Skólablaðið - 15.03.1908, Blaðsíða 2

14
SKOLABLAÐIÐ
hafa eftirlit með, hvernig þeir fara
fram.
Að því er til andlegra og siðferðis-
legra framfara kemur, þá er það eigi
að eins með því að búa sjer til á-
kveðið fræðslu-»plan«, að heimilin efla
þær. Það er miklu fremur heimilis-
lífið sjálft, sem er besti skólinn í
þessu efni. Orðbragð, ummæli, sem
barnið heyrir, alt fyrirkomulag heim-
ilisins, heimilisreglur, fataburður, mat-
arhæfi, — þetta eru grundvallarregl-
ur þær, er ráða fyrir daglegri breytni
barnanna. í þessu efni er Ijelegur
kofi oft meira heimili en hin skraut-
legasta höll. Mörg gullinskreytt höll
er ekkert heimili. Og lánið og hag-
sældin er ekki aitaf skilyrði fyrir ham-
ingjusömu heimilislífi. Raunirnar, sem
koma fyrir á heimilinu, geta orðið jafn
margar rimar á stiga hinna andlegu
framfara, ef vjer aðeins gerum þær
að því.
En eins og flestum er Ijóst, þarf
að fullnægja frekar þeirri andlegu þörf
barnanna, sem sjálf segir til sín, —
og til að undirbúa þau undir hið
andlega starf, er þau eiga fyrir hendi.
Rví er nú þannig farið hjá oss, að
sökum staðhátta mun óvíða hægt að
koma því öðruvísi við, en að heim-
ilin veiti byrjunarkensluna eða undir-
búningsmentunina. Rótt skólar, sem
beint veittu þá fræðslu, sjeu ákjósan-
legir, þá geri eg þó ekki ráð fyrir,
að alment sje hægt aó koma þeim
við. Eg fæ því ekki betur sjeð, en
að heimilin verði að jafnaði að hafa
hana á hendi.
Byrjunarkensla er að nokkru leyti
að veita fræðslu í þeim atriðum, sem
eru lykill að almennri fræðslu, svo
sem lestur og skrift. Um leiðbein-
ingar í þessum atriðum mætti gera
ýtarlegar greinir, en sökum þess að
hjer yrði það oflangt mál, sleppi eg
því.
En þetta er ekki aðalatriðið í byrj-
unarkenslu barna. Aðalatriðið er, —
ef maður mætti búast við, að því yrði
komið í verk, - að koma á stað and-
legri, heilbrigðri starfsemi hjá börn-
unum. En það verður með því að
glæða þá andlegu hæfileika, sem mest
eru vakandi hjá þeim, nefnil. filfinn-
inguna og ímyndunaraflið.
Hvernig getur þetta orðið? Og
á hvern hátt er hægt að koma því í
verk? munu menn spyrja. Þetta er
mjög eðlileg spurning, en svarið er
jafn einfalt og oss mjög nákomið.
Fyrst er sjálfsagt að spyrja börnin,
hvað þau vilji heyra, því að til lítils
er að segja þeim það, sem þau eigi
vilja hlyða á.
Svarið mun tíðast vera, — svo eg
segi ekki alt af — sögur.
Þarna höfum vjer það! Ekkert ann-
að getur algerlega fullnægt þrá barn-
anna. Og víst er um það, að vel
valdar sögur, sagðar við hæfi barna,
er sú hollasta andlega fæða, er for-
eldrar geta veitt börnum sínum. Enda
eru engin þau sannindi til, er eigi
megi innræta með sögum.
Vjer þurfum alls ekki að vera neitt
reikandi, hvað gildi þeirra snertir.
Fyrst og fremst er það uppeldistræð-
islega viðurkent og svo höfum vjer
sjálfir reynsluna í þessu efni.
Eg ætla að eins að benda á forn-
sögur vorar. Hvernig eru þær til
orðnar? Faðir sagði börnum og
barnabörnum sínum frá hreysti og
frægð ættarinnar, og þannig geymdust
þær á vörum þjóðarinnar.
Ætli nú hinar viðburðaríku en þó
hversdagslegu hreystisögur hafi ekki fús-
lega fengið eyi u barnanna, hrifið tilfinn-
ingarnar og látið ímyndunaraflið fljúga
Ijett og frjálst og skapað þeim t'yrir-
myndir að keppa að? Og ætli margt
rökkrið hjá afa og ömmu þá, hafi
ekki oft verið eins fræðandi og að-
laðandi og sumir tímarnir hjá bless-
uðum börnunum núna, yfir þululær-
dómnum, sem — því miður — of
mjög hefir brennimerkt skóla vora?
Eg hygg það; enda var árangunnn
auðsær.
Petta var aðal andlega mentun for-
feðra vorra, og þetta hefir verið aðal
mentagagn heimilanna. Og það er
trú mín, bygð á meira en líkum ein-
um, að sá þáttur, sem heimilin hafa
átt í að viðhalda íslenskri menningu,
eigi fremur öllu öðru rót sína að
rekja til þessarar fræðslu. Og það
vildi eg sagt hafa, að ef íslensku heim
ilin — sem þó er sumstaðar útlit fyr-
ir — hættu að hafa sögurnar að m e nt-
unargrundvelli, þá tel eg heimilis-
fræðsluna að engu orðna. Það væri
meira tjón en hægt væri að meta í
fljótu bragði, og efnisþrungnara en
orðin tóm, ef enginn fullorðinn mað-
ur — eftir svo sem 30 ár — hefði
það í endurminningunni frá æsku-
heimili .sínu, að hann nokkru sinni
hefði í rökkrunum eða endranær hlust-
að á sögur ömmu sinnar! Það væri
blátt áfram dauðadómur yfir íslenskri
menningu í sagnalist.
Nei, heimilin mega ekki leggja nið-
ur þessa þjóð legu kensluaðferð, held-
ur nota hana, eins og hún fyllilega
verðskuldar. Og það væri háðung
fyrir þjóð vora, ef hún Ijeti aðrar
þjóðir hafa fornsögur vorar til fyrir-
myndar í þessu efni, en gengi sjálf
fram hjá þeim. Lyðháskólahreyfing-
in á beint rót sína að rekja til þeirra.
Sbr. ísl. þjóðerni bls. 254.
Eg veit, að það eru margir erfið-
leikar á, að koma ýmsu í lag, hvað
heimilisfræðsluna snertir, eða að það
sem eg hjer hefi minst á verði al-
ment að framkvæmd. Þess mun
langt að bíða.
En jafnframt er það ætlun mín, að
mestir erfiðleikarnir sjeu áhuga- og
afskiftaleysið um þetta mál. Margir
foreldrar mundu geta aflað sjer fræðslu
í ýmsum atriðum, ef umhugsun um
málefnið væri vel vakandi. Og hvað
þá umkvörtun snertir, að ekki sje
neinn tími til þess, þá er sú umkvört-
un mjög sorgleg, því að hún segir
að nokkru leyti, að ekki sje tími til
að ala upp börnin, og þá er. ilia.farið
fyrir oss ísíendingum. Vjer eigum
þá ekki mikla framtíð fyrir höndum!
Eins og áður er minst á, kemur
skólinn til sögunnar^þegar heimilið
getur ekki lengur valdið uppeldisstarf-
inu. Hlutverk hans er að byggja of-
an á þá undirstöðu, sem heimiliðhef-
ir lagt og víkka út hinn þrönga sjón-
deildarhring barnsins. Hann á að
búa barnið svo út, að það verði sem
færast til að berjast fyrir tilveru sinni,
undirbúa það fyrir lífið; þroska það
andlega og líkamlega. Þótt hlutverk
skólans sje eigi síður hið síðartalda,
þá hefir þó lítið verið gert til þess
að efla það, enda hafa ýms skilyrði
vantað, er til þess þurftu. Hefir því
líkamsuppeldinu of lítill gaumur ver-
ið gefinn, og engar öfgar eru það,
þó sagt sje að skólanám hafi dregið
úr líkamlegum framförum.
Hvernig hægt er að viðhafa hent-
ugar líkamsæfingar í skólum, get eg
verið fáorður um. Eg vísa þar til
líkamsmentunar og leikfimi þeirrar, er
Skólablaðið hefir haft til meðferðar,
um leið og eg þakka blaðinu fyrir,
að hafa ráðið bætur á jafn þörfu at-
riði uppeldisins og líkamsmentun er.
Munu bæði þessi rit verða kennurum
og öðrum uppölurum kærkomin.
Um andlega mentun skólanna ætla
eg sömuleiðis ekki að vera mjög
margorður. Eg veit, að margir eru
færari mjer í því, og svo mun reynsla
hvers kennara vera honum besti leið-
arvísirinn, hvernig hver námsgrein er
eðlilegast viðhöfð, til þess hún verði
nemendunum ávaxtarík. En það er
jafnframt víst, að mörg eru skilyrðin
sameiginleg til þess að kenslan fari
vel úr Kendi, og þá einkum er til
kensluáhalda og aðferða kemur.
Ef ætti að benda á nokkurn sjer-
stakan erfiðleika, sem íslensku alþýðu-
kennararnir, öðrum fremur hefðu við
að búa, þá er það óefað skortur sá
á kensluáhöldum, sem alment hefir
átt sjer stað. Þessi vöntun kenslu-
áhalda er talandi vottur þess, hve fá-
fræði í hinum auðskildustu atriðum
hefir verið ríkjandi.
Eg sleppi hjer að tala um afstöðu
þá, sem farkennararnir hafa verið í
við þetta efni Farkenslan hefir aldrei
verið mikils metin, sem meðal ann-
ars má sjá á þeim hugsunarhætti, er
hefir drotnað til skams tíma, — að
hver ónytjungurinn, er byðist, væri
fullgóður til að skipa það sæti. Ekki
er von að vel fari, meðan ekki er
hugsað hærra!
Og stórum betra hefir það ekki ver-
ið við föstu skólana, minsta kosti
suma þairra, sem sjeð hefir verið fyr-
ir kensluáhöldum. Kennari hefir ver-
ið ráðinn; hann hefir byrjað að kenna
á tilteknum tíma, en svo hefir hann
vantað allra nauðsynlegustu áhöldin.
Hefir hann því orðið að bjarga sjer