Alþýðublaðið - 05.11.1964, Qupperneq 8

50 ara afmæli Verkakvennafél
eftir Vilhjálm S. Vilhjálmsson
HÁLF ÖLD er liðin síðan fyrsta
stéttarfélag kvenna var stofnað
hér á landi. Verkakvennafélagið
Framsókn var stofnað 25. október
árið 1914.
Hér verður ekki gerð tilraun
til þess að rekja sögu félagsins í
einstökum atriðum heldur aðeins
drepið á helztu atriðin og þá
fyrst og fremst þau, sem marka
þróunina, svo að yfirlit fáist um
þýðingu þess fyrir þær konur,
sem leituðu atvinnu utan heimil
is síns, og þjóðfélagið í heild.
Til þess að geta gert sér grein
fyrir því í hvað konurnar réðust.
. þegar þær stofnuðu félag sitt er
nauðsynlegt að minna á það þjóð-
félagsástand sem ríkti og það fé-
j Iagsmálaástand, sem fólkið í land
j inu bjó við.
Um þetta leyti var fólksflóttinn
i úr sveitunum hafinn, en hann staf
I aði fyrst og fremst af því, að tog-
í araútgerðin hafði tekið við af
; skútuútgerðinni, en stórútgerðin
; dró til sín fólkið, safnaði því sam
j an á helztu útgerðarstaðina. Það
j hafði eignazt von um iað geta
j komizt úr kreppunni og þó að kjör
I iu væru bág og þrældómurinn
j óskaplegur á togurunum, sóttust
I bændur, bændasynir og vinnu-
menn mjög eftir því að komast á
þá. Var jafnvel sagt: „Honum er
borgið. Hann hefur fengið tog-
• arapláss.“
Á þessum árúm var borgin hérna
við sundin að skapast. Hún var
að breytast úr litlu fiskiþorpi í
borg. Fólkið streymdi að úr öll-
um áttum, að vísu örsnautt en von
glatt, dugmikið fólk „með eymd
í arf“. hn hajrðvítugfc og þaul
æft í átökum við óblíða náttúru út
við. nes og inn til dala, hert við
orf eða undir ári, við gegningar
og göngur. Það hafði hvorki talið
eftir sér vinnu og starf eða spor-
in mörg. Það hafði þrammað
órudda jörð og hraunfláka illa
klætt og með smátt í maga — og
bjóst varla við því að dvölin við
sjóinn gæti orðið erfiðari eða
gæfi minna i aðra hönd. Dæmið
fer nærtækt. Jóhanna Egilsdóttir,
sem lengst og bezt hefur gegnt
formennsku í Verkakvennafélag-
inu gekk ásamt unnusta sinum með
eigur sínar á bakinu austan úr
Ölfusi og til Reykiavíkur án þess
að eiga nokkurn vissan samastað.
Þau voru að leggja út í lífið.
Um líkt leyti og togaraútgerðm
var að safna fólkinu saman við
sjóinn fór fram andleg og félags-
málaleg bylting. Sjálfstæðismálið
var efst á baugi og barizt hart.
Frelsið átti að sækja í greipar
herraþjóðar, sem hér hafði haft
tögl og hagldir í áraraðir. Sá eld
ur magnaði flóttafólkið. Það fór að
hugsa á annan hátt. Það fann til
nýs máttar. Það rétti úr bognum
bökum, brölti á hnén og leit upp.
Það fann á sér að nýir tímar voru
framundan og „Sjá! hin ungborna
-tíð, vekur storma og strið“ Einars
Benediktssonar varð frelsis- og
vakningar-söngur þess. Heimili
þessa fólks við s.ióinn voru fáskrúð
ug. Tugir manna hafa lýst þeim
fyrir mér: Lít.U horWergiskytra
undir súð, eldhús með öðrum . . .
og þar fram eftir götunum. Og
atv'nnan var stopul. Það var miki-l
guðs gjöf að fá verk að vinna og
lítið var spurt um kaupið, enda
réðu aðrir því og þá fyrst og
fremst reiðarar og fiskikaupend-
ur. Mörg konan beið í ofvæni eft.-
ir bví hvort fyrirvinnan kæmi
heim að morgni eftir að hafa far-
ið niður á eyri eldsnemma. Ef
maðurinn kom heim þýddi það,
að hann hafði ekkert fengið. ,,Ég
kveið því mest að koma heim
þegar ekkert var-að fá“, sagði einn
við mig. „Ég vissi að konan beið
bak við gardínuna. Þess vegna
reyndi ég að koma heim með fisk
ef mögulegt var, ég vissi að það
mundi dragia úr vonbrigðunum."
Konurnar reyndu að fá verk að
vinna. Þær stunduðu kola- og salt
burð og fiskvinnu. Enn lifa konur
Núverandi stjórn Verkakvennafélagsins Framsóknar. Talið frá vinstri:
Guðbjörg Þorsteinsdóttir, ritari, Ingibjörg Örnólfsdóttir, fjármálarit-
ari, Jóna Guðjónsdóttir, formaður, Ingibjörg Bjarnadóttir, gjaldkeri
og Þórunn Valdimarsdóttir, varaformaður.

sem unnu svona vinnu og henni
hefur verið lýst í blöðum og bók-
um. Fiskþvottur var algengasta
vinnan. Hún byrjaði á vetrum
með því að brjóta klakann af kör-
unum — og enn lifa konur með
sinaskeiðabólgu í handleggjum
eftir þann starfa. Þær hafa aldrei
losnað við hana. Fiskbreiðsla var
og algeng á sumrum og ekki var
það óalgengt, að konur fóru með
brjóstabörn sín í fiskbreiðsluna,
lögðu þau í sólargeisla undir vegg
og hlupu til þeirra til þess að gefa
þeim að sjúga: „Ég gat aldrei feng
ið mig til þess að draga af kaupi
brjóstbarnakvenna“, sagði Sigurð
ur í Görðunum. „En vitanlega af
köstuðu þær ekki eins miklu og
hinar. Þær þurftu alltaf að vera
að hlaupa frá ..."
Um þetta leyti varð vakning
meðal verkamanna. Verkamanna-
félagið Dagsbrún hafði verið stofn
að 1906 og það þóttu ekki lítil tíð
indi. Prentarafélagið hafði verið
stofnað fyrir aldamót, en verka-
menn uppgötvuðu ekki þá þegar
að þeirra beið sama hlutverk. Það
var nokkuð djúp staðfest milli fag
lærðra manna og daglaunamanna
og ekki orðið ljóst þá, að launþeg
arnir áttu allir að vera í einum
hóp eins og síðar varð, en er nú
aftur að raskast.
Einnig voru fleiri blys á lofti.
Konur höfðu stofnað sín kvenfé-
lög og kvenréttindafélög. Þær
kröfðust jafnréttis á við karl-
menn, en ekki í launamálum. Þær
hugsuðu ekki svo hátt heldur
lögðu þær alla áherzlu á sama rétt
og karlmenn við kjörborðið. Sú
barátta þeirra kostaði mikið erf-
iði. Stórt spor var stigið um 1908
þegar konur fengu rétt til kjör-
gengis og atkvæðis í bæiarstjórn
Reykjavíkur. Það var þá, sem kon
ur settu fram sinn bæjarstjórnar-
lista — og fengu allar konurnar
á listanum kosnar öllum til stórr-
ar furðu. En almennan kosninga-
rétt fengu þær ekki fyrr en um
1915.
Allt þetta stefndi að ákveðnu
marki: að efla alþýðu manna til
samtaka, að krefjast réttinda og
lífvænlegra launa. í raun og veru
hneig allt að því að skapa bylting-
arástand með þjóðinni: breyttir at
vinnuhættir, þjóðflutningar, bar-
áttan fyrir sjálfstæði þjóðarinnar
af erlendum klafa, herhvöt Einars
og Þorsteins, heimkoma jafnaðar
manna úr verkalýðsstétt frá Ame-
ríku (Seyðisfjörður) og Danmörku,
barátta og skipulagning Góðtempl
ara og kvenréttindafélag.
Vorið 1913 hóf Jónína Jónatans
dóttir, sem þá um skeið hafði starf
að í kvenréttindahreyfingunni
máls á því í Kvenréttindafélagi ís
lands, hvort félagið gæti ekki gert
eitthvað til hjálpar konum, sem
stunduðu vinnu utan heimilis síns
og þá sérstaklega þeim, sem stund
uðu fiskþvott. Árangurinn varð
sú að kosin var nefnd til þess
að athuga málið. Ekki varð þó úr
félagsstofnun þá þegar, en þessar
umræður urðu þó til þess að kaup
ið hækkaði um haustið úr 17—13
aurum í 20 aura um tímann.
Næsta vor hélt nefndin svo fund
með verkakonum og hafði Jónína
enn framsögu. Varð ákveðið að
nota sumarið til undirbúnings fé-
lagsstofnunar og var gengið með
lista meðal verkakvenna — og
25. október, sem var sunnudagur
eins og nú, var boðað til íundar
í Góðtemplarahúsinu og sóttu
margar konur fundinn eða 68 að
tölu. Á þessum fundi var ákveðið
að stofna félagið og bráðabirgða-
stjórn kosin. Næsti fundur var svo
haldinn rúmum mánuði seinna og
lög samþykkt og félaginu valið
nafnið Framsókn eftir tillögu Jón-
ínu. í bráðabirgðastjórninni áttu
sæti: Jónína Jónatansdóttir for-
maður, Karólína Siemsen, vara-
formaður, Bríet Bjarnhéðinsdóttir
ritari, Jónína Jósefsdóttir fjár-
málaritari og María Pétursdóttir
gjaldkeri.
í þessum fyrstu lögum féiagsins'
segir um tilgang þess:
„Tilgangur félagsins er:
1. Að stvðia og efla hagsmuni
og atvinnu félagskvenna.
2. Að koma betra skipulagi á
alla dagla'mavinnu þeirra.
3. Að takmarka vinnu á öllum
helgidögum.
4. Að efla menningu og sámhug
félagsins.
Síðar nrðu nokkrar breytingar
á tilgangsorðunnm og þær gerðar
til samræm's við breytt ástand í
félagslegum málefnum verkafólks
ins.
Strax eftir stofnun félagsins
hófst það handa um að fá einhverj
ar brevtf.ntjar á kiörum verka-
kvenna, en baráttan var erfið. Ann
arsvegar var hópur umkomulauss
fólks, sem fann að vísu þörfina
fyrir endurbótum. en hafði ekki
nógu góðan skilning á því að allt
valt á því að samtökin væru heil
og allar gerðu skvldu sína gagn-
vart þeim. en hins vegar algert
skilningslevsi gamalla og rótgró-
inna atvinnurekenda, sem höfðu
alizt upp við þann liugsunarhátt,
að þeir ..veittu vinnu“ en keyptu
hana ekki — og þess vegna ættu
þeir einir að ráða því hvað þei-r
borguðu fyrir hana.
8 5. nóv. 1964 — ALÞÝÐUBLAÐIÐ
/