Vísir - 15.05.1962, Blaðsíða 10

10
VÍSIR
Þriðjudagurinn 15. maí 1962.
Botnsúlur, málverk eftir Jón Jónsson.
„Pabbi var barinn...“
Framh. aí 4. síðu.
fólk á úti í eyju eða yfir á Gufu-
nes. Við tókum boðinu, og nokk
uð unnum við inn með því að
fara með farþega á bátnum. Mað
ur gleymdi ekki þeim, sem borg
uðu meira en upp var sett. T.d.
komu einu sinni hjón, og maður-
inn borgaði þrefalt gjald. Það
var Helgi Magnússon kaupmað-
ur. Hann var þá að skreppa með
konuna sína upp í Gufunes, hún
var þaðan. Svo komu einn góð-
an veðurdag tveir höfðingjar í
heimsókn og báðu um að fá
keypt kaffi. Þetta voru þá bygg-
ingameistarar, þeir Rögnvaldur
Ölafsson og Guðmundur Jakobs-
son, þvl að nú átti að fara að
byrja á að byggja Kleppsspítal-
ann. Litlu seinna kom flokkur
manna inn eftir og okkur pabba
var boðin vinna, pabbi átti að
fá 30 aura á tímann og ég 20.
Guðmundur Jakobsson var yfir-
smiður, og mikil inátta tókst
með honum og pabba og síðar
sonum Guðmundar, Eggerti Gilf-
er, Þórami fiðluleikara og mér.
Þetta var allt mikið ágætisfólk.
Við unnum saman við margar
húsbyggingar. Framan af var ég
meira við múrverk og þóttist
orðinn talsvert menntaður í því,
þegar við vorum búnir að byggja
Kvennaskólann. Ég man, hvað
mér þótti nokkur húsin í mið-
bænum þá falleg, t. d. Safna-
húsið við Hverfisgötu, og svo
bankahúsin Landsbankinn og
íslandsbankinn áður en búið
var að eyðileggja útlit þeirra.
— Fórstu ungur að sækja tón-
leika?
— Ég hef alltaf haft gaman
af músík. Oft fór ég með vini
mínum Sumarliða Sveinssyni
inn á Hótel ísland, þar var alla
tíð góð músík. Sumarliði fluttist
til Xalifornfu og bjó á Langa-
sandi, lézt þar fyrir rúmu ári.
Hann var mjög skemmtilegur fé-
lagi. Svo fór ég auðvitað að
hlusta á bræðurna Eggert og Þór
arin, þegar þeir fóru að halda
tónleika. Líka hej-rði ég þá oft
spila í KFUM, Emil Thj~oddsen
og Loft Guðmundsson ljósmynd-
ara, sem báðir kompóneruðu
líka. Emil var framúskarandi
fjölhæfur, t. d. var hann snjall
málari, hann skrifaði í blöðin
um listir og gaf mér góðan vitn-
isburð, þegar ég fór fyrst að
sýna myndir á samsýningum eft-
ir Ha'nardvölina. í Höfn var auð
vitað miklu meira um tónleika,
og ég notaði mér það óspart. I
svipinn man ég einkum eftir ein-
um, hjá píanóleikaranum Edwin
Fischer, sem frægur var fyrir
túlkun sína á Bach, Beethoven
og Brahms, og þarna heyrði ég
hann leika krómatíska fantasíu
eftir Bach. Það var nú aldeilis
vel gert hjá karli.-Rétt áður en
hann byrjaði að leika, gekk Har-
aldur Sigurðsson í salinn. Það
v- nú heldur ekki amalegt að
hlusta á hann við píanóið. Ætli
hann hafi ekki verið einn okkar
bezti, og í miklum metum var
hann í Höfn, konan hans ágæt
söngkona og Elísabet dóttir
þeirra seinna bæði píanó- og
klarinettleikari. Það hefir ekki
verið leiðinlegt á þvf heimili.
— Hvernig atvikaðist, að þú
fórst að mála?
— Ég hefði víst aldrei snúið
mér að því, ef Ásgrímur bróðir
hefði ekki hvatt mig. Alltaf
stappaði hann í mig stálinu. Ég
byrjaði að læra hjá honum, það
var vfst um 1911 og fékk hjá
honum tilsögn nokkra vetur.
Svo hélt ég til' Kaupmannahafn-
ar 1919 og var þar við nám til
1922, fyrst hjá Viggo Brandt list
málara, sfðan hjá Einari Nielsen
prófessor í Iistaháskólanum. Tók
svo nokkrum sinnum þátt í sam
sýningum hjá Félagi íslenzkra
myndlistamanna eftir heimkom-
una, hef annars ekki sýnt í mörg
ár og aldrei haldið sérsýningu
fyrr en nú
— Hvers minnist þú helzt frá
Hafnarárunum?
— Við urðum samferða út á
Gullfossi gamla Sigurður Guð-
mundsson arkitekt og ég. Á
hafnarbakkanum í Höfn tók á
móti okkur Ásgeir Bjarnþórs-
son, sem þá var við nám i
Höfn. Mér fannst borgin eink-
ar hlýleg og falleg með sina
mörgu turna. Ég gekk með Ás-
geiri upp 'frá höfninni og inn á
knæpu. Þar þótti mér dimmt
og heldur undirheimalegt, en
mest var ég hissa á, hvað
mannskapurinn, sem þar sat,
var Ijótur og ótútlegur. Ekki
vildi ég vera þar stundinni
lengur, og þegar við Ásgeir
höfðu drukkið tvo bjóra, geng-
um við út og fórum að skoða
staðinn. Þó átti maður nú eft-
ir að koma oftar inn á knæpu
í Höfn.
— Þú hefur samt ekki gerzt
setuliðsmaður þar til lengdar?
— Nei. Það háði mér aldrei
við teikninámið. Og líka varð
ég að vinna fyrir mér við húsa
málningar. Danirnir mega
eiga það, að þeir mátu vel
verk mitt og vildu hafa mig á-
fram. En ég kærði mig ekkert
um að flendast þar.
— Af hvaða málurum
hreifstu mest á þessum árum?
— Það var lifandi ósköp,
sem hægt var að skoða af
myndum í Höfn. Mjög oft þeg-
ar við vorum búnir í skólanum
á daginn og höfðum borðað
SAGA STOKKSEYRAR
Guðni Jónsson prófessor:
STOKKSEYRAR SAGA - síð-
ara bindi. Stokkseyringafélag-
ið í Reykjavík 1961. — Prent-
smiðjan Hólar h.f.
Með þessari bók er lokið hinu
mikla verki dr. Guðna Jónssonar
um sögu Stokkseyrar, en það hófst
með doktorsritgerð hans, Bólstaðir
og búendur í Stokkseyrarhreppi,
sem kom út 1952. í þessu bindi er
lýst verzlunar-, iðnaðar-, heilbrigð-
is-, kirkju- og skólasögu hreppsins,
auk þess er sagt frá Ieiklist, bók-
menntum og hinum ýmsu félags-
samtökum, sem starfað hafa i
hreppnum. Að Iokum er lýst sögu
Stokkseyringafélagsins í Reykja-
vík. Öllum þessum málum eru gerð
góð skil og saga öll rakin af kunn-
áttu og raunsæi.
Fyrsti kaflinn fjallar um verzl-
unarmál. Er þar lýst þróun verzl-
unarinnar frá fyrstu tíð og allt til
líðandi stundar. Verzlunarsaga
Stokkseyrar er mjög tengd sögu
sveitanna í Árness- og Rangárvalla-
sýslum. Langur aðdragandi er að
því, að festa komst á verzlun á
Stokkseyri. Eftir að verzlunarfrelsi
var aukið 1787, fór þegar að bera
á áhuga Sunnlendinga til þess að
koma á fót verzlun utan Eyrar-
bakka. Við Bakka i Austur-Land-
eyjum varð vísir að verzlun, fljót-
bitann okkar, fórum við að
skoða málverkin, sem héngu í
það og það sinnið uppi í Stat-
ens Museum. Sérstaklega man
ég eftir einni farandsýningu á
verkum gamalla meistara, eink
um myndunum eftir Rem-
brandt, Tintoretto og Con-
stable. Ég komst ekki suður í
lönd, ekki einu sinni til Þýzka-
lands. En á heimleið kom ég
við í Edinborg og sá hið ágæta
safn þar, þar voru einhverjar
dásamlegustu myndir, sem ég
hef séð, eftir Millet og Rem-
brandt. Samskipa mér voru
Einar Jónsson myndhöggvari
og kona hans, og hann fór með
mér á markverðustu staðina í
borginni það var ekki ónýtt að
njóta leiðsagnar hans ui.i safn-
ið og kastalann. Einar var vitur
og góður maður, og þau bæði
hjón öndvegismanneskjur.
— En þú hefur nú líklega
siglt og sótt önnur lönd heim
sfðan þú dvaldist í Höfn forð-
um daga?
— Nei. Aldrei síðan. í fyrsta
lagi tók þá við vinnan fyrir
daglegu brauði, svo að ég hef
varla mátt vera að því að mála
myndir að ráði fyrr en ég var
kominn á sextugsaldurinn. En
mér hefir ekkert þótt fyrir því.
Erfiðisvinna hefir styrkt mig
og alls ekki háð mér gagnvart
málverkunum, nema tíminn var
oft of naumur. Á hinn bóginn
finnst mér ég ekkert hafa þurft
að vera að þeytast til annarra
landa. Það er nóg að gera hér
við heila mannsæfi að finna ó-
teljandi fegurðarbletti hér um
allt land og mála — og ég
held, að hvergi í heiminum sé
til betra fólk en á íslandi.
lega eftir að tilskipuninvarútgefin.
En í siglingateppu Napóleonsstyrj-
aldanna, lagðist sú verzlun niður.
En verzlun þessi hafði varanleg á-
hrif á hugsunarhátt sunnlenzkra
bænda f verzlunarmálum, og til
hennar er að nokkru hægt að rekja
þá þróun, sem varð í þessum efnum
á Suðurlandi næstu öldina. Um
1820 hófu rangæskir bændur sam-
tök, til þess að ná hagkvæmari við
skiptum við kaupmenn. Þessi sam-
tök eru með elztu samtökum í
verzlunarmálum hér á landi, og
vafasamt hvort önnur samsök séu
eldri, nema ef vera kynni samtök
bænda við austanverðan Eyjafjörð.
Samtök þessi voru aldrei formleg-
ur félagsskapur en gerðu afar mik-
ið gagn, og urðu þess valdandi, að
verzlunarmál Sunnlendinga runnu í
annan farveg og tóku aðra stefnu
en varð víðast hvar í landinu.
Þessi samtök urðu líka að nokkru
leyti undirstaðan að verzlunarfé-
lögunum, sem Rangæingar stofn-
uðu um síðustu aldamót á Stokks-
eyri.
Eftir að akvegur var lagður milli
Reykjavíkur og Iágsveitanna, sóttu
sunnlenzkir bændur í auknum
mæli verzlun til Reykjavfk, Oft á
tíðum fengu bændur hagkvæmari
viðskipti í Reykjavík, heldur en
fyrir austan fjall. En því ber held-
ur ekki að gleyma, að verzlunin í
héraðinu sjálfu, varð einnig til
mikils gagns. Á stundum ríkti
mikill stórhugur og bjartsýni í
þessum efnum hjá ráðamönnum,
eins og greinilega má sjá af sögu-
rakningu dr. Guðna 1 þessu riti.
Einn af merkustu þáttum sunn-
lenzkrar menningarsögu, er saga
barnaskólans á Eyrarbakka, sem
jafnframt var barnaskóli Stokks-
eyringa, þar til hreppnum var skipt.
Barnaskólinn á Eyrarbakka er elzti
starfandi barnaskóli landsins. Hann
á sér mikla sögu sem segir mikil
sannindi um upphaf þessara mála.
Af þeirri sögu er margt að læra.
Saga fræðslumála hreppsins er hér
rakin á greinargóðan hátt, pllt frá
upphafi til líðandi stundar.
1 kaflanum heilbrigðismál er rak-
in saga lækna og Iæknaskipunar,
alþýðulækna ljósmæðra og af-
skipta hreppsins af heilbrigðismál-
um yfirleitt. í frásögnum af alþýðu
læknum er getið um marga ólærða
lækna, sem stunduðu lækningar til
mikils gagns. En eins og kunnugt
er, var áður fyrr mjög erfitt að ná
til læknis og varð því fólk að leita
til hómópatanna, eins og þeir voru
kallaðir. Margir þessara manna
voru ágætir læknar og unnu mikið
starf. Saga þeirra er því merk og
vert að halda henni á lofti.
I kaflanum um bókmenntir er
rakinn þáttur Stokkseyringa í
bókmenntaiðju þjóðarinnar. Dr.
Guðni segir í upphafi kaflans, að
þar sé ekki um auðugan garð að
gresja. Þaðan sé engin forn skinn-
bók komin, svo að menn viti, engin
saga rituð, nema ef vera kynni
Flóamanna saga sé rituð á Stokks-
eyri, þó að ekkert sé hægt að á-
lykta um það með vissu. En hins
vegar hefði mátt geta þess, að ein-
hver bezt menntaði kunnáttu-
maður í íslenzkum fræðum í lok
17. aldar átti heima á Stokkseyri.
Það var Einar Eyjólfsson sýslumað-
ur í Traðarholti, er vann að útgáfu
Noregskonungasagna £ Skálholti
fyrir Þórð biskup Þorláksson.
Einnig var hann manna bezt að sér
í fornum lögum, og er mælt, að
Páll Vídalín lögmaður hafi sótt til
hans mikinn fróðleik í bók sína
Fornyrði lögbókar. En að öðru
ley.ti tel ég þennan kafla vera hinn
fyllsta.
Einn af merkustu þáttum í menn-
ingarlífi íslenzkra sveitafélaga síð-
ustu áratugina, er félagslífið. Fé-
lagslff stóð oft með miklum blóma
á Stokkseyri og er í mörgu til
fyrirmyndar. Saga þessi er sögð
vel í Stokkseyringa sögu, og tel eg,
að þar hafi dr. Guðni safnað saman
öllu sem máli skiptir.
Stokkseyringafélagið í Reykja-
vík er búið að vinna mikið og
merkilegt verk, þar sem það er bú-
ið að skrá sðgu heimabyggðarinnar,
eins vel og gert er í ritum ær.
Guðna. Ekkert hérað í landinu á
eins fullkomna ritaða sögu og
Stokkseyrarhreppur. Ég er viss
um, að þegar aldir renna, munu
komandi kynslóðir meta þetta verk
mikils og sækja til þess fróðleik
og kjark, til ao halda á Ioft hinum
mikla menningararfi, sem forfeð-
urnir lögðu til af þrautseigju og
þrotlausu starfi.
Jón Gíslason.
Tilkynning
frá Sogsvirkjuninni
Útboð á smíði og uppsetningu inntaksloku v/aukn-
ingar írafossstöðvar í Sogi auglýsist hér með.
Útboðslýsing ásamt teikningum verður afhent á
skrifstofu Sogsvirkjunarinnar, Hafnarhúsinu, 4. hæð
(vesturálma, inngangur frá Tryggvagötu).
Tilboðsfrestur til 1. júlí 1962.
Reykjavík, 14. 5. 1962.
SOGSVIRKJUNIN.