Vísir - 27.12.1962, Blaðsíða 5

V í S IR . Fimmtudagur 27. desember 1962.

Þjódleikhúsið:
GAUTUR
eftir Henrik Ibsen. Leikstjóri Gerda Ring
jjjjóðleikhúsið hefur ráðizt í verð
ugt og erfitt verk með því að
frumsýna Pétur Gaut íbsens nú
um j'ólin. Þetta er eitthvert erfið-
asta leikrit til sýningar sem um
getur á Norðurlöndum og þótt
víðar verði leitað. Pétur Gautur
er allt í senn raunsætt, róman-
tískt og sýmbolískt verk sem að;
lokum jaðrar við absurdisma nú-1
tímans. Sannast á þessu verki
ásamt sumum leikritum Strind-
bergs hversu lítið hefur í raun-
inni gerzt í leiklistinni eftir þeirra
dag. Pétur Gautur er ónytjungur
sem lifir meira í draumheimi en
í Hversdagsleikanum enda er
draumsýnin honum til muna geð-
felldari en sú sem hann hefur •
fyrir augum í veruleikanum. Þess
vegna er óþarft að undirstrika að
atvikin í Dofrans höll og viður-
eignin við Beig sé draumur Gauts.
í veröld hans er nefnilega engin
skýr markalína milli veruleika og
hugarheims. Kémur það skýrt
fram í leikslok þegar hann mætir
Dofranum í vöku."
J höll Dofrans lærir hann tvennt:
hugarsyndir hans líkamnast á
hinn skelfilegasta hátt að sögn.
Dofrans og hér nemur hann einn-
ig þá speki sem verður honum
leiðarljós til æviloka: Þursi, ver
sjálfum þér nægur. Þannig verður
Pétur Gautur bergþurs alla sína
ævi þótt hann komist út úr berg-
inu x mannheim á nýjan leik. Og
þegar hugarsyndin birtist hpnum
á fjallinu brestur hann kjark,
hartn beygir hjá. — Hann þor-
ir ekki að brjótast beina leið
til ástar sinnar heldur hörf-
ar burt. Þannig er Pétur Gautur
ekki maður til að standa undir
erfiðleikum lífsins. Eftir dauða
móður sinnar hverfur hann burt
til fjarlægra landa. Hér raknar
leikritið allt sundur í höndum
höfundarins. Hin fasta og á-
kveðna samfella sem áður var á
verkinu er nú úr sögunni, við
taka leifturmyndir frá fjar-
lægum stöðum sem allar undir-
strika hina tvo megitibresti í
sálarlífi Péturs Gauts: hann beyg
ir sífellt hjá og hann er sjálfum
sér nægur.
^ð lokúm snýr Pétur Gautur
heim og þá nær leikritið aft
ur heiidarsvip, höfundur hefur
á ný alia þræði í hendi sér og
nú tekur sýmbólíkin við. Pétur
Gautur mætir nú veröld sinni á
ný en kemst að raun um að hann
er orðinn þjóðsaga í hugum fólks-
ins og eiginlega óvíst hvort hann
hefur yfirleitt nokkurn tíma lifað
sem mennskur maður. Þá mætir
Pétur Gautur hnappasteyparanum
sem krefur hann um sálina og
segist hafa skipun um að bræða
hana inn i heildina, hann hafi
brugðizt sem einstaklingur og
skuli því mást burt. Hefst nú
örvæntingarfull leit að' vitni sem
geti sannað að hann hafi verið
sjálfum sér líkur. Verður honum
það eitt til bjargar að Sólveig
hefur ávallt unnað honum og í
ást hennar hefur hann verið sam-
ur og jafn. En .verkinu lýkur þó
ekki á svo einfaldan hátt enda
hefði það verið ólíkt Ibsen og
gert Pétri Gaut uppgjörið of auð-
velt. Leikritið endar jafnframt á
orðum hnappasteyparans: Við síð-
ustu gatnamót sjáumst við, Pét-
ur, / þá sést hvemig gengur, verr
eða betur.
JJenrik Ibsen hefur vitanlega
færzt alltof mikið í fang með
Pétri Gaut. Hann ætlar sér að
segja söguna um manninn og
guð og það er ekkert smáræðis
verkefni. Einkum losnar verkið
úr skorðum á-fyrra- helmingi síð-
ari hlutans en nær sér ■ svo aft-
ur og verður sterkara en nokkru
sinni fyrr. Pétur Gautur er heift-
arleg ádeila á „hálfmennskuna“,
hugleysið og linkuna, flóttann frá
sjálfum sér og sjálfselskuna.
Þetta er ófögur rnynd af mann-
legum breyskleika en þó er óger-
legt að komast hjá því að hafa
samúð með þessum brotamanni
af því allir menn eiga eitthvað
sameiginlegt með Pétid Gauti þó
ekki sé víst að allir vilji viður-
kenna það.
T eikstjórimi, Gerda Ring, hefur
^ sett Pétur Gaut á svið í þetta
sinn og tekizt það á margan hátt
með mikium ágætum. Einkum
tekst henni að skapa hraða sem
er mjög mikils virði í þessu vei'ki.
Ekki veit ég hvort hún hefur val
ið í hlutverkin en það val verður
að gagnrýna nokkuð. Einkurn
verður að fara hörðum orðum um
val Margrétar Guðmundsdóttur í
hlutverk Sólveigar en þangað á
hún ekkert erindi. Hlutverk Sól-
veigar er látlaust og vandalítið í
Ieik en gerir miklar kröfur til
söngs og Margrét Guðmundsdótt-
ir getur ekki sungið, Spillti það
áhrifum sýningarinnar mjög eink-
um leikslokum. Má furðulegt
heita að velja Margréti í þetta
hlutverk, það er því miður öllum
til leiðinda, og Margréti er mikill
ógreiði gerður með þessari ráð-
stöfun. Gerda Ring leggur all-
I mjög upp úr sýmbólismanum í
leikritinu, t. d. með því að láta
Heggstaðabóndann ganga aftur í
Dofranum, dansinum f hlaðvarpan
um í bergi Dofrans og með því
að láta Sólveigu ekki eldast þótt
Pétur Gautdr komi aftur fjörgam-
all maður. Frú Ring hefði þó
gjarnan mátt gera meira af þessu.
Sérstaklega hef ég í huga græn-
klæddu konuna sem hefði mátt
birtast aftur í gervi Anitru. Þetta
er í rauninni sama fyrirbrigðið
hvort tveggja en einkðm og sér
í lagi verður að hafa í huga að
dans Anítru og allt atriðið er
hreint fíaskó eins og það er lát-
ið vera. Gervi stúlkunnar er af-
leitt og dansinn jaðrar við að vera
algert klaufaspark. Það er langt
leiddur maður sem girnist þvílíkt
skrípi sem stúlkan er Iátin vera
og enginn er sannfærður um að
Pétur Gautur hafi látið blekkjast
af henni. Þá hefði einnig mátt
láta sama mann leika ókunna far-
þegann og' hnappasteyparann.
Hnappasteyparinn er frábærlega
léikinn af Rúrik Haraldssyni en
índriða Waage tekst engan veg-
inn að gera ókunna farþegann
ógnvekjandi. Þannig hefði mátt
nýta sýmbdlisma meira og ná
sterkari heildarsvip. Sýningin hef-
ur nefnilega ekki nógu fastan
stílsvip. En hlutverkin eru flest
vandlega unnin hjá frú Ring og
fyrri hluti leiksins ógleymanlegur.
TTinu geysierfiða hlutverki Pét-
urs Gauts er vel borgið í
túlkun Gunnars Eyjólfssonar.
Hygg ég að hann hafi aldrei eins
vel gert og hefur þó mai-gt gott
séitAlÍ háns á leiksviðx. Kemur
það hér áþreifanlega fram að
Gunnar er aðalhlutverksmaður en
lætur ekki eins vel að fara með
smáhlutverk. Hann túlkar sálar-
kreppur Gauts af mikilli innlifun,
ekki hvað sízt er átakanlegt að
sjá er Gautur hefur loks náð sínu
langþráða takmarki að verða keis-
ari — er meðal vitfirringa. Hæð-
ist Ibsen þar enn að hégóma-
girni mannsins á miskunnarlaus-
I höll Dofrans: Herdís ÞorvaldsdOítir (grænklædda konan)
og Jón Sigurbjömsson (Dofrinn).
an hátt. Nokkuð slaknar á leik
Gunnars í siðari hlutanum en
það er ekki um að sakast vegna
þess hve óhemjuerfitt hlutverk-
ið er.
Á su leikur Amdís Björnsdóttir
prýðisvel. Einkum er eftir-
minnilegt atriði þegar Ása deyi-.
Þar nálgast leikur Arndísar full-
komnun. Er atriðið allt einstak-
lega vel gert, samleikur beggja
góður og tónlist Griegs nýtur sín
til fulls. Þá er leikur Jóns Sig-
Dauði Ásu: Gunnar Eyjólfsson (Pétur Gautur), Anna Guðmunds-
dóttir (húskonan), Amdís Bjömsdóttir (Ása).
urbjörnssonar í hlutverki Dofrans
áhrifamikill og ógnvekjandi. Hin
sérstæða framsögn Jóns eykur
mjög á áhrifamátt leiksins. Sama
er að segja um leik Herdfsar Þor-
valdsdóttur f hlutverki græn-
klæddu konunnar og hefði hún
betur verið látin leika Anítru einn
ig eins og áður er að vikið. Kem-
ur Herdís á óvart þvf f fljótu
bragði virðist hlutverk græn-
klæddu konunnar ekki eiga við
hana. Sannar hún hér áþreifan-
lega hversu fjölhæf listakona hún
er. Af öðrum smærri hlutverkum
ber helzt að nefna Lárus Páls-
son sem lék Begriffenfeldt fram-
úrskarandi vel, Harald Björnsson
í hlutverkum Husseins og þess
magra. Haraldur hefur skapað
margar perlur í smáhlutverkum
sínum og ekki bregzt hann í þetta
sinn. Loks vildi ég nefna Klem-
enz Jónsson í hlutverki kokksins,
sem er að vísu mjög lítið en var
leyst af hendi á mjög þokkalegan
hátt.
TTér verður látið staðar numið
^ að sinni. Fjöldi leikenda er
xvo mikill að ógerlegt er að geta
þeirra allra. Sviðsbúnaður var
íokkuð góður en þó hefði ég
:osið að leiktjöld hefðu vei'ið enn
minni og höfðað meir til ímynd-
unarafls áhorfenda. Fjöll og ský
\ himni eru hæpin á sviði enda
verður árangurinn sá að undir
lokin verður sviðið nær autt og
beiting Ijósa aukin. Þjóðleikhús-
inu er sómi að þessari sýningu,
Fyi'ri helmingur leikritsins er hik-
laust með því allra bezta sem
sézt hefur á íslenzku leiksviði.
Hefði verið hætt þar hefði hér ver-
ð unnið einstakt heildarafrek.
En Þjóðleikhúsið valdi þann kost-
inn að beygja ekki hjá eins og
Gautur, heldur halda áfram. Það
veikir að vísu heildarsvipinn en
ekki til skaða. Þetta er fyrsta
verkefni Þjóðleikhússins á þess-
um vetri sem krefst stórátaka
og verður ekki annað sagt en því
hafi verið gerð góð skil.