Vísir - 16.01.1961, Blaðsíða 3

Mánudaginn 16. jánúar 1961
VÍSIR
Bókmenntasagan nýjasta:
Haiidahófiskeiftiit val
a skalduiift fyrri tíma.
Dóiftigirai sómir sár ekki vel
í blirtlausu yfirlitsriti.
Grein sú, sem hér fer á eftir
birtist nýverið í Eimreiðinni,
og vill Vísir koma henni fyrir
sjónir fleiri.
- Eriendur Jónsson: ÍSLENZK
vart við vissa tegund dóm-
girni, sem sómir sér ekki vel
í hlutlausu yfirlitsriti. Þessu til
áréttingar vil eg benda á dóm
höfundar um kvæði Steingríms
Thorsteinssonar. Eg held, að fá-
BÓKMENNTASAGA 1750 i ir muni taka undir hann. Val
—1950.
bóka.
Ríkisútgáfa nám's-
•Þegar íslenzk bókmenntasaga
kemur út — jafnvel þó að ekki
höfundar á skáldum fyrri tíma
er einnig nokkuð handahófs-
kennt. Sumum er sleppt, sem
tvímælalaust hefðu átt að vera
með. «Á þetta einkum við um
sé nerna um ágrip eitt að ræða skáldsagnahöfunda þess tíma.
— væri ástæða til að fagna því { Skáldsagnagerð verður ekki al-
geng fyrr en á þessari öld, en
þráðurinn er þó ósiitinn frá
Jóni Thoroddsen. Það er óverj-
andi að • sleppa höfundum eins
og séra Páli Sigurðssyni og
Torfhildi Hólm, þegar samið er
yfirlit yfir skáldsagnahöfunda
aldarinnar sem leið. Báðir þess-
sem merkisatburði, ef allt væri
annars með felldu. Saga ís-
lenzkra bókmennta í heild er
enn ekki til á íslnzku, og getur
það varla talizt vanzalaust.
Vonir standa til að úr þessum
skorti verði bráðlega bætt, því
að heyrzt hefur, að bókmennta-
saga dr. Stefáns Einarssonar
sjálfsögðu erfiðara, einkum þar
sem ekki verður séð eftir hvaða
reglu höfundur fer, enda verður
valið handahófskennt. í stuttri
grein er ekki unnt að nefna
fjölda nafna, en eg get þó ekki
stilt mig um að spyrja, hvers
Jónas Guðlaugss. eigi að gjalda,
er nafn hans sést ekki meðal
ungu skáldanna eftir aldamótin.
Hann hefur þó þá sérstöðu, að
hafa brotizt áfram til viður-
kenningar sem ljóðskáld á er-
lendu máli, og geta má þess að
sum kvæði hans eru vel þekkt
enn þann dag í dag í Dan-
mörku og víðar á Norðurlönd-
um. Gestur (Guðmundur
Björnsson) er heldur ekki
nefndur, en Ijóðabók hans
„Undir ljúfum lögum“ vakti
mikla eftirtekt sakir frum-
leika, Ekki er Þorsteins Gísla-
sonar heldur getið, og svona
mætti lengi telja.
er efmsmdreítú éhótavant víða. | hvert mannsbarn á landinu, að
Þá koma yugstu skáldsagna- margir fleiri en þeir, sem nefnd-
höfundarnir. Þeir eru fljóttald- ir eru> hlutu að vera með í þessu
ir, ekki ner^a þrír, Stefán Jóns- ágripi, ef á annað borð átti að
son, Guðmundur Daníelsson og Sera samtímabókmenntunum
Ólafur Jóh. Sigurðsson. Um tvo nokkur skil; hjá því varð ekki
þessara höfunda er farið mjög komizt með nokkru móti. í
lofsamlegum orðum, en hinum þessum stutta ritdómi verður
þriðja leyft að vera með. Stefán ekki farið út í að neina nöfn
Jónsson er einkum kunnur sem Þeirra höfunda, sem eru alveg
barnabókahöfundur. Er hann sjálfsagðir í bókmenntasögu
sá eini í þessari bókmennta- samtíðarinnar. — Af þeirri
sögu, sem getið er af þeim, sem °S öðrum ástæðum, sem drepið
skrifa fyrir börn, og eru þeir þó hefur verið á hér að framan,
fleiri, eins og aliir vita. En úr verður það að teljast alveg'
því að minnzt er á barnabóka- sjálfsögð krafa til yfirstjórnar
höfunda, verður víst mörgum skólamálanna, að hún sjái svo
á að spyrja: Hvers vegna er um> að gefin verði út ný bók-
ekki minnzt á Sigurbjörn menntasaga á vegum Ríkisút-
Sveinsson í bókmenntasögu, gáfunnar hið fyrsta, og komið
sem ætluð er unglingum? Og verði í veg fyrir að hið hlut-
hvers á Jón Sveinsson að gjalda, dræga ágrip, sem hér hefur ver-
eða eru Nonna-bækurnar ið minnzt á, verði notað til
gleymdar? Eða álítur höf. báða kennslu.
þessa höfunda svo lélega, að Bókmenntasagan endar á
þeir eigi ekki skilið að vera kafla um leikhús og leikritun.
með? Sé bókmenntamat hans á Er þar einkum rætt um Þjóð-
svo lágu stigi, hefði hann átt að leikhúsið og nefnt, að við opn-
læra meira áður en hann lagði un þess hafi Nýársnóttin eftir
út í að skrifa bókmenntasögu. Indriða Einarsson verið sýnd,
— Hvað skáldsagnahöfunda en annars er ekkert getið um
síðustu áratuga snertir, þá veit Framh. á 9. síðu.
Þegar fer að nálgast nútím-
ann virðist höfundur ná sér
heldur á strik. Þá verður valið
ekki eins handahófskennt, höf-
ir höfundar, einkum þó Torf-
prófessors komi nú bráðlega út' hildur Hólm, urðu mjög vinsæl-
í íslenzkri þýðingu. Að vísu jr meðal almennings á sínum
hefur Kri'stinn E. Andrésson tíma. Hinar sögulegu skáldsögur undur Vlrðlst f>-1&Ía ákveðinm
samið rit um bókmenntir síð-. Torfhildar voru „lesnar upp til
ustu áratuga, og hefur því verið agna“. Vel getur verið að þess-
rnjög hampað af vissum aðiljum jr höfundar standist ekki ströng
hér á landi, sem hefur tekizt að ustu listræna gagnrýni, en það
koma því á skandínavisk mál. í er fieii-a, sem kemur til greina, _ .
þessu riti Kristins er margt vel | svo sem áhrif höfundanna á sam I um ll0St eða ekkl' Arsrltlð
sagt, en það er svo augljóslega; tíð sína o. fl. Höfundur ein-
samið í pólitískum tilgangi, að skorðar sig ekki algerlega við
það getur alls ekki komið til ^ skáldin, en nefnir ýmsa aðra
greina sem almennt fræðslurit höfunda. T. d. er Jón Espólin
Ertu frnöur?
línu, og vex-ður sjaldan eða
aldrei fótaskortur á henni. Þessi
lína er í fyllsta samræmi við
stefnu hérlendra kommúnista,:
hvort sem höfundi er það sjálf-
Hvað er Tiros 2.?
um þessi efni, og sízt í skólum,
þar sem fyrsta krafa til kennslu
bókar hlýtur að vera algert hlut-
leysi í dómum um verk höfund-
anna, en sízt af öllu áróður fyr-
ir ákveðnum stefnum, hvort
heldur þær eru stjórnmálalegar
eða annars eðlis.
Nú hefur Ríkisútgáfa náms-
bóka sent frá sér bókmennta-
söguágrip, sem ætlað er til
kennslu í framhaldsskólum
landsins. Hefur Erlendur Jóns-
son kennari samið það. Ágrip
þetta er stutt, aðeins 72 bls., en
prýtt myndum eftir Bjarna
Jónsson, sem einnig er kennari.
Allur ytri frágangur kversins
er góður, eins og vænta mátti, I
þar sem framkvæmdastjóri Rík-J
isútgáfunnar, Jón Emil Guð-|
jónsson, er alkunnur smekk-
nefndur, en ekki Gísli Konráðs-
son, af fræðimönnum á fyrra
helming aldarinnar, og Brynj-
úlfs Jónssonar frá Minna-Núpi
er ekki getið. Hefur hann þó
skrifað að minnsta kosti eina
bók, sem seint mun fyrnast,
Söguna af Þuríði formanni.
Ýmislegt fleira mætt’ drepa á
varðandi 19. aldgr höfunda, en
þetta verður að nægje að sinni.
Höiundur skipar - efninu nið-
ur samkvæmt hefðbundnum
kenningum um bókmennta-
stefnur, rómantík, raunsæis-
stefnu, síðrómantík o. s. frv.
Þetta er orðin venja í flestum
bókmenntasögum, enda þótt
skipting þessi verði ætíð yfir-
borðsleg, og alltaf vafamál, hvar
skipa skuli ýmsum höfundanna.
Má benda á, að enda þótt Einar
maður á þessu sviði. En góður TT „ . .
.... . ... ... H. Kvaran væn emn af frum-
kvöðlum raunsæisstefnunnar
hér á landi, er mjög mikið vafa-
mál hvort verk hans eiga heima
ytri frágangur nægir ekki til
þess að fleyta bókum áfram, ef
irínihaldið svarar ekki til um-
búðanna. Það verður því miður
að segja um ágrip þetta.
Kverið fjallar um bókmennt-
Irnar á timabilinu 1750—1950.
Er því skipt í 15 kafla, þar sem
æviágrip höfunda eru sögð og
drepið á helztu verk þeirra,
Það segir sig sjálft, að erfitt er
að gera viðhlítandi grein fyrir
svo miklu efni í svo litlu kveri,
enda er langt frá því að höf-
undi hafi tekizt það. Að vísu
er minni vandi að skrifa um;
innan hennar í heild. Heldur
þykir mér ósmekklegt af höf-
undi, er hann segir um síðari
verk Einars, að þau snúist um
„andatrú". Þetta orð var notað
sem skammaryrði, á sínum
tíma, um sálarrannsóknirnar,
og er meira en óþarft að halda
.því að unglingum, sem einkenn-
andi fyrir verk þessa ágæta höf-
undar (sbr. draugatrú o. s. frv.). j
Stefná Eiríars var rannsóknar- j
stefna, én ekkert blint trúboð. j
verk fvrri manna, þar sem þeir . , .
- ’ f- r | Annað mal er það svo, hvort
fordómar eru ekki fyrir hendi, I .. . ,,
f amonjaum fmnast rok hans full- j
nægjandi.
sem flestir flaska á, þegar þeir
skrifa um höfunda samtíðar-
innar. Við lauslega athugun á
umsögnum höfunda um nítj-
óndu aldar skáldin, verður þó
„Rauðir pennar“ er látið marka
timamót, álíka og Fjölnir og
Verðandi gerðu á sínum tíma,
enda töldu þeir, sem að ritinu
stóðu, að þeir væru arftakar
Fjölnismanna, með þvi að skapa
ný tímamót í bókmenntum
landsins (sbr. Kr. E. A. ísl. nú-
tímabókmenntir bls. 122). I
Margir þeirra sem skrifuðu í
Rauða penna hafa síðan orðið
mætir höfundar, ekki vegna
fylgis síns við kommúnismann,
heldur þrátt fyrir það. Tímarit-
ið var málgagn hins rammasta
ófrelsis, áróðursmálgagn komm
únista og dýrkaði taumlaust
harðstjórnina í Rússlandi, sem
þá var að komast í algleyming,
meðal annars með undirbúningi
stórfelldustu réttarmorða ver-
aldarsögunnar. Líti höf. í Norð-
urfara þeirra Gísla Brynjólfs-
sonar og Jóns Thoroddsens til
samanburðar, þá mun hann sjá
hvað frjálslyndi er! — Annars
held eg að flestir foreldrar vilji
vera lausir við, að áróðursrit
kommúnista séu sett á bakk
með Fjölni og Verðandi í þeim
kennslubókum, sem ætlast er til
aði börnin lesi. I
Síðasti kaflinn fjailar um
„laust mál frá lok*im fyrri
heimsstyrjaldar“. Þar er fjallað
uny Sigurð Nördal, Þóri Bergs-
son (í 6 línum), Gunnar Gunn-
arsson, Þórberg Þórðarson,
Halldór S.tefánsson, Guðm,und
G. Hagalín, þar, sem ekki er
minnzt; á, að hann hafi .skrifað
eiha einústu smásögu, Krisb
mann Guðmundsson, þar jsem
m, a. er mjög kynlegur. efnisút-
dráttur úr 'Mórgni lífsrns,' svo ^
að ekki sé rneira sagt, "ög Hall-
dór Kiljan Laxness, af eldýi
1. Hver er Louis Joxe?
2. Hverrar þjóðar voru sendi
ráðsmennirnir sem vísað
var frá Kongó?
3. Hvað heitir nazista böðull-
inn sem situr nú fanginn í
ísrael og verið er að gefa
út æviminningar um í Ar-
gentínu?
7. Hvað heitir fjármálaráð-
herra Bandaríkjanna sem
fór árangurslausa ferð í
stjórnmálaerindum til
Bonn?
8. Hvaða land verður það átt-
unda í sjövelda sambandi-
inu?
9. Hvað heitir yngsta eða nýj*
asta ríki í Afríku?
Þegar kemur fram yfir alda- j höfundum samtímans. Er þar
mót og skáldum og rithöfund- J getið æviatriða þeirra og helztu j
um fjölgar, verður valið að verka, en eins og drepið var á, 'r
4. Dóttir hvaða Rússakeisára
dó í Kanada? • •
5. í hvaða þremur höfuðborg-
ub er marihuananotkun nú
i hámæli?
10. HVer er sá hinif kunniá
bre'zki maðúr sem var ný—•-
lcga í pílagrímsferð v4iL
landsins helga?
Svör á bls. 11. : hsJ