Vísir - 18.10.1963, Side 9

V1SIR . Föstudagur 18. október 1963.
9
Hugleiðing um Haustsýningu
/. Nótt á fj'óllum
Ég hef svo oft í þessum dálk-
um rætt kosti og afrek abstrakt
málaralistar, að ég þarf varla
að óttast misskilning, þótt ég
fjalli hér um eitt af vandamál-
um hennar, en tveir þriðju hlut-
ar Haustsýningar Félags ís-
lenzkra myndlistarmanna að
þessu sinni eru abstrakt mál-
verk.
Vandamálið virðist mér
snerta sjálfan grundvöll listar-
innar, — ef til vill er það heim-
spekilegs eðlis. Spurningin er:
hvernig skilja þessir listamenn
heiminn og sjálfan sig? Hugsa
þeir yfirleitt um afstöðu manns-
ins til lífsins? Sé svo, er þá skiln
ingur þeirra enn hinn sami og
í upphafi abstrakt listar? Eða
hefur máske tilgangur þessarar
stefnu tapazt á leiðinni, f striti
dagsins? Hefur hún kannske lot-
ið örlögum eldri lista, sem hún
ætlar að leysa af hólmi og festst
í margtroðnum slóðum vanans?
Að ræða þessa sýningu og snið-
ganga þetta vandamál, er ekki
að ganga hreint til verks.
Bissiére, hinn merki franski
rúnamálari, sagði eitt sinn: „Allt
er gerlegt og allt er leyfilegt,
ef maðurinn aðeins birtist bak
við myndirnar eins og hann er
. . . og ef einhverjum af áhorf-
endum geðjast að þeim manni,
sem ég er, hef ég sigrað".
Ég verð að játa, að mér birt-
ist sjaldan á Haustsýningunni
maðurinn eins og hann er.
Frammi fyrir sýningargestum er
margt, sem er skemmtilegt og
spennandi, eins konar drauma-
verkstæði, en maður fer út eins
og úr bíó og gleðst á ný yfir
raunveruleikanum, yfir götuljós-
um, blómum í gluggum og kær-
ustupari sem reikar suður með
Tjörn. Eitthvað vantar, —
herzlumuninn. Okkur var boðið
heim, en ekki lengra en í for-
stofuna.
Hvað gefur nú að líta i þess-
ari forstofu? Þarna birtist okkur
ný „málfræði" málaralistar og
ég viðurkenni að h 'n hefur
skerpt skyn okkar á liti og form
til muna. Hún hefur rannsakað
og aðgreint til hins ýtrasta það
mennska mál, sem við köllum
list. Ég get ekki að því gert
en mér dettur í hug maðurinn
sem tók sundur úrið sitt, þegar
það seinkaði sér og tókst síðan
ekki að setja það saman aftur.
Sé litið á abstrakt list í heild,
verður að segja, að eldri lista-
mennirnir lögðu sig alla fram
við að koma brotunum saman,
en yngri mennirnir virðast sætta
sig við að sitja yfir molunum
og líta svo á, að það sé eðlilegt
ástand. Enda þótt hin abstrakta
list noti þessa skírðu myndrænu
„málfræði", verður hún sjaldn-
ast að því mennska máli sem
talað er, þaðan af síður sungið.
Ég þori að fullyrða, að það á
ekki lengur neitt skylt við lífið
af þeim einföldu ástæðum, að
upphaf abstrakt listar var mót-
mæli gegn tilveru okkar, eins
og hún er, í viðjum hefða, fáguð
lyginni og tilgangssnauð. Þá
leitaði málaralistin að einhverju
í manninum, sem var heilla,
frumlegra og óspillt. Við höfum
á síðustu áratugum verið vitni
að því hvernig þetta átti sér
stað og með hvaða hætti það
var framkvæmt: Hrauni, sandi,
mold og glerbrotum hefur verið
hellt í litinn, hamslaust spraut-
að, múrhúðað, hrært saman og
látið renna. Þar gefur að líta á
myndfletinum jarðskorpur,
tunglgígi, hrúðursár og svöðu-
sár, sundurétinn fílaskráp, álímd
ar pokadruslur, kaðla og vírnet.
Og sálræn orsök þessa? Ofsi
upphafningar, döpur dáleiðsla,
taugaveiklun vonbrigðanna,
reiðiköst í mótmælaskyni. Menn
töluðu tungum, venjulegt mál
hrökk ekki til. Þeir fram-
kvæmdu „sjokk“ með köldu
blóði og ekki skorti leyndar-
dómsfulla töfra trumbusláttar
blámannsins. Og að lokum út-
smogið byggingarstarf og hálf-
þreytt fagurfræðileg leikfimi.
Varla er þörf að taka það
fram, að ósjaldan blandast allt
þetta „blöffi“, (en það skeður
alltaf og alls staðar) og að allt
pipar og kynstrunum öllum af
dýrmætustu kryddtegundum er
eytt. Hin einfalda staðreynd er
þó, að ekki er hægt að matreiða
með kryddi einu saman; það
vantar bæði kjöt og brauð.
Hvers konar raunveruleiki er
það sem við söknum? Við vilj-
um fá mótað, í mynd, ögn af til-
veru mannsins. Það sem við þrá
um eru:
„... kvistir kynlegir
þá koma úr jörðu
harma funa
hitaðri að neðan
og ofan vökvaðri
eldregni tára“.
(Bj. Th.)
II. Málverk
Hvað á sér stað á sýningunni?
Með fáeinum undantekningum
en þá einnig sorglegt. En þetta
eru undantekningar. Kristján
Davíðsson þeytir gulu, rauðu og
orange á léreftið og dreifir síð-
an úr því með spaða og lífs-
frymi verundar er sært fram,
sigurhrós upphafningar, á undan
allri andlegri skilgreiningu og —
samkvæmt áætlun — í óbrúandi
fjarlægð frá okkur hversdags-
mönnum.
Aðrir koma fram stilltari og
með meiri hógværð. Hafsteinn
Austmann hugsar um viðkvæmt
jafnvægi myndbyggingarinnar.
Bragi Ásgeirsson nær í mynd-
um sínum einkar fullkominni á-
ferð og framkallar þannig sér-
staka töfra. Jóhannes Jóhannes
son byggir upp í myndum sín-
um eins konar „stabíl móbfle",
vel unnið og skemmtilegt á að
líta. Var það helzt þar, að ég
þóttist sjá manninn bak við
sem atburður, eða ef þær eiga
sér stað, þá fyrir utan reynslu-
og örlagasvið mannlegs lffs. Við
erum skilin eftir mállaus og get
um ekki svarað í því samtali
sem ætti að vera milli myndar
og manns. Unnt væri að þjappa
þannig skáldskap Shakespeares f
eina allsherjar dramatíska for-
múlu, en hverfur þá ekki Shake-
speare sem Shakespeare? Allt
umstang Rómeós við að elska
Júlfu er um leið kjarni málsins.
III. Eldur j smiðjunni
Það sem gerir Haustsýningu
Félags íslenzkra listamanna
merkilega er að okkur er þó
augnablik hleypt inn úr forstof-
unni. Okkur er gefinn kostur á
að taka verulegan þátt f mynd
sem nefnist „1 smiðjunni" eftir
lii

haustsýningunni 1963.
þetta hefur verið leikið þúsund
og aftur þúsund sinnum. Ot af
fyrir sig eru þessar síðustu at-
hugasemdir ekkert sem mælir á
móti abstrakt listinni í heild, en
ekki má loka augunum fyrir
þessum staðreyndum, ef maður
ætlar að gera sér grein fyrir
því hvar abstrakt listin stendur
árið 1963. Ég spyr eins og Ital-
inn Morandi: „Hvert er hægt
M.YNDL1ST
að komast héðan?“ Leiðangur-
inn í hyldýpi undirvitundar og
afturhvarf til frumstæðustu við-
bragðasviða sálarinnar hafa
dregið upp á yfirborðið merki-
legan heim tákna og forma. Sá
heimur er einhvers staðar milli
Ginnungagaps og mannsandans.
Hann er steinrunninn og f mörg
um atriðum andstæða andlegu
persónu mannsins.
M. ö. o. eins og áður var get-
ið: Við erum boðnir í veizlu, en
á borðum er enginn matur. Að
vísu er hvorki sparað salt né
eru verkgæði myndanna á til-
tölulega háu stigi og heildarsvip
urinn nokkuð jafn. Gætir þar að
nokkru leyti viðleitni til tækni-
legs fullkomleika og grunar
mig að með þessu sé verið að
reyna, eins og endranær, að
hylja innri skort á öryggi.
Athugum nokkur dæmi. Hvaða
opinberun veitir Vilhjálmur
Bergsson okkur með myndum
sínum? Á að skilja hamslaus
pensilför hans á dökkbláum
grunni sem hitatöflu og hjarta-
rit? Sérfróður maður myndi þá
geta dregið heilsufræðilegar á-
lyktanir af þeim, en mig fær
enginn til þess að kalla þær
listaverk.
Og hvað meinar jafn gáfaður
listamaður og Sigurjón Ólafsson
með skottinu ofan á rekaviðar-
bút sínum? Ef þetta á að vera
tákn einhvers dularfulls undir-
heims, sem venjulegt hugvit nær
ekki til, kýs ég heldur að vera
áfram í andlegu svelti en að
fylgja Sigurjóni þangað. Von-
andi er þetta aðeins upp á grín,
myndina, eins og f lítilli mynd
Benedikts Gunnarssonar. Valtýr
Pétursson neitar sér um alla liti
fyrir æðra markmið. Þorvaldur
Skúlason lætur andstæðurnar
stangast á. Gjallandi orange og
skarpblár flötur glfmast á. 1
myndum hans kemur þó skýrast
fram, það sem ég kalla heim-
spekilegt vandamál sem fylgir
upphafi abstrakt listar, en þessi
málari hefur á undanförnum ára
tugum allra manna mest reynt
að fá abstrakt listina til að gefa
sitt bezta og reyndar tekizt það.
Nú málar Þorvaldur andstæður.
Hvaða andstæður? Er hér um að
ræða almenn tilfelli andstæðna
eða hreina abstraktsjón þeirra?
Og er hægt að hugsa þannig?
Því heimurinn er fullur af and-
stæðum, hugsun okkar, tilfinn-
ingar og skilgreiningar grund-
vallast af því að skynja and-
stæður. En séu andstæðurnar af
klæddar öllum raunveruleika
mannlegrar tilveru, verður ekki
annað en formúla eftir, og eiga
sér ekkj lengur stað og stund
Gunnlaug Scheving. Þar virðist
vera þessi ögn af mótaðri til-
veru okkar, sambúð manna eins
og hún einu sinni var og allir
muna, felld í andrfkri og stór-
fenglegri litaskipan. Það er
undravert hvernig Gunnlaugi
Scheving hefur tekizt að yrkja
saman andstæðurnar: kalt ljósið
streymir að utan og blandast
heitu andrúmslofti inni. Fólkið
í myndinni er umvafið þessum
andstæðum, hlýju og kulda. Allt
er þetta eins einfalt og óbrotið
og sjálfur raunveruleikinn.
Því miður nýtur hún sín illa
á sýningunni. (Ég sá hana f
vinnustofu meistarans). Hinn of
ljósi og pappfrskenndi veggur
skálans, óheppilegur rammi og
óhagstæð ljós í salnum valda
þvf að myndin missir mikið af
upprunalegum krafti sínurn.
Auk þess raska margar smá-
myndir í kringum hana þeirri
ró,- sem henni er nauðsynleg.
Auðséð er þó, að hjá því var
ekki komizt á sýningunni.
Frá á bls. 10.
Eftir KURT ZIER skólastjóra
Sösa