Vísir - 08.10.1959, Blaðsíða 9

Fimmtudaginn 8. okótber 1959
VlSIB
9
Arftakar dönsku
einokunarinnar.
Af öllum þcim ægilegu
hörmungum, sem yíir ísland
dundu á hinum dimmu öldum,
var danska einokunin mesta
bölið og það, sem næst komst
J)ví, að draga alla dáð úr þjóð-
inni.
Menn geta barizt við óblíð
náttúruöfl, pestir og sjúkdóma,
án þess að bíða tjón á sálu
sinni, en það er erfiðara að
sætta sig við þau víti, sem
mennirnir skapa sér sjálfir.
Á rústum dönsku einokunar-
innar reistu danskir selstöðu-
kaupmenn búðir sínar og
skömmtuðu íslendingum kjör
og héldu þeim í bóndabeygju
viðskiptahelsisins.
Þessir dönsku kaupmenn
voru illa liðnir af landsmönn-
um, enda fetuðu þeir dyggilega
í fótspor fyrirrennara sinnna,
einokunarkaupmannanna. Það
er því ekki nema eðlilegt að
íslendingar, sem þekktu vel
sögu þjóðarinnar, fengju andúð
á kaupmönnum og allri kaup-
mennsku. Þetta bitnaði á þeim
innlendu mönnum, sem reyndu
að notfæra sér fengið frelsi og
freista þess að flytja verzlun-
ina inn í landið.
Samvinnuhreyfingin
berst til íslands.
Um svipað leyti og íslenzk
verzlunarstétt var að komast á
legg, þarst samvinnuhreyfingin
til íslands. Norðlenzkir bændur
voru fyrstir til að stofna kaup-
félög. Um skeið þrifust kaup-
mannaverzlanir og kaupfélög
hlið við hlið og kepptu um við-
skiptin og nutu landsmenn góðs
íslenzkum framtaksmönnum,
sem enn börðust við erfiðleika
frumbýlisáranna.
Brautryðjendur
kommúnismans á íslandi.
Upprennandi kommúnistar
brostu í kampinn og sáu sem
var, að þarna var verið að búa
af þeirri samkeppni, eins og
jafnan er, þegar frjáls við-
skipti fá að njóta sín.
Framsókanrflokkurinn
kemur til skjalanna.
Framsóknarflokkurinn var
stofnaður 1919 upp úr öng-
þveiti styrjaldarinnar. Með
stofnun hans hefst einhver ó-
þverralegasti þátturinn í ís-
lenzkri stjórnmálasögu. Lýð-
skrumarar hefja skipulagða
herferð til útrýmingar öllu
einkaframtaki og leggja kaup-
félögin undir sig.. Hugsjón
samvinnustefnunnar, eins og
forsprakkarnir skildu hana, er
dregin r.iður í svaðið af sín-
gjörnum, metorðasjúkum lodd-
urum. Þessir loddarar smeygðu
sér inn í ungmennafélögin,
fóku að eitra hugi saklausra
ungmenna og sá hatri á milli
sveita og kaupstaðabúa. Þessir
loddarar þykjast vera forvígis-
menn bænda og ala þindarlaust
á hatrinu og kveikja öfund í
brjósti bænda í garð kaup-
staðabúa og sér í lagi allra
þeirra, sem við atvinnurekstur
fást. Þeir þekktu hug manna
til hinna dönsku kaupmanna
Nú gat enginn rekið verzlun jflokksins, sem bændur verða
--- taka Framsóknarmann að fylla undir því yfirskyni að
þetta séu „þeirra
Kaupfélagsstjórarnir
sjóðir'
nema
inn í fyrirtækið.
Enginn gat flutt inn vöru eða
fengið gjaldeyri til umráða j stétt: eins konar amtmenn eða
nema með leyfi frá póliískri hirðstjórar sem skammta al-
nefnd Framsóknarmanna. múganum kjör — alveg eins
og lágu á því lúalagi, að efla
þetta hatur og snúa því gegn’
í haginn fyrir þá. Enda hlutu
hinir svokölluðu samvinnu-1
menn fullan stuðning þeirra
þegar þar kom, að leggja skyldi
grundvöllinn undir þá skipan,!
sem að var stefnt.
Tvenn lög í landi.
Kaupfélögin eru „sameign
fólksins“, segja loddararnir.
Við könnumst við þessar
og slíkar nafngiftir. Samvinnu-
lögin eiga að vera skattfrjáls,
sögðu þeir, þegar sýnt var, að
þeir gátu ekki drepið hið
frjálsa framtak við jafnréttis-
aðstöðu. Þá hófst hin nýja öld
misréttisins og spillingarinn-
ar: Menn voru ekki lengur
jafnir fyrir lögunum. Sam-
vinnumenn voru orðnir band-
ingjar kommúnista — eiga for-
réttindaaðstöðu sína undir
þeim.
1927—1933.
Árið 1927 tekst svo Fram-
sókn að ná stjórn lands-
ins í sínar hendur. Þá ná þeir
fyrsta áfanganum í framsókn
sinni að hefta viðskiptalíf
landsmanna í fjötra. Skefja-
lausar, persónulegar ofsóknir
hefjast gegn hverjum þeim
manni, sem dirfist að standa á
eigin fótum reka viðskipti, út-
gerð eða annan atvinnurekstur,
Hver atvinnurekstur á fætur
öðrum er lagður í rústir og
auðn blasir við í kauptúnum
landsins. Eftir því sem kaup-
félögin eflast, verður þrengra
fyrir dyrum hjá landsmönnum.
Glöggt dæmi er ísafjörður og
Akureyri. ísafjörður, sem var
einhver mesti framfarabær á
landinu, var að leggjast í eyði.
Allir framtakssamir menn voru
flæmdir í burtu. Duglegir sjó-
menn, sem höfðu haldið uppi
merki staðarins, flýðu til Akra.
ness og annarra staða, þar sem
enn var eitthvert athafnafrelsi.
Samvinnufélag ísfirðinga tók
við allri útgerð og linnti ekki
fyrr en hún var öll í rúst og
allt atvinnulíf útkulnað í bæn-
um. Atvinnubótavinna var sett
| á laggirnar og styrkþegunum
greitt með ávísunum á kaup-
1 félagið, sem skammtaði skít úr
hnefa á því verði, sem það var
^ einrátt um að ákveða.
Akureyri er gerð að fanga-
I búðum. þar sem allir eru
hnepptir í þrælabönd kaupfé-
1 lagsins og annarra stofnana
Framsóknarmanna; enginn má
nú um frjálst höfuð strjúka.
| Vilji einhver þrjóskast og
stofna til sjálfstæðs atvinnu-
' reksturs eru kaupfélagsmenn
(óðara komnir á stúfana og
’ neyða hinn djarfa framtaks-
mann til að hætta við áform
' sitt eðá verða' kyrktur meá' ó-
(héiðarlegri samkeppni að öðr-
um kosti.
Styrkjakerfið er sett í gang,
og styrkjunum er útbýtt póli-
tískt og með skilyrðum.
Og svo rann upp það fræga
ár 1933.
Verzlunarhöftin voru sett.
Leyfin runnu til gæðinganna
sem seldu þau hæstbjóðanda.
Vegurinn er ruddur: Nú er
hægt að feta í fótspor hinna
og í gamla daga — alveg eins
og þeir dönsku!
Hver skyldi hafa trúað, að
þessi spilling mundi festa ræt-
hver
dönsku einokunarböðla. ur í íslenzkri sveit
Frjálsri verzlun er útrýmt.' skyldi trúa því, að það yrðu
Kaupfélögin eru orðin einráð fulltrúar íslenzkra bænda, sem
og allsráð í mörgum byggðar- yrðu til þess að vekja upp
lögum. Þau eru undanþegin 1 draug hinnar dönsku einokun-
lögunum. Lögunum er aðeinsjar á fslandi?
beitt gegn andstæðingum
kaupfélaganna. Skoðanakúgun Hve lengi?....
koma með okkur vinum þínum
út fyrir borgina þangað, sem við
getum étið og drukkið dálitla
verðajstund? Konan mín vill fá að
sjá þig, ég er búinn að segja
henni svo margt frá þér.“ Það
var Jesse Scott sem talaði, og
ég sagði, þá, og lét þess ekki
getið að ég væri háttaður og
farinn að sofa.
„O.K. Við komum eftir tíu
mínútur.“
Það var dans í skógarhúsinu
þessa nótt — dunandi dans og
matur og vín. Frú Dolores
Scott, fædd Totsche, kölluð
Dee Dee (Dídí) spurði hvort ég
kynni ekki að dansa.
„Kannski, þegar ég er búinn
fylgir í kjölfar kaupfélaganna. Hve lengi ætla bændur að.úr þessu glasi,“ svaraði ég,
Enginn fær atvinnu hjá sam- þola áþján Framsóknarflokks-
vinnufélagi nema gerast hand- inns í samvinnufélögunum?
bendi Framsóknarflokksins Hve lengi ætla bændur að
„nema ég sé búinn að gleyma
því, — ég veit ekki,“ og léit
framan í eiginmann hennar,
eða kommúnista. Bændur eru vera leiksoppar loddaraklíku spyrjandi.
verður Framsóknar-
stjóraklíku SIS kúga sig og fé-
fletta, svo að hún geti haldið
Áeyddir til að afhenda kaup- þeirrar, sem rekur samvinnu-
félögunum ,,sínum“ afurðir ^félögin í þeirra nafni? Hve
sínar. Verðið fá þeir að heyra lengi ætla bændur að láta for-
að ári.
Fyrst ------- --------
flokkurinn að taka sitt afgjald(uppi atvinnulýðsskrumarahópi
í fræðslusjóð, menningarsjóð þeim, sem þykist vera sjálf-
og hvað þeir nú heita allir á-ikjörinn fulltrúi bænda?
róðurssjóðir Framsóknar-! Spectator.
Kestir f liarilaborn...
Framh. af 3. síðu.
sem alltaf þykist svo viss í
sinni sök og fordæmir þá sem
játa fáfræði sína, efast og halda
áfram að leita — sannleikans
eða Guðs, sem er kannski eitt
og það sama.“
Mér hugnaðist mætavel
þessi maður, sem fæddur var í
bjálkakofa í þessu fylki og ólst
1 upp á bóndabæ, en brauzt síðan
til mennta og gerðist lcennari,
fyrst meðal Pueblo Indíána í
iNýja Mexíkó og síðar í gagn-
fræðaskóla Garden City. Sjálf-
ur tók hann þátt í fyrra stríð-
inu, en sonur hans Páll í því
1 síðara. Hann týndist í flug-
hernum 6. apríl 1944, svo að
nú á Ralph Kersey engan son
.á lífi, heldur aðeins tvær dæt-
ur. Kona hans, Florence Gar-
'och, vinnur að sagnfræðirann-
sóknum með honum og mér var
sagt að þau hefðu afkastað
mjög merku rannsóknar- og út-
gáfustarfi í þágu Kansasríkis.
i Það var minn ásetningur
þetta kvöd að fara snemma að
sofa því næsta morgun kukkan
7,14 átti ég að stíga á Santa Fe
lestina að nýju og halda lengra
í suðvestur, yfir fjöll og firn-
indi og inn í annað land, og
Stuart Boone ætlaði að sækja
mig á hótelið og aka mér á
stöðina, — ég var háttaður
klukkan ellefu og búinn að
slökkva ljósið. Og það er smá-
vegis reik á hugsuninni til og
frá, og flögrandi hugsun í
kvöldlandinu — það er ég —
milli jurta minninganna, líkt
og grátt meinlaust fiðrildi í
húminu. Hvað hafði borgar-
stjórinn annars verið að sýna
mér í dag? — Jú, nú mundi ég
það, það var skolphreinsunar-
stöðin nýja, sem skilar öllu
skolpi borgarinnar hreinu og
tæru út í Arkansas ána, en ger-
látið mig tala við smiðina. Það
var þetta, og svo hvernig þeir
reisa íbúðahúsin, og hann hafði
látið mig taal við smiðina. Það
var kannski ekki beint mitt
fag, en ég gerði það samt: ég
hafði sagt þeim ég hefði áhuga
fyrir öllu milli himinsins og
jarðarinnar, og þar eftir með-
höndluðu þeir mig. Þeir voru
ágætir — alveg afbragð. Aldrei
hafði ég séð svo léttar.og glað-
ar umgengnisvenjur sem hér í
Garðaborg, svona óþvingað ,og
vinsamlegt mannlíf, í hvers-
dagsönn og í leik. — En hvað er
nú að tarna — hringir síminn!
Ég rauk upp hálfsofandi,
kveikti ljósið og greip símtólið.
„Halló, Guðmundur, viltu
„Ég dansa eins og rússneskur
björn,“ sagði Jesse SCott, en
það var ekki nema vitleysa, ég
sá hann hafði ballett í fótun-
um. Engu að síður tók hin
fagra kona nú af öll tvímæli og
leiddi mig í dansinn.
„Dolores,“ sagði ég, „veiztu
að það þýðir „hin sorgdapra,,?“
Hún hló litlum hlátfi inn í
eyrað á mér.
„Já,“ svaraði hún, „en sumir
segja að það eigi ekki sem bezt
við. Hvað finnst þér?“
Við stönzuðum ekki fyrr en
við vorum hárviss um að Jesse
Scott væri orðinn afbrýðisam-
ur, og minnugur þess' að hann
átti sextán skammbyssur og gat
hitt kanínu á 300 metfa færi,
þorði ég ekki annað en skila
frúnni. Við settumst' aftur að
borði okkar, en í fremri salnum
hélt dansinn áfram að ólga.
iRétt seinna k'ááðu við tvö eða
þrjú skammbyssuskot þar
frammi.
„Hvað gengur á?“ spurði ég.
Jesse Scott leit upp úr glasi
sínu og mælti spaklega:
„Þeir hafa verið komnir of
margir þarna inn. — Þeir eru
að fækka þeim eitthvað.“ Og
hélt áfram að rýna í fölan
tunglskinsbjarmandi drykkinn
meðan skothvellirnir dóu út í
nóttina og dansendum fækkaði
og tíminn leið.
Guðrn. Daníelsson-
FóðuTbúðir holdanauta í Garðaborg. Bíllin blæs fóðurblönd-
unni ofan í jöturnar. — (Sjá fyrri grein).
Grivas og Mak-
arios hittast.
Grivas er lagður af stað til evj-
arinnar Rhodes til viðræðna vjð
Makarios erkibiskup um Kýp-
ur.
Makarios leggur af stað þaag
að í dag. Hann sagði í Nikosju
í gærkvöldi, að hann vissi ekki
hversu lengi viðræðurnar'
myndu standa.
60,0000 nöfn felld
af kjörskrá.
Það borgar sig ekki að sitja
heima, þegar kosið er í Singa-
pore.
Nú er búið að strika út af
kjörskrám nöfn 60.000 manns,
sem neyttu ekki atkvæðisréttar
síns í kosningunum í maí. Verða
nöfnin ekki tekin upp aftur,
nema mennirnir gefi fullnægj-
andi skýringu á því, hvers
vegna þeir kusu ekki. I Singa-
pore er nefnilega skylda- |ð