Alþýðublaðið - 09.12.1964, Side 7

Björn Jónsson ritstjóri.
RÆÐA SÚ, sem Ármann Snæ-
varr háskólarektor flutti á full-
veldisdaginn, sýnist hafa vakið
almenna athygli, enda vissulega
þess verð. Þó mun hún sýnu
ríkara íhugunarefni en ætla má
af undirtektum blaðanna, sem
minna helzt á kurteislegt lófa-
tak við hátíðlegt tækifæri. Mál-
efni háskólans eru svo fjölþætt
og mikilvæg, að þau ætti að ræða
af áhuga og þekkingu með. öll
meginviðhorf nútíðar og fram-
tíðar í huga. Slíkt lætur íslend-
ingum hins vegar ekki. Við .
rjúkum löngum upp til lofs eða
lasts, en kunnum naumast að
rökræða eða deila þannig, að
skiptar skoðanir fái notið sín.
Þetta stafar meðfram af ein-
hæfni blaða okkar og tímarita.
Þess vegna finnst mér viðburður
að grein Ólafs Jónssonar í Al-
þýðublaðinu á sunnudaginn var,
þó að ég sé höfundi hennar öðru
hvoru þsamdóma. Þar er fjallað
um ræðu háskólarektors og ís-
lenzka menningu og reynt að
kryfja umræðuefnið til mergjar,
hvort sem viðleitnin tekst eða
ekki, en slíkt verður jafnan á-
litamál. Og nú langar mig að fara
nokkrum orðum um atriði, sem
Ólafur víkur að og er harla tíma-
bært — menntun blaðamanna og
annarra, sem skyld störf vinna.
Ólafi Jónssyni mælist svo eft-
ir örstuttan formála: „Ekki
vantar ádeilur og gagnrýni á
allan þennan þátt menningar
okkar. En því sést lítt hreyft
hversu beri að vanda til hans
betur en nú er gert. Eins og nú
standa sakir verða varla gerðar
neinar sérstakar menntunarkröf-
ur til starfsliðs dagblaða, út-
varps, sjónvarps, eða að minnsta
kosti eru þær mjög á reiki. Og
það hefur komið á daginn að er-
lendir skólar verða aðeins að
mjög takmörkuðu liði þar sem
allar aðstæður okkar eru svo ó-
líkar þeirra. Hér virðist einsætt
verkefni fyrir Háskólann að
leysa — að minnsta kosti að ein-
hverju verulegu leyti.” Eg er
greinarhöfundi sammála að kalla.
En íslenzk blaðamennska er
kannski skár á vegi stödd en
Ólaf grunar. Launakjör blaða-
manna og vinnuskilyrði eru orð-
in eða verða þannig næstu ár,
að þessi starfsgrein geti keppt
við gömul embætti um menntað-
an liðskost. Hef ég þá einkum
augastað á kennaraskólafólki og
þeim, sem lært hafa norræn
fræði eða til BA-prófs við Há-
skóla íslands, þegar sú deild
hans kemst í viðunandi framtíð-
arhorf. En íslenzk blaðamennska
verður smám saman tvíþætt.
Vandlátir lesendur gera kröfur
til hennar með hliðsjón af er-
lendum blöðum. í því efni eru
íslendingar ennþá illa samkeppn-
isfærir, enda ójafn leikur, ef að-
stöðumunur er atþugaður. ís-
lenzku blöðin hafa samt að sumu
leyti stórbatnað síðustu áratugi.
Þar veldur miklu ný tækni, sem
komið hefur til sögunnar utan úr
heimi, allt aðrir fréttamöguleik-
ar en áður voru, meira efnisval
og ævintýri í samgöngumálum.
Blöðin hér eru orðin fallegri,
efnismeiri og smekklegri, og sú
þróun heldur áreiðanlega á-
fram. Hitt orkar mjög tvímælis,
að margir blaðamenn okkar nú
séu jafnokar ritgarpanna forðum
daga í íþrótt máls og stils. Og
það, sem verra er: Sumir þeirra
virðast naumast hafa til brunns
að bera almenna menntun, sem
krefjast ætti af mönnum' með
lærdóm kennara og háskólaborg-
ara. Það bendir ef til vill til þess,
að menning okkar og veraldar-
vit sé ekki í réttu hlutfalli við
skólanám og próf.
Blaðamennska verður numin
erlendis með góðum árangri, en
á annan hátt en Ólafur Jónsson
lætur ráða úrslitum afstöðu
slnnar. Útlendingar geta drjúg-
um betur kennt íslendingum að
láta blöð verða vel til fara að
ytri búningi og notfæra sér tæki,
handbækur og heimildarit en
kostur er á hér heima. Þess
vegna gegnír furðu, hvað fáir ís-
lendingar hagnýta sér norræna
blaðamannaskólann í Árósum,
svo að dæmi sé nefnt. Honum
stjórnar frábær kunnáttumaður
í þeirri blaðamennsku, að frétt-
ir og greinar séu fyrir sjónum
lesandans með svipmóti spari-
fata en ekki tötra, svo að ég við-
hafi hæpna samlíkingu. Jafn-
framt gerir hann strangar kröfur
til máls og stíls fréttaritara og
greinahöfunda. Skólinn kennir og
örugga meðferð hvers konar
hjálpargagna, sem nauðsynleg
eru til góðrar og nýtízkulegrar
blaðamennsku, gildi þeirra og
notkunarreglur. Vitaskuld er allt
þetta vandkennt og vandnumið,
en verður þó duglegum og gáf-
uðum nemanda tiltækilegt, ef
námið er stundað af áhuga og
einbeitingu. Snilli íslenzkrar
tungu lærist aftur á móti aldrei
í skólum. Hún er sjaldgæf náð-
argáfa, sem þroskast svo með
æfingu og reynslu, vægðarleysi
við sjálfan sig og ævilangri
sjálfsmenntun.
Menn láti -sér ekki bregða
hættulega, þó að ég, jafnaðar-
maðurinn og þjóðnýtingarsinn-
inn, minni í þessu sambandi á
þörf samkeppninnar. íslenzkum
blaðamönnum telst mikils virði,
að þeir, er fram úr skara, hljóti
viðurkenningu, sem öðrum þyki
eftirsóknarverð. Því var stofnun
Móðurmálssjóðsins, minningar-
sjóðs Björns Jónssonar, árið
1943 mikilvægur atburður í sögu
islenzkrar blaðamennsku. Til
hans var efnt af niðjum Björns
og ísafoldarprentsmiðju, en
sjóðurinn hefur átt við of þröng-
an f járliag að búa og þess vegna
varla náð tilgangi sínum nema
að gleðja sex íslenzka blaðamenn.
Nú flytja blöðin þá frétt, að
hlutafélagið Árvakur, útgefandi
Morgunblaðsins, hafi gefið sjóðn-
um 90 þúsundir af tilefni þess
að í haust voru liðin níutíu ár
síðan blað Björns Jónssonar, ísa-
fold, hóf göngu sína. Morgun-
blaðið er þvílíkt stórveldi meðal
íslenzkra blaða, að það getur
sýnt myndarskap í ráðstöfun
peninga langt umfram öll hin. En
sem gömlum blaðamanni og rit-
stjóra finnst mér svo til um
þetta framtak Árvakurs, að mér
er ljúft að vekja á þvi athygli
og votta hlutaðeigendum aðdá-
un. Vilja ekki önnur fjársterk
fyrirtæki, sem njóta góðs af ís-
lenzkri blaðamennsku og vilja
auka veg hennar og virðingu,
gera slikt hið sama? Pcrsónulega
veit ég, hvað móðui-málsverð-
launin koma ungum blaðamanni
slcemmtilega á óvart, örva hann
og eggja. Hann reynir á eftir
að gera hlut sinn meiri og betri
en áður. Slíkt getúr reynzt ís-
lenzkri blaðamennsku ærið full-,
tingí, þó að ég væri ekki því
afreki vaxinn á sínum tíma.
íslendingar halda, að blöðin
séu alltaf að rífast í heilagri
reiði og minnsta kosti ritstjór-
arnir heilsist varla, ef þeir hitt-
ist á förnum vegi eða í sara-
kvæmi. Þetta hefur sennilega
aidrei verið svo, og nú er sani-
búð íslenzkra blaðamanna með
sérstakri prýði, ungra og gam-
alla, starfandi og fyrrverandi. —
Blöðin eru að þessu leyti alveg
eins og alþingi. Menn deila ihb
ólíkar skoðanir á málþingum, og
komast sumir út jafnvægi í hita
bardagans á líðandi stund. en
orðaglíma, þótt snörp virðist,
gerir ekki sæmilega drengi að ó-
vinum. Gallar samkeppninnar
eru engan veginn svo ómennskir
á þessu sviði fremur en flestum
öðrum. Blaðamennirnir liafa með
sér ágætan félagsskap og vinna
þar yfirleitt saman í miklu bróð-
erni. Hins vggar ættu þeir af
og til að leggjast á eitt í sam-
eiginlegri baráttu fyrir einstök-
um stórmálum, svo og til efling-
ar samtökum sinum nú og fram-
vegis. Iðulega er á þetta minnzt,
og vil.iann vantar víst ekki. Fram-
kvæmdirnar láta samt á sér
: standa. Færi ekki mætavol á því,
Framhald á 10. síðu
Fólksfjölgunin hindrar hætt lífskjör
Efnahagslega útþensla í Suður
Ameríku hefur verið hæg
og óregluleg, einnig síðustu þrjú
árin, segir í skýrslu sem nýlega
hefur verið birt um efnahags-
ástandið í álfunni. Verzlunarskil
yrði hafa vernsað og framleiðsl-
an dregizt saman. Hin öra fólks
fjölgun hefur gert ástandið enn
alvarlegra og stuðlað að hinum
óhagstæðu aðstæðum miðað við
önnur svæði heimsins.
,,Ecorí^mic %rvey of Latin
America, 1963“ er samin af Efna |
hagsnefnd S. Þ. fyrir Latnesku
Ameríku (ECLA) og' fjallar um
þróunina á árunum 1960—63, sem
rædd verður á næsta Allsherjar
þingi.
Árið 1960 jukust tekjur á
hvern íbúa um 2,9 af hundraði
og 1961 um 2,6 af hundraði, en
árið 1962 var ekki um neina aukn
ingu að ræða, og. 1963 voru til-
hneigingar til samdráttar.
Það var einkum tvennt sem
| stuðlaði að þessari þróun: óstöð
1 ugleiki hinnar innlendu fram-
Heiðslu og versriandi viðskipfta-
skilyrði. Framleiðslan jókst árið
1961 um 2,5 af hundraði á hvern
íbúa, en dróst saman árið eftir,
og þar næsta úr fl933)'var hún
minni en árið á undan í beinum
töium. Á árunum 1958—63 hafa
viðskiptaskilyrðin (terms of
trade) versnað um 8 af hundraði
og hafa haft áhrif á kaupmátt
útflutningsins.
Fólksfjölgunin í Latnesku Ame
ríku er örari en víðas hvar ann
ars staðar í veröldunni. Það er
fyrst og fremst hún sem veldur
því, að álfa.n getur ekki orðið
samstíga öðrum svæðum heims-
ins x efnahagslegum framförum.
Framleiðsluþróuniir í Latnesku
Ameríku var út af fyrir sig u.þ.
b. jafnör og annars staðar í heim
inum, í sumum tilfellum öari, en
vegna mikillar fólksf jölgunar
hefur framleiðslan á hvern í-
búa í rauninni orðið minni
Samdrátturinn í efnahagslegri
útþenslu Latnesku Ameríku 1962
—63 átti fyr-st og fremst rætu-r
að rekja til efnahagssamdráttar
í Argentínu og hinnar miklu
minnkunar framieiðslunnar i.
Brasílíu árið 1963.
Kúba er ekki tekin með ,ií
þessu yfirliti yfir efnahagsástand
ið í Latnesku Amerísku, heldUr
er fjallað um hana í sérstökum
kafla skýrslunnar.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 9. des. 1964 J