípur hann á raunverulcgu mar.n-
legu vandamáli; það er erindk
íeiksins á svíð að halda framm-l
fyrir okkur mynd þeirra beggja óg
sanna okkur að hún sé rétt, :óhjá-
kvæmileg; mynd lífs sem fer t,i>
spillis. Harmsefni leiksins er van-
leysið í samskíptum þeirra, ein-
angrun þeirra 1 stölluhópnum.
Þetta kom svo sem fram í sýn-
ingu Þjóðleikhússins: kuldi eg
innilokun Mörtu. fram í lntabloss-
ann í skiptum þeirra Rikku *
lokaatriðinu, þar sem einscnMlI
liennar cr fyrst afhjúpuð til fulls;
geðsmunaringl og hræðsla Rikki*
bak við ögrandi tilburði. Eg hcld,
Framh. á bls. 101
ALÞÝÐUBLAÐIÐ — 18. janúar 1964 y