Vísir - 05.09.1961, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 5. september 1961
VÍSIR
0
Eins og skýrt var frá í
Vísi í gær, dvelur nú Kér
Erik Brofoss, bankastjóri
norska Þjóðbankans.- Síð-
degis í gær flutti hann
fyrirlestur í hátíðasal Há-
skólans um erlent fjár-
magn í Noregi, að við-
stöddum forseta Islands,
herra Ásgeiri Ásgeirssyni,
ráðherrum og öðrum gest-
um. Fyrirlesturinn var
haldinn á vegum Við-
skiptadeildar Háskólans,
og kynnti Ölafur Björns-
son, prófessor, ræðumann
fyrir áheyrendum.
Brofoss, sem jafnframt
bankastjórastarfi, hefur
gegnt kennslustörfum í
hagfræði á undanförnum
árum, rakti all ítarlega
erlendar lántökur Norð-
manna, allt frá því fyrir
síðustu aldamót og fram til
þess tíma. Einnig vék hann
nokkuð að aðstöðu Norð-
manna gagnvart markaðs-
bandalögum Evrópu.
Ræðumaður var mjög skorin-
orður, og lagði mikla áherzlu á
nauðsyn þess að nýta erlent
fjármagn. Benti hann á, að í
litlum löndum, eins og Noregi,
væri stóriðja óhugsandi án slíks
fjármagns, þar sem möguleikar
á öflun fjár innanlands væru
svo litlir, að þeir gæfu enga
möguleika á nýtingu þeirra nátt
úruauðlinda, sem fyrir hendi
kynnu að vera.
Skulu hér rakin í stórum
dráttum helztu atriðin úr ræð-
unni.
Innfiutt fjármagn sem
tæki í efnahagsmálum.
f upphafi rakti Brofoss þjóð-
bankastjóri helztu aðalflokka
erlends fjármagns, svo sem er-
lendar lántökur á frjálsum
markaði, beina fjárfestingu er-
lendra fyrirtækja í Noregi og
fjárfestingu í skuldabréfum,
sem gefin eru út þar í landi.
Síðan vék hann að áhrifum
innflutts fjármagns á greiðslu-
jöfnuð lántökulandsins við út-
lönd. Gerði hann m. a. grein
fyrir þeim hugtakarugling, sem
oft á sér stað, þegar rætt er um
greiðsluhalla, sem stafar af inn-
flutningi fjármagns. Lagði hann
áherzlu á, að greina yrði að
innflutning til fjárfestingar, þ.
e. kaupa á atvinnutækjum, og
í flestum tilfellum þess, sem
færi til neyzlu, því að á slíkt
fjárfestingarfé væri á engan
hátt hægt að líta sem venjuleg
gjöld. Slíkt fjárfestingarfé væri
hins vegar notað til að auka og
hraða nýtingu á framleiðslu-
möguleikum lántökulandsins.
Var þessi kafli ræðunnar at-
hyglisverður, því að hér er um
að ræða atriði, sem oft hefur
verið rangfærður í skrifum hér
á landi.
Sem dæmi nefndi hann, að
greiðsluhalli var hjá Bandaríkj-
unum á hverju einasta ári frá
því er landið varð sjálfstætt og
fram til 1915. Svipaða sögu er
einnig að segja frá Noregi á síð-
ustu áratugum, að undantekn-
um nokkrum árum.
Ástæður fyrir
innflutningi fjármagns.
Ræðumaður gat þess, að allt \
frá aldamótum, og fram að |
heimsstyrjöldinni síðari, hefði1
afstaða norskra stjórnarvalda
til erlends fjármagns verið á-
kvörðuð með tilliti til atvinnu
og þarfar fyrir aukna efnahags-1
lega starfsemi.
Eftir styrjöldina liefði inn-!
flutningur erlends fjármagns
hins vegar verið akveðinn þátt-
ur x stefnunni x efnahagsmálum. i
Þetta kom m. a. greinilega
fram í endurbyggingaráætlun-
inni frá 1946. Ef sú endurbygg-
ing, sem þá var fyrirhuguð á
næstu 5 árum, átti að vera
möguleg, þurfti ekki aðeins að
nota IY2 milljarð n. kr. af gjald-
eyrisvarasjóðum, heldur þurfti
einnig að útvega 2.000 milljónir
erlendis frá.
Þessari stefnu hefur verið
haldið eftir að enduruppbygg-
ingartímanum lauk, og sá halli,
sem varð á utanríkis.viðskiptum
á þessum tíma var ekki óæski-
leg afleiðing af stefnunni í efna-
hagsmálum, heldur þvert á móti
liður í þeim.
Þeirri spurningu, hvort heppi.
legt væri að flytja inn fjár-
magn, kvað Brofoss vera hægt
að svara almennt. Hin efna-
hagslega uppbygging hvers
lands um sig, og það stig sem
landið stæði á með tilliti til
náttúruauðlinda, hefði þar mik-
ið að segja.
Noregur hefur vaxið mjög ört
á fyrra helmingi þessarar aldar.
Landið hefði verið landbúnað-
ar- og skógræktarland með hlut-1
fallslega lágar þjóðartekjur,
samanborið við önnur lönd, en
nú í dag stendur það jafnfætis
gömlum iðnaðarlöndum, eins og
Stóra-Bretlandi, Þýzkalandi og
Frakklandi.
Nú væri hins vegar svo kom-
ið, að helzta efnahagslega við-
fangsefni Noregs á næstu árum
væri, að náttúruauður landsins,
sem hingað til hefur verið gjaf-
mildur, nægði ekki lengur til
vaxtar á fleiri sviðum. Hin hrað
fara þróun á þessari öld varð
fyrst og fremst vegna mikillar
nýtinga r áþessum auðlindum,
en nú er aðstaðan sú, að nátt-
úran sjálf stöðvar frekari stækk
un á gömlum útflutningsat-
vinnugreinum.
Þar sem innflutningur hefði
einnig tilhneigingu til þess að
vaxa í hlutfalli við framleiðsl-
una, þyrfti að byggja upp nýj-
ar atvinnugreinar til útflutn-
ings.
Stækkunarmöguleikarnir eru
fyrst og fremst í iðnaði. Noreg-
ur framleiðir nú í dag tvöfalt
meira rafmagn á hvert manns-
barn en Randaríkin. Samt er
aðeins Y\ til Vs hluti af heild-
arorkunni virkjaður enn sem
komið er. Nægileg ódýr orka af
slíku tagi er höfuðnauðsyn í
og annarra opinberra aðila, auk
1 einstaklinga. Hin nauðsynlega
ífjárfesting er hins vegar langt-
um meiri en þeir fjármunir,
sem til umráða eru.
Þannig kemur í Ijós, að fjár-
festing í Noregi og á íslandi er
frá 29—32% af þjóðarframleiðsl
1 unni brúttó, en sambœrilegar
tölur í löndum eins og V.-Þýzka.
landi er um 22—23%, og enn
lœgri í Bandaríkjunum, eða 16
—17%.
Það er því Ijóst, að þótt þeirri
stefnu sé fylgt, að halda niðri
neyzlunni í litlum löndum, þá
er ekki hœgt að auka fram-
leiðslugetu þeirra landa eins
fljótt og œskilegt er, nema með
því að stefna markvisst að inn-
flutningi fjármagns erlendis frá.
í Noregi er það þannig fjár-
j magnsþörfin, sem er aðalrök-
, semdin fyrir innflutningi fjár-
: magns.
Sú stefna, sem miðar að hárri
fjárfestingu, hlýtur að ganga
nærri gjaldeyrisvarasjóð.um. í
löndum eins og Noregi, sem
stunda umsvifamikil vöruskipti
við útlönd, hljóta hagsveiflur
að auka þetta álag. Gjaldeyris-
varasjóðir eru því mjög þýðing-
armiklir til að komlzt verði hjá
því, að fjárfesting ákvarðist af
slíkum sveiflum.
Út frá þessu sjónarmiði hefur
þeirri reglu verið fylgt í Nor-
egi, að reyna að fá fjármagn er-
lendis frá, án tillits til þess,
hvort brýn þörf er fyrir það
eða ekki.
jj Stórmerkur fyrirlestur Erik
j; Brofoss, þjöðbankastjöra í gær.jj
margs konar iðnaði, t. d. í fram-
leiðslu á aluminium og fleiri
málmum og blöndum.
Eitt aðaleinkenni rafmálm-
og rafefnaiðnaðar er hins vegar
að fjármagnsþörfin er mjög
mikil. Þannig er t. d. fjárfest-
ingin í aluminiumverksmiðju
um Vz til % úr millj. n. kr. á
starfsmann. Heppileg stærð á
slíkri verksmiðju er sennilega
um 100.000 tonn, miðað við árs-
framleiðslu, og í dag myndi vart
nokkrum detta i hug að byggja
slíka verksmiðju nema hún af-
kastaði um helmingi af því
magni á ári. Heildarfjárfesting
slíkrar verksmiðju er hins veg-
ar um 6—700 millj. n. kr. Slíkt
vahdamál vekur þá spurningu
hvernig lítið land geti misst svo
mikið frá þeirri framleiðslu sem
fyrir er, að bygging slíkra fyrir-
tækja sé möguleg.
Reynt hefur verið að leysa
þetta vandamál með því að
halda niðrj neyzlu bæði ríkis
Hið almenna aðalsjónarmið
er hins vegar, að ef fyrir hendi
er í Noregi, eða því landi sem
um er að ræða, sú þekking eða
tæknikunnátta, sem þarf til að
einstakar greinar geti vaxið, þá
ætti, ef mögulegt er, að velja
lánaleiðina.
Hér við bætist, að þegar um
er að ræða framfarir í fram-
leiðslu verður aðstaða smáþjóð.
anna ætíð erfiðari. Aðeins stór-
þjóðir getá staðið undir útgjöld-
um við undirstöðurannsóknir,
og aðeins stórfyrirtæki geta not
að sér rannsóknirnar. Því verða
smáþjóðir oft'að grípa til eft-
irlíkinga og innflutnings á
tæknimenntun. Þetta getur að
marki átt sér stað með kaupum
eða leigu á einkaleyfum, en ef
hægt á að vera að fylgjast með
efnahagsþróuninni á fullnægj-
andi hátt, verður að hvetja stór-
fyrirtæki tii að ráðast í beina
fjárfestingu.
Sú afstaða, sem öðru hverju
gerist í Noregi, að allt verði að
framkvæma á þjóðlegum grund.
velli, er því alröng. Það þýðir
oft, að þar sem ekki er hœgt
að reisa fyrirtœki á norskum
grundvelli, verður ekkert fyrir-
tceki reist.
Möguleikar til að útvega
erlent fjármagn.
Forsénda fyrir umræðum
um möguleika á því að útvega
erlent fjármagn verður að
vera sú, að það er almennur
skortur á fé til fjárfestingar i
heiminum. Þessi skortur mun
vafalaust aukast, þar sem iðn-
aðarlöndin verða að snúa sér í
stöðugt auknum mæli að upp-
byggingu vanþróaðra landa.
Þessi tilhneiging mun senni-
lega einnig hafa áhrif á svarið
við því, hvort innflutningur
fjármagns fer fram sem lán
eða bein fjárfesting.
Norskir útgerðarmenn munu
vafalaust fá áfram lán til skipa
bygginga erlendis. Bankar í
New York hafa góða reynslu
af lánveitingum sínum til
þeirra og oska eftir að halda
sambandinu áfram.
Þá má reikna með því, að
öðru hverju. a.mk. verði hægt
að bjóða út lán á markaðnum
i New York fyrir norska rík-
ið. Hins vegar verður erfitt \
framtíðinni, jafnvel fyrir stói
norsk iðnaðarfyrirtæki, að fá
lán í Bandaríkjunum til fjár-
festingar. Þó ættu norsk iðnað-
arfyrirtæki að geta fengið lán
í Sviss eins og hingað til.
Það er því ólíklegt, að lán-
tökur geti aflað landinu stórra
fjárhæða á komandi árum, og
þar við bætist, að með þeim
verðhækkunum sem átt hafa
sér stað í öllum löndum, og
þeirri von um frekari vérð-
hækkanir, sem þetta ástand
virðist einkennast af, verður
að reikna með því, að lánveit-
endur og fjármagnseigendur
hafi áhuga fyrir því að finna
aðferðir til að fá hlutdeild í
samsvarandi hækkunum á
föstum verðmætum (þ.e. þá t.
d. með beinni fjárfestingu en
ekki lánveitingum).
Stór norsk fyrirtæki ættu að
geta fengið alþjóðlega fjárfest
ingu með sölu hlutabréfa er-
lendis. Uppbygging stórfyrir-
tækja eins í litlum löndum,
eins og t.d. Hollandi (Philips,
Unilever, Royal Dutch Schell)
hefur því aðeins getað átt sér
stað, að hlutabréf þessara fyr-
irtækja hafa verið seld um all-
an heim. Slíkum hlutabréfum
fylgir venjulega enginn at-
kvæðisréttur, heldur aðeins
réttur til arðs, og eigendur
slíkra brpfa hafa því ekki á-
hrif á stjórn fyrirtækjanna.
Kaupendur slíkra hlutabréfa
ef um norsk fyrirtæki væri að
ræða, mundu vera hin svo-
Framh. á bls. 10.