Vísir - 25.11.1960, Blaðsíða 7

Fcvstudaginn 25. nóvember 1960
VISIB
Magni Guðmundsson hagfr.:
Um bankavexti og
bankafjölgun.
Fj-rir nálega níu árum skrif-
aði ég blaðagrein í tilefni þess.
að tveir nýir bankar höfðu
byrjað göngu sina. Leyfði óg
mér að vara við fjölgun lána-
stofnana, er leiða myndi tii
togstreitu um takmarkað
sparifé landsmanna, og taldi
betur ráðið að brjóta blað i
bók og steypa þrem starfandi
ríkisbönkum saman í eina
virka heild.
Greinin virðist hafa verið
orð i tíma talað, því að mjög
hefir stefnt í þa átt, sem get-
um var að leitt. Lánastofnun-
um fjölgar stöðugt. Þegar
bændur, útvegsmenn og iðn-
rekendur höfðu öðlazt sinn
sérstaka banka; vildu kaup-
menn að sjálfsögðu tryggja
sína hagsmuni og komu á fót
Verzlunarsparisjóði, síðar
banka. Samvinnumenn biðu
ekki boðanna og settu á lagg-1
irnar Samvinnusparisjóð. Síð-;
an heldur skriðan áfram.
Görnlu bankarnir reisa eitt |
útbú eftir annað til þess að
bæta keppniaðstöðu sína,
Laugavegurinn hefir fengið
viðurnefnið Bankastræti. Nýirj
aðiljar tilkynna með stuttuj
millibil áform sín um að stofna
banka. Hannibal Valdimars-1
son vill verkaiýðsbanka fyrir1
Alþýðubandalagið. Gunnar.
Thoroddsen vill borgarbanku!
fyrir Reykjavík. Drög eru lögð
að tröllaukinni sparisjóðs-
byggingu í Hafnarfirði, sem;
væntanlega á að hýsa bæjar-!
banka fyrir þann kaupstað. Þá
heyrast raddir um fjórðungs-
eða héraðabanka. Ekkert virð-
ist því beinlínis til hindrunar,
að hver og einn, sem hefir
fjárráð, taki að reka sinn
einkabanka, og má raunar sjá
í auglýsingum dagblaða, að
við höfum þegar nokkra slíka.
Hér á eftir verður vikið
nokkru nánar að orsökum
þessarrar óvenjulegu þenslu,
áhrif.um hennar á efnahagslíf-
ið og "hugsanlegri leið til þess
að færa málin á ný í betra
horf. Reynt verður að þjappa
efninu saman eftir föngum..
Hvernig einn banki
kallar í. annan.
Auðvitað er unnt að bolla-
leggja óendanlega um ástæð-
ur þenslunnar. Upphafið má
líklega rekja ti'i þess, að lána-
stofnanir fyrir landbúnað og
sjávarútveg voru gerðar sjálf-
stæðar í stað þess að vera
skipulagðar sem deildir innan
þjóðbankans. Þetta ýtti undir
kröfur annarra atvinnugreina
um samskonar hlunnindi sér
til handa. Síðan kom einn
hagsmunalíópurinn af öðrum.
Ymis öfl voru þarna að verki,
stundum valdabrall stjórn-
málamanns, stundum einskær
metnaður fleiri eða færri að-
iljn.
Úrn eitt geta skoðanir tæp-
lega vérið .skiptar: Ör fjölgun
lániastofnana og innbyrðis
V-öxtur . er því, aðeins mögu-1
l.eguj'... að þeim sé leyft að
hagnast vel á 'starfsemi sinni.
Vóivtir útlána- og gjöld fyrir,
þjónustu verða að vera rými-
leg.
Tvíeint hlutverk
starfseminnar.
Hagskýrslur sýna, að árleg-
ur gróði banka hefir numið
verulegum fjárhæðum. Á tím-
um verðbólgu er ekki um slíkt
að sakast, ef fénu er kippt úr
umferð. Öðru máli gegnir, ef
það er notað til .útþenslu,
enda eru verkanir þá hinar
sömu og hverrar annarrar ó-
tímabærrar eyðslu: Aukin
spenna á vöru- og vinnumark-
aði.
Nauðsynlegt er að gera sér
ljóst, að lánastofnanir aimennt
eru ekki aðeins „verzlanir með
fjármagn“. Eitt megin verk-
efni þeii'ra í nútíma þjóðfélagi
er að hafa stöðvandi áhrif á
verðlag og skapa efnahagslegt
jafnvægi, en sú skylda getur
stangast á við gróðasjónar-
miðið.
Orsakasambantl milli
hárra vaxta og
útþenslu bankanna.
Það er kunn staðreynd úr
viðskiptaheiminum að sam-
keppni, tekur á sig breytt form,
þegar verði vöiu eða þjónustu
er haldið uppi með samkomu-
lagi framleiðenda eða lögskip-
un. Ef þetta verð er sett svo
hátt, að bað tryggi ríflegan
hagnað, bætast ný fyrirtæki í
hópinn, og hin eldri færa út
kvíarnár. Markaður hvers og
eins rýrist þá, afköst verða
undir optimum, og gróði dvín;
framleiðslukostnaður á ein-
ingu hækkar, með því að
rekstrarkostnaður dreifist á
minna vörumagn. og fyrirtæk -
in neyta nú 'allra bragða til
þess að bæta afkomu sína með
aukinni sölu. Þegar þau mega
ekki lækka verðið í þvi skym,
grípa þau til hverskonar ráða
annarra: Varan er auglýst eft-
ir megni, urr.búðir hennar eru
skreyttar, afborgunarkjör eru
veitt, allskyns þ.jónusta er lát-
in í té án endurgialds o. s. frv.
Þetta væri allt gott og blessað,
ef eitt fyrirtæki ætti í hlut, en
au herða öll sóknina. Útkom-
m verður því sú ein, að rekstr -
■rkostnaður og einingarkostn-
’.ður vörunnar vex enn, og
/erður þá ekki hjá því komizt
>.ð hækka verðið. Neytendur
'ru skattlagðir til bess að borga
sölustyrjöld milli framleiðenda.
Þetta er það, sem gerzt hef-
r í stórum dráttum á peninga-
’arkaði okkar undanfarin ár,
enda þótt í lítið eitt breyttu
formi sé. Vextir eru ákveðnir
slíkir, að rekstur lánastofnana
er víst gróðavegur. Nýir bank-
ar spretta upp, og hinir eldri
‘jölga útbúum. Þegar sparifé
landsmanna dreifist á of marg-
ar hendur, taka einstakir
bankar að líða fjármagnsskort.
Hver og einn reynir að treysta
aðstöðu sína eftir getu, og
kapphlaupið um viðskiptavin-
ma, í þessu dæmi sparifjár-
eigendur, hefst: Nýtízkuleg-
um afgreiðslusölum með öllum
þægindum er komið upp, jafn-
vel stórbyggingu, sem getur1
boðið fyrirtækjum og stofnun-
um húsnæði rheð góðum kjör-
um; útbú,- sem an/iast marg-1
háttaða fyrirgreiðslu, eru
stofnsett í fjærliggjandi bæj-
arhlutum, jafnvel íbúðahverf-
um, úrvals starfsfólk er fengið
með yfirboðum (t. d. greiðslu
þrettán mánaða kaups á ári)J
og svo má lengi telja. Með því
að allir bankarnir taka þátt í
kapphlaupinu, er nettc-árang-
ur hvers og eins lítill eða eng-
inn, nema hækkun rekstrar-
kostnaðar, sem um það er lýk -
ur og í einu formi eða öðru er
velt yfir á neytendur.
Vandamálið er hinsvegar
ekki leyst. Fjármagnsskortur
hinna einstöku banka er ó-
breyttur, því að sparifé lands-
manna í heild hefir ekki vaxið
við að skiptast á fleiri hendur.
Til þess að auka það er rejmt
að færa innlánsvexti og þai
með útlánsvexti upp að enn
hærra marki. Þá opnast mögu-
leiki þess, að ný bankaskriða
fari af stað, að sagan endur-
taki sig og vítahringur mynd-
ist.
Atvinnuvegirnir
eru næmir fyrir
vaxtabreytingum.
Nú er að sjálfsögðu mikill
munrir á hækkun vörutegund-
ar og hækkun bankavaxta. Hin
siðarnefnda varðar svo að segju
hverja einustu atvinnugrein í
landinu og getur haft hinar víð-
tækustu afleiðingar. i
Stökkbreyting innláns- og út-
lánsvaxta, sem gerð var snemma
ársins, er að mínum dómi væg-
ast sagt hæpin ráðstöfun. Eng-
in sannfærandi rök hafa verið
færð fyrir því, að hún hafi verið
nauðsynleg, aðeins líkindi og
getspeki um væntanlegar verk-
anir hennar.
Sagt var, að 9—10% innláns-
vextir myndu laða fjármagn á
svörtum markaði til bankanna.
Það er ósennilegt, þegar slíkt fé
er leigt fyrir minnst 20% og
oftar 40—60% p. a., eins og á
allra vitorði er. í raun réttri er
lítið eða ekkert beint sambnd
eða hlutfall milli bankavaxta
annars vegar og svarts lánsfjár
hins vegar. Þetta seinna er verð-
bólgufyrirbæri, sem speglar trú
almennings á gjaldmiðlinum.
Hinir 11—12%. útlánsvextir
átt.u að sögn að draga úr vafa-
samri og óþarfri fjárfestingu.
Að þeir hefðu einmitt slík áhrif,
var þó næsta mikil bjartsýni,
þegar þess er gætt, hve lánsfjár-
vöntunin er áköf og hve svarti
markaðurinn blómgast fjörlega,
þrátt fyrir svimháa vexti hans.
Augljóst mátti vera, að ráðstöf-
unín myndi fyrst og fremst
bitna á þeim atvinnugreinum,
er sízt skyldi, þ. e. útflutnings-
framleiðslunni, sem verður að
keppa á erlendum mörkuðum
og þolir ekki kostnaðarauka.
Annars er vaxtabreyting sem
slík óhentug og frekar úrelt
kontról-aðferð. Hringl með
vexti veldur röskun og óþæg-
indum fyrir allan rekstur og
er raunar ekki á neinn hátt
traustvekjandi. Völ er margra
ráða annarra til þess að ná
settu marki.
Centralisation
sparifjár.
Það er skoðun mín, að leysa
rnætti í dag öll lánsfjárvanda-i
mál atvinnuveganna, sem eru
aðkallandi, ef sparifé lands-
manna væri nægi'lega „central-
iserað“. Tvístrun sparifijár,
fremur en skortur þess, veldur
erfiðleikum, og þessir erfiðleik-
ar munu vaxa, en ekki minnka,
ef svo heldur áfram sem horf-
ir um fjölgun lánastofnana.
Að minnsta kosti einn gam-
alreyndur bankamaður, Jón
Árnason, hefur lýst fylgi sínu
við þá hugmynd, að ríkisbönk-
unum að með'töldum Fram-
kvæmdabanka verði slegið sam-
an. Slíkt er að minni hyggju
ekki aðeins æskilegt, heldur
nauðsynlegt í okkar ofurfá-
menna landi. Auðvitað verða
skoðanir skiptar um fram-
kvæmda-atriði, en mér virð-
ist, að þetta ætti að gerast með
þeim hætti, að núverandi bank-
ar starfi sem deildir innan við-
skiptabanka L. L, er þannig
te’i:i landbúnaðardeild, útvegs-
deild, iðnaðardeild og verzlun-
ardeild. Mælir þá margt með
því, að deildarformenn, banka-
stjórar, verði valdir af stéttar-
sambandi viðkomandi atvinnu-
greinar, fremur en af stjórn-
málaflokkunum, og' aðeins til
fjögurra eða sex ára. Útgáfu-
deild L. í., seðlabankinn, skyldi
starfa í takmörkuðum tengsl-
um við ríkisstjórnináj yfirmað-
ur; aðalbankastjóri, íjörinri af
Alþingi til lengri tíma.
Bankinn ætti að hafa undir
höndum alla lánasjóði hins op-
inbera, hlaupareikninga ríkis og-
stofnana þess, lögboðna hundr-
aðshluta innstæðna í öllum.
sparisjóðum og innlánsdeildum.
og verulegan hluta tryggingar-
fjár.
Hvað mun vinnast við slíka
tilhögun?
(1) Sparnaður í rekstri, er
nemur gífurlegum fjárhæðum.
Óþörf samkeppnis-bankaútbú.
hér í borginni og í kaupstöðum
myndu leggjast niður. Dýrmæt-
ur starfskraftur mun losna tiL
framleiðslunnar.
(2) Mögulegt verður að-
tryggja stofnat^innuvegpnum
nægilegt lánsfé til þess tíma og
með þeim vöxtum, sem þörf er.
(3) Stjórn fjármagns í um-
ferð í því skyni að hefta verð-
sveiflur mun verða eins sam-
hæfð og alger og verða má.
Rvik, 21./11. ’60.
Magni Guðmundsson.
Aths. Vísir tekur þessa grein
til birtingar, enda bótt hún.
túlki ekki að öllu leyti skoðanir
blaðsins. — Ritsj.
Gervisólskin í skammdeginu
Nýjun@ í lýslngu og skreytingu heimiia.
Eins og kunnugt er, starfaríslendingar séu næmari fyrir
hér á vegum Rannsóknarráðs. sálrænum áhrifum sólarljóss
en flestar aðrar þjóðir. Hann
telur, að með blómum og vel
gerðri raflýsingu megi gera ís-
ríkisins sérfræðingur á sviði
byggingarmála, Mr. Davison
að nafni. Starf hans hefur. aðal-
lega verið fólgið í því að kanna j lenzk heimili ennþá ánægju-
leiðir til að byggja megi hér legri en þau eru nú.
sem hagkvæmastar íbúðir án
þess að kostnaður verði rhéiri
en nauðsyn krefur.
Mr. Davison hefur þó látið
aðra þætti byggingarmála til
sín taka. Einkum hefur sérstaða
íslendinga varðandi stuttan sól-
argangt á vetrum og skort á
sólskini vakið áhuga hans á
lýsing'u í íslenzkum heimilum.
Því hefur hann komið á fót
nefnd manna til að vera hon-
um t.il ráðuneytis um lýsingu í
um.
I;
Til að kanna þetta af’ eigin
raun, hefur hann látið skreyta
gluggaútskot í íbúð sinnj með
hinum fjölbreytilegustu plönt-
um og komið þar fyrir góðri
lýsingu. Ringelberg hefur
komið plöntunum fyrh', en Að-
alsteinn Guðjohnsen réði til-
högun lýsingarinnar. Meðal
plantnanna má sjá orkídéur,
sem próf. Dungal hefur ræktað.
Engum, sem sér þessa skreyt-
heimilum. í henni eiga sæti j ingu, dylst, að með ljósum og
þessir menn: , blómum er hægt að færa sól-
Prófessor Níels D.ungal, dr. j bjarta náttúruna inn í heimilin
Björn Jónsson, læknir, ErJing- ; á löngum skammdegiskvöld-
ur Guðmu.ndsson, verkfræðing-
ur, dr. Sigurður Sigurðsson,
landlæknir og Aðalsteinn Guð-
johnsen, verkfræðingur.
Nefn.in hefur fjallað um
stærð og fyrirkomulág giugga í
íbúðum, einkum um lífeðlis-
fræðileg og sálfræðileg' áhrif
þeirra. Hún hefuf einnig rætt
um fyrirkomulag raflýsingar
og æskilega birtu á ýmsum
stöðum í heimilinu.
Sérstök ástæða hefur verið
talin til að gera heimilin líf-
legri, bjartai'i og hlýlegri á
veturna en nú er almennt gert.
Einkar áhrifarík aðferð til að
mynda slikt umhverfi er að
koma ýmsum plöntum og blóm-
um fyrir á viðeigandi stöðum
og vanda mjög lýsingu á þeim.
Góð lýsing á plöntunum veld-
ur bæði því, að þær þrífast bet-
ur, og að þær gefa heimilinu
frískan og líflegan blæ, færa
férskleik og grózku náttúrunn-
ar inn á heimilið, ef svo mætti
segja. ■
Mr. Davisön hefur þá 'ti’ú, að
'iar^am
12 tegundir,
fjölbreyttir litir.
Nærfatnaður
karlmanna
og drengja
fyrirliggjandi.
LH.MULLER