Alþýðublaðið - 13.09.1964, Blaðsíða 3

FERDINAND LASSALLEI
Einn þróttmesti frumherji verkalýðs og jafnaðarstefnu í
Þýzkalandi lézf fyrir 10 árum í rómantísku einvígi.
ARIN eftir Napóleonsstyrjaldirnar
voru sigurtími afturhaldsins í
Þýzkalandi. Lítið varð úr hinum
frjálsu stjórnarskrám, sem furst-
ar höfðu lofað þjóðum sínum í
,,frelsisstríðinu”. í Prússlandi
voru aðeins stofnaðar nokkrar ráð-
gefandi samkomur.
Óánægja var mikil með póli-
tíska og andlega kúgun, svo og
skiptingu þjóðarinnar. í marz
1848, aðeins mánuði eftir febrúar-
byltinguna í Frakklandi, brauzt út
bylting í Berlín og breiddi’st um
allt Þýzkaland og Austurríki. En
borgarstéttin hafði takmarkaðan
baráttuvilja, og að lokum sigraði
áfturhaldið öðru sinni. Þó varð að
láta undan nokkrum kröfum frjáls
lyndra, og fékkst meðal annars
þing í Prússlandi.
Einn þein-a, sem stóðu lengst til
vinstri í þesari baráttu, var ung-
ur maður, Ferdinand Lasalle.
fíann fæddist 11. apríl 1825 og var
sonur efnaðs kaupmanns í Bres-
lau. Faðir hans vildi, að hann gerð-
ist kaupmaður, en sjálfur vildi
pilturinn fara í háskóla, og sótti
hann mál sitt með sterkum vilja
Cins og oft síðar á lífsleiðinni.
Hann hóf nám í heimspeki og var
kominn langt með doktorsritgerð
um gríska heimspekinginn Her-
akleitos, er hugur hans snerist að
öðrum verkefnum. Hann flutti
skilnaðarmál fyrir Hatzfeldt
nokkra greifafrú og tapaði að vísu
málinu, en greifinn varð svo
þreyttur á málaferlunum, að liann
féllst á að greiða frúnni nokkrar
milljónir. Hann gekk einnig inn á
að greiða Lasalle 400 dali á ári og
komst Lasalle vel af með það fé,
er það bættist við tekjur af eign-
um hans.
Lasalle varð eitt af mikilmenn-
um siiinar samtíðar. Hann var vel
viti borinn og rökfastur með ein-
dæmum, fróður og hafði allt að
spámannsgáfu til að sjá fyrir ör-
lög Þýzkalands. Margir af mestu
mönnum landsins urðu vinir hans
og aðdáendur. Hann heimsótti
Heine í París, og varð skáldið hrif-
ið af honum, þótt mikið þyrfti til.
Meðal vina Lasalles voru forn-
menntafræðingurinn August Bo-
eckh, sagnfræðingurinn von Rii-
stov og herforinginn von Pfuel.
Jafnvel náttúrufræðingurinn
mikli, Alexander von Humbolt,
kallaði Lasalle „undrabarn” og
fékk Prússakonung 1859 til að af-
nema bann við því, að Lasalle
mætti dveljast í Berlín. Hann gekk
því í flokk frjálslyndra manna,
sem vildu fylgja eftir hugsjónum
frönsku byltingarinnar og frelsa
verkalýðinn.
Frjálslyndir náðu meirihluta á
Iprússneska þinginu og neituðu að
veita fé til endurskipulagningar
Iiersins. Kallaði konungur þá hinn
iþróttmikla og einarða Bismaitk
til starfa sem forsætisráðherra.
Hann sendi þingið heim og tólc þá
peninga, sem honum sýndist. Yildi,
Ferdinand Lassalle
Laslla þá, að þingmenn segðu
allir af sér. Mundi stjórnin þann-
ig missa grundvöll stjórnarskrár-
innar og sitja eftir í skjóli hers-
ins, en byssustingir eru ekki sér-
lega þægilegir ráðherrastólar.
Þetta olli vinslitum milli hans og
hinna frjálslyndu, og ofsóttu þeir
hann eftir það. Lassalle beindi nú
kröfum sínum að verkalýðnum.
Hyrningarsteinn kenninga Las-
alles varða launamál, og hafði
raunar verið settur fram áður af
enska hagfræðingnum Ricardo.
Kenningin er sú, að laun verka-
manna mundu ávallt haldast við
það lágmark, sem þeir þyrftu til
að framfleyta sér og sínum. Þess
vegna taldi Lassalle ekki unnt að
bæta kjör þeirra við þáverandi
þjóðfélagsaðstæður. Að sjálfsögðu
er þessi kenning rétt, og hún á
ekki aðeins við iðnverkamenn.
Það er ekki ýkjamargt vinnandi
fólk, sem hlýtur meiri laun en
það þarf til naumasta framfæris.
Hins vegar hefur ekki reynzt rétt
að draga þær ályktanir af þessari
kenningu, sem Lassalle gerði.
Laun verkamanna hafa í rauninni
vaxið og það ekki sízt fyrir atbeina
þeirrar hreyfingar ,sem Lassalle
tók þátt í að móta.
Einn af leiðtogum frjálslyndra,
Sehulze-Delitseh, hafði stofnað
eins konar neytenda- og lánafélag
til að styðja iðnaðarmenn og
verkamenn í smáiðnaði. Þetta taldi
Lassalle, að mundi aðeins fram-
lengja dauðateygjur verkalýðsins,
og væri því vafasöm lijálp. Hann
vildi, að verkamenn stofnuðu með
sér framleiðslufélag, sem fengi
stórlán hjá ríkinu. Til að það gæti
orðið, varð að taka upp almennan
kosningarétt.
Lassalle ferðaðist um og hélt
uppi óþreytandi áróðri, en hvar-
vetna lögðu hinir gömlu, frjáls-
lyndu félagar hans steina í götu
hans og létu málssóknum rigna
yfir hann. Hann ritaði fjölda bóka
og bæklinga og eignaðist marga
fylgismenn. Hinn 23. maí 1863 var
„Hið almenna þýzka verkamanna-
samband” stofnað, og var Lassalle
kosinn forseti, þótt hann mæltist
undan því. Hann bjóst við, að sam
bandið mundi á skömmum tíma
fá 100.000 félagsmenn, en þeir
urðu aðeins nokkur þúsund. Mun
það hafa valdið því öðru fremur,
að hann sneri sér til Bismarcks.
Lassalle bauð Bismarck stuðn-
ing verkamanna við borgarastétt-
ina gegn því, að almennur kosn-
ingaréttur yrði lögleiddur. Ekkert
varð úr samningum, en þegar
þýzku ríkin sameinuðust og þýzka
sambandsríkið var myndað, lét
Bismarck lögleiða kosningarétt.
Hann fékk konung einnig til að
veita fé til eins framleiðslufélags
verkamanna.
Ferdinand Lassalle var heillandi
glæsimeíini, sem naut mikillar
kvenhylli. Hann lenti í mörgum
ástarævintýrum, án þess að mikill
hugur fylgdi máli. Komst hann
meðal annars í kynni við Helenu
von Dönniges, unga stúlku frá
Bajaralandi, sem hafði til að bera
eggjandi fegurð undir miklu,
rauðu hári. Hún var hrókur alls
fagnaðar, þar sem hún fór, og kem
ur fram í endurminningum henn-
ar, að hún hafði ekki sérlega
sterka siðferðiskennd. Hún kynnt-
ist Lassalle í Berlín 1862, og tók-
ust með þeim ástir líkar þeim, sem
aðallega er að finna í bókum. Af
ýmsum ástæðum gátu þau þó ekki
hitzt nema sjaldan.
í júlí 1864 fór Lasalle til bað-
staðarins Rigi í Sviss, þreyttur og
dapur í bragði. Hreyfingunni mið-
aði hægt, alltof hægt fyrir hann,
sem ekki hafði þolinmæði til að
bíða lengi eftir ávöxtum vinnu
sinnar. Forsetastarfið í Yerka-
mannasambandinu reyndi bæði á
krafta hans og pyngju.
Þá kom Helena til Rigi og hin-
ar heitu tilfinningar þeirra bloss-
uðu heitar en nokkru sinni. Þau
ákváðu að ganga í hjónaband og
hún tilkynnti það foreldrum sin-
um, sem þá dvöldust í Genf. Hún
hefði eins getað skýrt þeirn frá,
að hún ætlaði að ganga að eiga
brotthlaupinn tugthúsfanga. Hel-
ena náði fundi elskhuga síns og
lagði til, að þau flýðu til Frakk-
lands og létu gefa sig þar saman.
En nú var Lassalle sjálfum sér
ósamkvæmur í fyrsta sinn á æv-
inni. Hann skilaði stúlkunni til
móður hennar, sem lét sem hún
sæi hann ekki. Faðir hennar lok-
aði hana inni, þvingaði hana til
að segja skilið við Lassalle og trú-
lofast rúmenskum greifa, von Ra-
cowitza. Sjálf varð húh fyrir mikl
um vonbrigðum, er hinn „glæstí
örn“, sem liún hafði dáð svo mjög,
kom fram eins og spakur hani í
hænsnagarði hinnar borgaralegu
kreddu.
Nú var sem Lassalle missti ger-
samlega stjórn á sér. Hann hélt
málinu áfram og liitnaði í kolun-
um, unz hann skoraði á von Dön-
niges, föður stúlkunnar, í einvígi.
Faðirinn bjargaði sér á liröðum
flótta, en hinn nýi unnusti tók við
áskoruninni. Fór einvígi þeirra
fram í Carouge í útjaðri Genf
hinn 28. ágúst, 1864. Lassalle fékk
skot í magann og lézt þrem dög-
um síðar eftir miklar þjáningar.
Lassalle var grafinn í Breslau.
Vinur hans, lieimspekingurinn
August Boeckh lét gera graf-
skriftina: „Hér hvílir það, sem
dáið gat af Ferdinand Lassalle,
hugsuðinum og bacáttumannin-
um”.
Vegna hæfileika sinna og hins
Framh. á 13. siffn.
Af hverju notar franska lögreglan
SIMCA 1000?
— Vegna yfiiburða aksturseiginleika
SIMCA 1000 hvort sem ekið er á holótt-
um vegi eða sléttri götu.
Bergur Lárusson h.f.
BRAHTARHOLTI 22. SÍMI 17379.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ - .13. sept. 1964 3