Vísir - 05.09.1961, Blaðsíða 10

in
VÍSIR
Þrdðjudagur 5. september 1961
Erik Brofoss
Frh. aí 9. s.
kölluðu fíárfestingarfélög, er
selja eigin hlutabréf til spari-
fjáreigenda, en kaupa hluta-
bréf í stærri fyrirtækjum inn-
an lands og erlendis. Hluta-
bréfaeigendur fá þannig ekki
aðeins góðan arð, heldur einn-
ig möguleika á gengisgróða.
Ef norsk fyrirtæki hafa yfir
að ráða sömu tækniþekkingu
og sömu mögul. á sölu fram-
leiðslu sinnar og erlent stór-
fyrirtæki, er varla nokkur á-
stæða til þess að veita hinu er-
lenda fyrirtæki sérstök hlunn-
indi. Það er því fyrst og fremst
þar, sem við höfum ekki tækni
þekkingu sjálfir. að. það er
tímabært ekki aðeins að levfa
erlendum fyrirtækjum að setj-
ast að í Noregi, heldur að
hvetia þá tii þess í verki.
Það verður því að gæta allr-
ar varúðar í samlíkingum, þeg
ar aðstæðurnar eru raunveru-
lega ekki eins. Jöfn aðstaða
liggur ekki í því að hægt sé að
„leggja á borðið“ ákveðinn
krónufjölda í norskum eða er-
lendum gjaldeyri, heldur að
hægt sé að hefja ákveðna fram
leiðslu vegna tækni- og mark-
aðsmöguleika.
Helztu tegundir lána.
Árið 1949 var sett inn í gjald
eyrisreglugerðina sú ákvörðun,
að til þess að fá leyfi til að
kaupa eða láta smíða skip er-
lendis yrðu norskir útgerðar-
menn að útvega kaupverðið í
gjaldeyri. Innflutningur á
venjulegum kaupskipum var
þó gefinn frjáls 1952, en hins
vegar er enn í gildi krafan um,
að gjaldeyris vegna smíða á
olíuskipum og sérstaklega út-
búnum skipum sé aflað af eig-
anda.
Norska ríkið hefur eftir
heimsstyrjöldina síðari tekið
lán í Export-Import bankan-
um og Alþjóðabankanum m.a.
til að greiða með skipainn-
flutning og standa kostnað af
raforkuframkvæmdum. Einnig
hafa verið tekin lán hjá
Greiðslubandalagi Evi'ópu auk
lána á frjálsum markaði í
Stóra-Bretlandi. Bandaríkjun-
um og Sviss.
Auk þess hafa sveitarfélög
og einkaaðilar tekið lán erlend-
is. Osloborg hefur þannig tví-
vegis tekið lán í Sviss og tví-
vegis í Bandaríkjunum.
Sérstök lán hafa verið tekin
með endurgreiðslu í vörum, en
þá er enn óminnzt á beina fjár
festingu erlendra fyrirtækja,
t.d. bæði í aluminiumiðnaði og
rafefnaiðnaði. í árslok 1959
námu heildarskuldir Norð-
manna 10.200.000.000 kr.
Þeirri reglu hefur hins veg-
ar verið fylgt, að bæði við
stofnun og stækkun eldri fyr-
irtækja, að hinn erlendi eig-
andi fær mjög takmarkaðan
aðgang að innlendum lána-
markaði Þetta gildir fyrst og
fremst um þörfina fyrir fé til
fjárfestingar, en vægar hefur
verið tekið á því að veita að-
gang að rekstrarfé í norskum
bönkum.
Tckjur crl. fjármagnscigenda
af beinni fjárfestingu
í Noregi.
Erlend félög geta fengið
tekjur sínar í annax'ri mynd en
sem beinan arð frá dótturfyrir-
tækjum í Noi-egi.
Helztu formin eru beinn ai'ð
ur, sem þó er lítið notað, eink-
um vegna þess, að samkv. gild
andi skattalögum verða félögin
að sýna í ágóða þrefalda þá
unphæð, sem greidd er í ai'ð.
Mikið af starfsemi erl. fvr-
irtækja í Noi’egi er byggð á
framleiðsluaðferðum, sem
einkaleyfi eru fyrir. en einka-
leyfin eru í eign móðurfélag-
anna. Það er samt sem áður
ekki hægt að fastákveða hvað
einkaleyfagjald eiginlega er.
Þær greiðslur geta því raun-
verulega verið arður.
Þá eru í staðinn fyrir einka-
leyfagjöld oft inntar af hendi
greiðslur tii almennra útgjalda
móðui'fyrirtækisins, bæði til
stjórnarkostnaðar og til rann-
sókna.
Einstök félög koma því þann
ig fyrir að einstakir hlutar
framleiðslunnar verða að koma
frá hinu erlenda móðurfyrir-
tæki á verði, sem raunverulega
felur í sér mikið af hreinum á-
góða.
Þá eru dæmi um lánasamn-
inga milli dóttur- og móðurfyr
irtækja með svo háum vöxtum,
að raunverulega er verið að
draga ágóða út, og einnig er
tíðkuð sala fuilunninna vara á
á undirverði frá dótturfél. til
móðurfélags. Forsendurnar eru
þá þær, að móðurfélagið tx-ygg
ir söluna með samningum til
langs tíma, og dótturfélagið
verður því að sætta sig við
minna verð fyrir öi-yggið.
Varnir gegn misnotkún.
Eftir þessa upptalningu vakn
ar sú spurning hvaða varnir sé
hægt að hafa gegn misnotkun.
í bæjarskattlögum er heim-
ild til að ákveða tekjur fyrir-
tækjanna með áætlun, er er-
lendir aðilar geta haft þar á-
kvarðandi áhrif. Þar segir:
„ ... Niðurjöfnunarnefnd get-
ur í þessu tilfelli ákveðið eign
ir og tekjur eftir eigin mati á
eignum og afköstum fyrirtæk-
isins . .“
Oftast nær, er erlend fyrir-
tæki hafa hagsmuna að gæta í
norskum fyrirtækjum, er hægt
að beita þessu ákvæði.
Eftir þeim yfirfærslureglum,
sem gilda samkvæmt skrá
OEEC um frjálsan innflutning,
ber aðeins skylda til að yfir-
færa það. sem telst sanngjörn
einkaleyfisþóknun eða gang-
verð á keyptum vörum. Einnig
er hægt að neita að viðurkenna
það verð, sem lagt er á vöru
við sölu frá norsku dótturfél-
agi til móðurfélags. ef það er
ekki í samræmi við venjulegt
markaðsverð.
Þá ber að geta sérleyfislag-
anna norsku. Þau voru sett til
þess að varðveita hin miklu
þjóðarverðmæti sem liggja i
vatnsaflinu, og takmarka rétt
útlcndinga til þcss að festa fé
í eða öðlast aðild að náttúru-
auðlindum og framleiðslufvr-
irtækjum í Noregi. Höfuðsjón-
armiðið í fyrstu sérleyfislögun
um um eignaraðild að fossum,
var, að það yrði að koma i veg
fyrir, að stjórnmálalegt frelsi
væri endurheimt til þess eins
að verða fjárhagslega háður
erlendum stórfyrirtækjum.
Þannig voru á sínum tíma sett
ákvæði um aðgang útlendinga
til þess að taka þátt í norskum
siglingum. Bein þátttaka í
norskum siglingum hefur þann
ig aldrei verið mikil, en hins
vegar hafa lánamöguleikar er-
lendis verið þýðingai'miklir
fyrir vöxt og viðgang norska
flotans á árunum milli heims-
styi’jaldanna.
f séi’leyfislögunum vekja at-
hygli ákvæði sem síðar voru
tekin upp, um að er sérleyfis-
,tíminn væri liðinn, það er að
segja vanalega eftir 50 og í
einstaka tilfelli eftir 60 ár,
skyldi fossinn með öllum bygg
ingum og öðru tilheyrandi
verða eign ríkisins é.n skaða-
bóta.
Lög um eign á skógi í Noregi j
ganga enn lengra.
Á öðrum ráðstöfunum má i
nefna eftirlit með auðhring- j
um, en þau veita eftirlit með
erlendum fyrirtækjum á sama !
hátt og norskum.
Þá hefur í mörg ár eftir
styrjöldina verið notuð verð-
lagslög til þess að ákveða lægra
verð á einstökum vörum við
sölu á innanlandsmarkaði í
Noregi, en við útflutning.
Þannig var selt verulegt magn
af aluminium til notkunar í
landinu sjálfu á verði sem var
lægra en það sem hægt hefði
verið að fá erlendis. ,
| Einnig hefur vei'ið viðhöfð
skömmtun á arði.
Nú eftir 19'60 hefur sá hátt-
ur verið tekinn upp, að venju-
lega eru gerðir séfstakir samn-
ingar við beina fjárfestingu.
; Rúm biaðsins .leyfir ekki að
farið sé nánar út í ræðu Eriks
Brofoss, þjóðbankastjóra að
rír te
astir
Um helgina var mikið um
ölvun í Reykjavík og hafði lög-
reglan afskipti og tók skýrslur
af allmörgum aðilum, sem
voru ölvaðir á almannafæri.
Ástæðuna fyrir þessari ölv-
un taldi lögreglan annars vegar
þá að sílveiðiskipin væru flest
hætt og sjómennirnir flykkjast
þessa dagana í bæinn. Hinsveg-
ar ber og þess að gæta að um
hver mánaðamót ber aimennt
rneira á ölvun í bænum en
endranær, sem stafar einfald-
lega af því að þá hafa menn
fengið útborgað og hafa því
meiri peningaráð en ella.
Einn maður slasaðist af völd-
um ölvunar, hafði dottið í stiga
á laugardaginn og slasaðist á
höfði. Var hann fluttur í slysa-
varðstofuna.
Þá má ennfi’emur geta þess
| i sambandi við áfengismál í
; Reykjavík að þrír leigubifreiða-
stjórar voru staðnir að sölu
áfengis úr bifreiðum sínum um
helgina. Við yfirheyi'slu játuðu
þéir allir brot sín.
í gærmorgun voru ölvaðir
piltar staðnir að því að brjóta
rúðu i verzlun Álafoss á hoi’ni
Þingholtsstræti og Bankastræt-
is. Þeir voru handteknir.
Loks voru einhverjir teknir
fyrir ölvun við akstur.
Frétt frá Bogota í Colum-
biu hermir, að stjórnin hafi
beðizt lausnar til þess að
„láta fórsetann fá frjálst val
málanna í stjórn seinasta

r_____________lii_:___a
MYNDUS^
(Frh af bls 7)
villtum dýrum í fi'umskóg-
um sínum. Afi konunnar,
Henri Rousseau, átti þessa
bók og hún var hans Mexico
og kemur í sama stað niður,
þótt hversdagslegra sé.
Fræg varð veizla sú, er
vinir Hinriks héldu honum
! árið 1908. Fernande Olivier
segir frá þessai’i veizlu í
minningabók sinni (Picasso
et ses amis), en hún bjó þá
með Picasso og mun því eig-
inlega hafa vei’ið húsmóðir
þarna. Svo mátti segja að
allt gengi öfugt. Maturinn,
sem pantaður hafði verið,
kom ekki fyrr en um hádegi
næsta dag o. s. frv. En Hinrik
„minntist lengi og af hrærð-
um huga þessa fagnaðar, er
sá ágæti maður trúði statt
og stöðugt að gerður hefði
verið til virðingar snilligáfu
sinni,“ segir Fernande.
Hinrik málaði oft eftir
ljósmyndum og breytti þá
ýmsu er honum þótti betur
mega fara. Dæmi um það er
ljósmyndin af Juniet græn-
metissala með fjölskyldu
sína, hundinn sinn, hest og
vagn, sem hann bað Hinrik
að gera málverk eftir, en
hann setti fjölskylduna upp
í vagninn og bætti apa og
tveimur pei’sónum við og
fór vel á þessu.
JJinkennileg er saga, sem
Vollard segir og getur
vei’ið táknræn. hvort sem
hún er sönn eða ekki. Ein-
hvei’jir listamenn vildu fyr-
ir hvern mun sýna Degas
nýtt málverk eftir Seurat,
sem hann kærði sig ekkert
um að sjá, enda varð hann
fljótt leiður að hlusta á teó-
riurnar því viðkomandi,
sneri sér við og benti af
handahófi á málvei’k og
spui’ði: „Hvers vegna er
þessi þarna ekki alveg eins
málari framtiðarinnar?“
Málverkið var eftir Henri
Rousseau, sem varð einmitt
málari framtiðarinnar en
ekki Seurat, þrátt fyrir
teóríurnar.
Verk Hinriks munu hafa
hækkað nckkuð fljótt í
verði. Wilh. Uhde átti ágætt
safn þeirra og hafði greitt
20—40 franka fyrst, en síð-
ar nokkru hæi’ra verð. Safn
hans af samtíma list, eða
máske öllu fremur list fram-
tíðarinnar, var mikið og vel
valið en Uhde var þýzkur
og að lokinni fyrri heims-
styrjöldinni tók franska rík-
ið það og seldi á uppboði ár-
' ið 1921. Kom þá í ljós að
verðlagið á málverkum
Hinriks var mun hærra en
á málverk rm eftir Picasso,
Braque og önnur stórmenni
listai’innar.
En eru verk Henrik
Rousseau þó aðeins brosleg
og barnaleg, sem sniðugur
áróður og tilviljanir hafa
skapað heimsfrægð og gei't
að milljóna verðmætum?
Tveir listasöguhöfundar
• svara þeiri'i spurningu eitt-
hvað á þessa leið:
að sem lyfti honum yfir
samtíðarmennina voru
þær fi-amandi hugsmíðar
sem urðu til er hann náði hé-
marki sínu...... f þessum
kynlegu og hrífandi draum
um fjarlægra frumkraft"
birtist ská'dið í brjósti
Rousseaus. Á þennan hátt. ó-
bundinn af ytri fyrh’mynd-
um. náði hann mestum
styi’kleika. f þessum fram-
andi skáldskap kemur hin
eiginlega listsköpun í Ijós
sem á sér ensar hliðstæðu’’
(P.F.Schmidt).
Hann málaði með einföld-
um, hreinum litum og á-
kveðnum útlinum, hvert ein-
stakt lauf á trénu og hvert
strá vallarins. Og þó eru í
myndum hans, hversu
klaufalegar þær kunna að
líta út frá einhverju sþarða-
tínslu sjónarmiði. eitthvað
sem er svo þróttmikið. ein-
falt og blátt áfram, að ekki
verður hjá því komizt að
viðurkenna hann sem meist-
ara. (E. H. Gombi’ich).
F.