Vísir - 01.02.1960, Blaðsíða 3

VtSlR
Mánuda'ginn 1/ febrúar 1560
1
Þ, 10. ilesciuber cr úthlutað
tinhverjiun mestu heifhrrsverð-
launum heims, Nobels-verð-
laununum. FriSarverðlaunun-
um er úthlutað í Oslo, en jafn-
framt er úthlutað verðlaunum í
lífeðlisfræði, efnafræði, læknis-
fræði og bókmenntum við sam-
skonar athöfn í Stokkhólmi
Á báðum stöðum eru stórir
hópar ‘ af víðfrægum mönnum
viðstaddur og nær þessi athöfn
hátindi sínum þegar verðlauna-
höfunum er rétt heiðursskjal,
dýrmætur heiðurspeningur úr
gulli og stór fjárupphæð. Og
þar með er hann kominn í hóp
frábærra karla og kvenna, sem
hafa getið sér svo gott orð í
þjónustu mannkynsins, að þau
eru verð þess, að taka við þess-
um göfugu verðlaunum. Frá
því á árinu 1901 hafa 36.263.-
405 s. kr. skipzt á milli 315
Nobelsverðlaunahafa: Það eru
297 karlar, 11 konur og sjö
stofnanir. Margir af verðlauna-
höfunum hafa strax gefið pen-
ingana annað, í styrkjum eða
til að styðja rannsóknir.
•
Herferð, gegn
styrjöldmn.
. Maðurinn, sem átti upptökin
að Nobelsverðlaununum var
Svíinn Alfred Nobel. Hann var
dálítið stirður og sérlundaður
maður, sem vann sér inn mil.l-
jónaauð á sprengiefnum. En á
bak við hann er sagan um fagra
og vitra konu, sém nú er nærri
gleymd. í tuttugu ár talaði
barónsfrú Bertha von Suttner
svo hjartnæmlega og óþreyt-
andi til tilfinninga hans og
skynsemi að henni tókst ioks
að brjótast í gegnum þann múr
af kaldlyndi sem hann hafði
skapað umhverfis sig. Hún fékk
Nobel til að taka þátt í herferð
sinni gegn styrjöldum og tók
þannig þátt í að blása honum
í brjóst þessu mikla verki.
■ Þegar Bei-tha von Suttner
hitti Nobel í fyrsta sinn var hún
bláfátæk og vansæl greifadótt-
ir, sem kom til hans og leitaði
sér að stöðu, sem ritari. Fæð-
ingarnafn hennar var von
Kinsky. Faðir hennar var mar-
skálkur í her Franz Josefs —
en þó að hann dæi áður en
Bertha fæddist og þó að fjöl-
skyldan ætti við þröng kjör að
búa, var hún uppalin svo að það
hæfði þeim draumaheimi, sem
höfðingjar Vínarborgar lifðu í
á miðri 19. öld. Hún lærði allt
það fína, sem tilheyrði sam-
kvæmislífinu, var dugleg í mál-
|
um og ritaði jafnvel nokkur
skáldleg leikrit. Síðar ferðaðist
hún til Parísar til að læra söng
en þegar fjölskylduna skorti
alveg peninga árið 1873, hætti
hún við það og' hélt heim til |
Vínarborgar og þar fékk hún |
stöðu, sem kennari fjögurra'
dætra von Suttners baróns. Þar
hitti hún Arthur, hinn fagra son j
barónsins. „Þegar hann kom j
inn í stofuna," skrifaði Bertha j
síðar, „varð hún í sömu svipanj
geislandi björt og hlý“.
Úr var rekin úr starfinu.
Ævintýri hófst þarna milli
þeirra, en það kunni móðir (
Arthurs ekki við. Það var ekki
aðeins það að kennslukonan
væri eignalaus heldur var hún
7 árum eldri en Arthur sem var
26 ára. Barónsfrúin lagði nú
hart að Berthu og loks féllst
hin. vansæla unga stúlka á það
að fara burt. Barónsfrúnni létti
mikið og þar sem hún hafði á-
huga fyrir því að fá Berthu
sem fyrst burt úr húsinu benti
hún henni á auglýsingu í dag-
blaði sem hafði fyrirsögnina
„Sérstakt".
í auglýsingunni stóð: ,,Vel-
efnaður og menntaður maður
sem kominn er á efri ár, og býr
í Parísarborg óskar eftir konu,
sem er vel að sér í tungumálum
— og er líka roskin — sem rit-
ara og til Si standa fyrir heim-
ili“.
Hún varð undrandi.
Bertha skrifaði honum og
fékk vingjarnlegt svar frá
manni, sem. nefndist Alfred
íbúð. Degi síðar bauð hann
henni til morgunverðar og á
meðan þau mötuðust talaði
hann um stjórnmál og listir,
um lífið og framtíð mannkyns-
ins. jHann komst brátt að því að
hún var góður áheyrandi og
eftirtektarsamur. Morguninn
eftir settist Bertha við vinnu-
borð sitt í skrifsofu Alfreds
Nobels.
Mannvinur í hjarta sínu.
Þau kynni, sem Bertha fékk
af skotfæraiðnaðinum við það
að vera ritari Nobels höfðu
mikil áhrif á hana. Hún sá
hvemig samstarfsmenn Nobels
kynntu sér stjórnmálaþróun
allsstaðar í heiminum og sáu
verið innlimað í
Hveitibrauðsdagar
Mingrelin entust í níu ár.
Arthur fékk vinnu sem bókari
í veggfóðursverksmiðju og
Bertha kendi dætrum þarver-
andi höfðingja að léika á slag-
hörpu og syngja. Lengst af voru
þau fátæk eins og kirkjurottur.
Stríðið í réttu ljósi.
Þegar Rússland árið 1877
sagði Tyrklandi stríð á hendur
þyrlaðist Kákasus með. Bertha
sá ungu mennina þegar þeir
fóru af stað til vígvallanna og
hún sá þá koma aftur' með
sjúkralestunum. Hún huggaði
syrgjandi mæður, hjálpaði til
við að búa til sjúkrabindi og
Rússland. [ vissi af þvi orðinn vinsæll rit-
þeirra i höfundur. Bertha var nú dálítið
öfundsjúk við manninn, skrifaði
sjálf „rabb“, sem hún sendi
blaðinu „Presse" í Vtnarborg
og skrifaði undir „B. Oulof“, til
þess að setja undir hleypidóma
kax-la, sem tíðir voru. Hún fékk
strax svar sem lét vel af grein
hennar og sendar voru henni
20 florínur í ávísun,
Harlantí Manchester:

KONAN

AÐ BAKI FRIBARVERDLAUNUM
NOBELS
Nobel. Bertha græddi ekkert á
nafninu en barónsfrúin sagði
henni að þetta væri vafalaust
sami Nobel, sem hefði fundið
upp sprengiefnið. Það var þá
ákveðið að Bertha ætti að ferð-
ast tíl Parísar og tala við Nobel.
Þegar þangað var komið brá
þeim báðum í brún. Þegar
Bertha kom til Gare du Nord
sá hún strax að það var ekki
„maður kominn á efri ár“ sem
stóð þarna og tók á móti henni,
heldur 43ja ára gamall maður
með dökkt skegg, vingjarnlegur
á svip og dálítið feiminn og
þunglyndur að sjá. Og hin
„roskna kona“ sem Nobel vænti
þess að sjá var glæsileg og
falleg kona, aðeins 33ja ára,
sem hafði smágjörva andlits-
drætti og hlýtt bros í stórum,
dökkum augum.
Hann eyðilagði
meltinguna.
Alfred Nobel var bæði auðug-
ur og frægur (og staðfastur
piparsveinn) og hafði sest að í
stóru og stásslegu húsi í Pafís-
arborg. Þar átti hann við öll
hugsanleg þægindi að búa og
réð sér meistara í matargerð
þó að hann gæti ekki borðað
annað en einfal'dasta. mat. Hann
hafði nefnilega við tilraunir
sínar með- sprengiefni andað
að sér'svo miklu af nitroglycer-i Nobel nokkrar línur í snatri,
in-gufum, að það hafði eyðilagt þakkaði honum fyrir þann tíma,
meltingu hans. Hann »keypti j sem hún hefði unnið fyrir hann
sér dýrindis hesta og fékk sér j og bað hann velvirðingar á til-
dýrmæt ökutæki, sem hann tæki sínu. Svo veðsetti hún
eina skartgripinn, sem hún
átti og keypti sér farmiða með
um það að vingjai-nlegt við-
horf væri til allra hliða, svo
að þeir gæti selt sprengiefni
til beggja, sem áttu í deilum.
Nobel var þó sjálfur ekta barn
19, aldarinnar — sannur mann-
vinur innst inni og trúði því
statt og stöðugt að þrátt fyrir
allt væri hægt að gera mennina
vitrari — og beti’i. Hann gaf
mikið af peningum til góð-
gerðastofnana, en talaði þó
hæðilega um þær, og sagði
Berthu að eina von mankyns-
ins væri sú að það öðlaðist
meiri skynsemi. Þegar hann las
fyrir kom hann oft með fyndn-
ar og spozkar athugasemdir.
Þó að hún væri mjög önnum
kafin við vinnu sína fyrir
Nobel gat hún ekki gleymt
Arthur von Suttner. Á hverjum
degi fékk hún bréf frá honum
og systur hans skrifuðu henni
að hann fæi'i mikið einförum
og talaði vai'la við nokkurn
mann.
Hún liraðaði sér til hans.
Svo var það dag nokk-
urn þegár Nobel var í Stokk-
hólmi að setja á stofn nýja
sprengiefnaverksmiðju að bréf
kom frá Arthur þar sem hann
játaði að hann gæti ekki lifað
án hennar .... Þá tók Bertha
mikla ákvörðun. Hún skrifaði
gekk um beina í veitingastöðúm
hersins. Þegar hún var lítil
telpa í Vínarboi'g hafði styrjöld
ætíð staðið henni fyrir hug-
skotssjónum sem fjarlægt æv-
intýi'i þar sem hetjurnar komu
aftur með glampandi heiðurs-
peninga fyrir hreysti, og döns-
uðu vals í spegilsölum Vínar-
borgar. En nú sá hún óhreinind-
in og eymdina, sem fylgdi. Hún
varð ævareið við þá stjórnmála-
menn og' hershöfðingja sem
sendu menn út til að deyja, og
hún fylltist örvæntingu yfir
því hvað hún var sjálf lítils-
megnug.
En Arthur var fjölhæfur og
stríðið veitti honum nýja
möguleika. Hann skrifaði létt-
um penna fregnir af þessum
blóðugu átökum og kom því í
blað í Vínarborg. Þegar stríðinu
lauk fylgdi hann þessu eftir með
því að skrifa um Kákasus og
íólkið þar og varð áður en hann
Nobel bauð þeim til Parisar.
Meðan von Suttners-hjónin
bjuggu í Kákasus skrifuðu þau
saman sex skáldsögur og urmul
af greinum. Þegar þau sneru
aftur til Vínarborgar sigrihrós*
andi, árið 1885, hafði tíminn
mildað foreldra Arthurs svo
mikið, að þau létu soninn og
tengdadótturina hafa ibúð í
slotinu þar sem ástarsaga þeirra
hafði hafist svo sorglega fyrir
nokkum árum.
f millitíð skrifuðust þau á
Bertha von Suttner og Alfred
Nobel. Nobel gladdist yfir því
hvað vel Berthu hafði gengið £
bókmenntalegu tilliti og bauð
henni og bónda hennar að
heimsækja sig í París. Hann
var nú orðinn grái'ri og þung-
lyndari, en var fullkominn heim
að sækja, sýndi þeim einka-
efnarannsóknarstofu sína og
sagði þeim frá rannsóknum
sínum. Hann fór með þau í þann .
bókmenntahóp, sem honuin ;
geðjaðist bezt, og þar var talað
af glæsimennsku — og yfir-
borðslega — um Bismark og
líkindin til þess að stríð yrði á
næstunni. Bertha varð hneyksl-
uð á því að heyra hversu létt-
úðlega fólk talaði um vanda*
mál, sem báru í sér frækorn
dauða og ógæfu. í París heyrði
hún líka í fyrsta sinn talað um
friðarhreyfingu, sem vann að
því að alþjóðleg vandamál
væri lögð í gerð. Bertha gekk
strax með lífi og sál í þenna
félagsskap.
Skynsemina vantaði.
Nobel hrósaði barónessunni
fyrir að hún væri hugsjóna-
maður, en hafði samt gaman af
hinum ástríðufulla áhuga, sem
hún helgaði friðarhugmynd-
inni. Hann þekkti miklu betri
aðferð til að binda endi á styrj*
aldir, sagði hann. „Mér þætti
gaman að búa til efixi eða vél,
sem hefði svo hræðileg eyði-
leggjandi áhrif, að styrjaldir
- rh. ft h -
notaði þegar hann ók einn úti.
Hann heimsótti bókmennta-
félög og hafði djugan áhuga j fyrstu hraðlest til Vínarborgar.
fyrir skáldskap og nokkuð þung-
lyndislegan — hann hafði á-
huga á leikritaskáldskap og
heimspeki.
Kurteis og formfastur tók
Nobel á móti sínum höfðinglega
ritara og ók henni til gistihúss,
Nokki'um vikum síðar létu
þau gefa sig saman í lítilli
sveitakirkju og strax eftir brúð-
kaupið fóru þau burt — til þess
að forðast árekstira við foreldra
Arthurs. Þau fóru til Ming-
relin, sem var lítið furstadæmi
þar sem hann hafði leigt henni, í Kákasus og hafði nýlega
Nú stendur tíl boða að fara á þrýstilofts-skíðum, og svona líta
þau út. Myndin er tekin á vetraríþróttastaðnum Garmisch, þar
sem austurríski franileiðandinn er að sýna fclkinu, hvernig
eigi að bera sig á þessum þotu-skíðum. Oían á bcim er stál-
hylki með þrýstilofti. Skíðamaðurinn spennir sig á skíðin,
skrúfar frá hylkinu — og er begar kominn á fulla ferð, og
vel það.