Vísir - 07.03.1964, Qupperneq 4

4
V1 S IR . Laiagardagur 7. marz 1964
NJÓSNARIAFHJÚPAÐUR
Frú Philby var hrædd vi5 frétta
menn.
Hðfuðpersónan í einu helzta
njósnamáli síðari ára er brezki
blaðamaðurinn Harold Adrian
Russell Philby — nefndur Kim.
ttann er talirnn „þriðji maður-
lnn“ f máli Burgess og McLean
var háttsettur í brezku leyni-
þjónustunni og talinn koma til
greina sem æðsti maður þessar-
ar þýðingarmiklu stofnunar.
Skapbrestir komu hins vegar í
veg fyrir það. Meðan hann
starfaði í brezku Ieyniþjónust-
unni og fyrir utanríkisráðunéýti
Breta, var hann jafnframt njósn
ari Sovétríkjanna. Nýjar upplýs-
ingar um mál Philbys, sem flúði
austur fyrir jámtjaldið á elleftu
stundu, hafa nú komið fram í
dagsljósið.
’p'yrir um það bil ári síðan
starfaði Kim Philby fyrir
hin virtu Observer og Econom-
ist í Austurlöndum. Aðsetur:
Beirut, Líbanon, þar sem allt
logaði í njósnum og gagnnjósn-
um. Tuttugasta og þriðja janúar,
fyrir rúmlega ári síðan, var hon
um og konu hans boðið til kvöld
verðar hjá Hugh Glencairn Bal-
four-Paul, fyrsta sendiráðsritara
brezka sendiráðsins í Beirut.
Kona hans kom ein sfns liðs til
boðsins með þær útskýringar á
vörum, að Philby myndi koma
stuttu síðar. Frúin var sýnilega
óróleg, þögul og snerti vart á
mat sínum. Það dróst að Phil
by léti sjá sig og snemma
kvölds yfirgaf frúin veizluna,
sýnilega illa á sig komin af
taugaæsingi. Hún reyndi að
vaka eftir Philby í íbúð þeirra,
en hann lét ekki sjá sig. Meðan
hún beið eftir manni sínum,
minntist hún nokkurra atvika
undanfarinna vikna. Philby
hafði samið við útgefendur í
London og New York um ritun
bókar, er fjallaði um Mið-Aust
urlönd. Honum hafði ekkert orð
ið úr verki. Eina nóttina hafði
frúin vaknað við að maður henn
ar sat uppi í rúmi sínu, með
lokuð augun og reyndi að stama
upp neyðarkalli. Nokkrum sinn
um kom hún að Philby grát-
andi inni í snyrtiherbergi íbúð-
arinnar.
Dagihn eftir kvöldverðarboðið
bað frú Philby um aðstoð nokk
urra vina við að hafa upp á
manni sínum. Leitað, var til
leyniþjónustu Lfbanon, sem
mistókst að finna Philby. Leitað
hafði verið á sjúkrahúsum og í
fangelsum, farþegalistar rann-
sakaðir, en án árangurs. Fjöru-
tíu og átta klukkustundum eftir
kvöldverðarboðið bað frú Philby
um að leitinni yrði hætt. Hún
hafði fengið skilaboð um að
maður hennar væri á „skyndi-
ferð um Mið-Austurlönd“. Frúin
sagði, að öllu væri óhætt. Samt
gat hún ekki stillt sig um að
segja nokkrum trúnaðarvinum
að Philby hefði ekkert haft með
ferðis úr fbúð hjónanna, t. d.
hreinlætisáhöld eða haft tíma til
að rita nokkur kveðjuorð.
Þriðja marz óskaði Observer
formlega eftir aðstoð brezka ut
anríkisráðuneytisins við leit að
Philby. Þá höfðu sögur um hvarf
hans og örlög magnazt um allan
helming. Hann var sagður í
Kairo. Hann var talinn hafa
framið sjálfsmorð, verið fluttur
burtu af brezku leyniþjónust-
unni, honum hafði verið rænt
af bandarísku leyniþjónustunni.
En háværastar voru raddir, sem
sögðu að Philby hefði flúið til
Sovétrílijanna, og meiriháttar
njósnahneyksli væri í uppsigl-
ingu.
'O'arold Philby var sonur Harry
St. Joh Bridger Philby,
fæddur á nýársdag 1912 f Ind-
landi. Þá var faðir hans starfs-
maður Breta í landinu. Sá gamli
átti síðar eftir að verða einn af
helztu ráðgjöfum ýmissa Araba
höfðingja og átti f þeim efnum
ékki sinn lfka nema sjálfan
Arabíu-Lawrence. Hann gerðist
Múhameðstrúar, var ráðgjafi
Winston Churchill um tfma, síð
ar aðalráðgjafi Ibn-Saud, loks
frægur könnuður eyðimerkurinn
ar í flagsandi Arabaklæðum.
Faðirinn var óvenju mikill
persónuleiki, harðskeyttur og
ófyrirleitinn, og sjálfselskur
með afbrigðum. Kim syni hans
stóð ógn af föður sínum, í af-
stöðu hans til föðurins skiptust
á ást og hatur. AHa sfna ævi
langaði Kim Philby til að líkj-
ast föður sínum, hetjunni. Hann
settist í Cambridge-háskóla þeg
ar tími hans var kominn. Þá
var í tízku að hafa róttækar
skoðanir. Engum var legið á
hálsi fyrir að vera kommúnisti.
Þá var ekki talið nægilega
spennandi að vera „aðeins sósí
alisti“.
1 Cambridge kynntist Philby
Guy Burgess og Donald Mac-
Lean, sem báðir voru yfirlýstir
kommúnistar. Philby varð skjótt
einn af Iærisveinum Burgess,
sem var talinn gáfaðasti náms-
maður síns tfma, og merkur
sagnfræðingur, þótt ungur væri.
Burgess sló alla út í kappræð-
um og hefur átt auðvelt með að
beztu starfsmanna leyniþjónust-
unnar. Meðal undirmanna hans
voru á þessum tíma rithöfund-
urinn Graham Greene og háð-
fuglinn Malcolm Muggeride.
Muggeride taldi Philby fyrsta
flokks stjórnanda. Áður en strfð
inu lauk, var Philby orðinn yfir-
maður allra gagnnjósna á veg-
um M. I. 6.
TjHtir styrjöldina var leitað
álits nokkurra manna á því,
hvort rétt væri að hafa Philby
Philby brosti þegar hann neitaði því að hafa verið „þriðji maður-
inn“ í máli Burgess og McLean.
Nýjar upplýsingar
um PHILBY-málið
Philby óttaðist föður sinn meira
en allt annað.
tjónka við Philby, sem var hæg
ur og hlédrægur. Talið er senni
legt að Philby hafi vfgzt kom-
múnismanum í Cambridge og
síðar leyniþjónustu Sovétríkj-
anna á þessum skólaárum sín-
um. Gert er ráð fyrir að hon-
um hafi verið bent á að hafa
ekki hátt um stjórnmálaskoð-
anir sínar. Árið 1933 útskrifað-
ist Philby frá Cambridge, starf-
aði fyrir Times í Lundúnum og
ritaði um borgarastyrjöldina á
Spáni. Á þessu tímabili kvænt-
ist hann. Philby vildi taka þátt
í síðari heimsstyrjöldinni, en
þar sem hann stamaði óumræði
lega, var talið útilokað að hann
fengi foringjatign.
Vinum hans tókst því að afla
honum hárrar stöðu f brezku
leyniþjónustunni í Section 5 í
M. I. 6, sem fjallaði um njósnir
og gagnnjósnir erlendis. (M. I. 5
starfaði aðallega í Bretlandi
siálfu). Áður en Philby gekk í
leyniþjónustuna, varð hann að
gera hreint fyrir sínum dyrum
í pólitískum efnum, og það tókst
honum, enda tóku menn ekki
hart á gömlum trúnaði við kom
múnista. Hann varð brátt meðal
áfram f leyniþjónustunni. Mug-
geridge var spurður. Hann sagð
ist ekki efast um hæfileika Phil
bys, en kvaðst ekki mundu hafa
endurráðið hann vegna skap-
bresta. Philby var engu að síð-
ur endurráðinn og hækkaður i
tign. Þá var byrjað að líta á
Philby sem hugsanlegan æðsta
mann brezku leyniþjónustunnar.
Síðar starfaði Philby í Istan-
bul og loks sem fyrsti sendiráðs
ritari f sendiráði Breta f Was-
hington. Þar hitti hann aftur
Guy Burgess. Þeir voru saman
öllum stundum, og Burgess
fluttist inn á heimili Philby-
hjónanna. Furðuleg ráðstöfun,
þar sem nú bar á geðbilun hjá
frú Philby. Burgess var mjög
drykkfelldur og olli mörgum
hneykslum. Hann varð sér si-
fellt til skammar með drykkju-
látum sínum og kynvillu. Loks
bárust upplýsingar um að banda
ríska ríkislögreglan grunaði Bur
gess og Donald MacLean um
njósnir fyrir Sovétríkin.
Philby sagði vini sínum hlæj-
andi frá þessu. Burgess tók und
ir hlátur Philbys, en hafði sig
fljótlega á brott og var skyndi-
lega kominn til Bretlands án
leyfis sendiráðsins. Þar varaði
hann MacLean við grun Banda-
ríkjamanna. Philby sagði brezka
sendiherranum, Sir Oliver
Franks, frá flótta Burgess og
yfirsjón sinni. Skýring Philbys
á tiltæki hans var tekin trúan-
leg. Hann kvaðst hafa sagt Bur-
gess frá grunsemdunum sem
gömlum i skólabróður og vini,
enda hefði hann engan trúnað
lagt á sögur Bandaríkjamanna.
Þetta hefði sérhver enskur
heiðursmaður gert, var dómur
yfirboðara hans, og þar með
var málið úr sögunni í bili. En
bandaríska leyniþjónustan og
ríkislögreglan voru æfareið og
kröfðust þess að Philby yrði
sendur heim, rekinn úr leyni-
þjónustunni. Ef þið rekið hann
ekki hættum við samskiptum
við brezku leyniþjónustuna,“
sagði Walter Bedell Smith, hers
höfðingi yfirmaður bandarfsku
leyniþjónustunnar.
TVæstu árin lifði Philby á
smávinnu, sem vinir hans
útveguðu honum. En brezka
leyniþjónustan, sem nú hafði
rannsakað feril Philbys betur,
hafði á honum sterkar gætur.
Uppi voru áætlanir um að leggja
gildrur fyrir Philby og komast
að samstarfsmönnum hans. Þess
vegna varð Harold Macmillan,
þáverandi utanríkisráðherra
Breta að segja í neðri málstof-
unni, árið 1955, að engar sann-
ánir væru fyrir því að Philby
hefði verið „þriðji maðurinn" í
máli Burgess og MacLean, var-
að þá við. Þetta var gert að ósk
leyniþjónustunnar, þegar Mac-
millan þurfti að svara þing-
manni Verkamannaflokksins
Marcus Lipton, sem nefndi
Philby sem „þriðja manninn"
og frægt er. Macmillan skýrði
foringjum stjórnarandstöðunnar
frá ástæðunni fyrir svarinu og
Lipton dró ásakanir sínar til
baka skömmu síðar. Brezka
leyniþjónustan ætlaði að not-
færa sér Philby til að grafa
undan njósnum Sovétríkjanna
í Austurlöndum. Þess vegna fór
hún þess á leit við ritstjóra
Observer, að þeir réðu Philby,
sem út af fyrir sig naut álits
í Austurlöndum og góðs af þvf
að vera sonur föður sfns. Ob-
server varð við beiðni leyni-
þjónustunnar og síðan samdi
Economist einnig við Philby um
skriftir, sennilega vegna þess að
Observer treysti sér til að ráða
hann, en ekki að undirlagi
leyniþjónustunnar.
TKona Philbys hafði látizt
löngu áður en hann fór til
Beirut. Þar settist hann að í
sóðalegri hliðargötu, en sótti
póst sinn á nærliggjandi hótel.
Hann þurfti að greiða háar
skuldir fyrsta árið Skömmu
eftir komuna til Beirut var
nokkrum virtum bandarískum
og brezkum borgurum tjáð að
Philby lægi undir grun um
njósnir fyrir Rússa og þeir
beðnir að hafa auga með hon-
um. Meðal þeirra var þáver-
andi fréttaritari New York
Times, sem varð einn af vinum
Philbys. Þar var Philby gjarnan
í heimsókn. Meðan honum og
konu fréttaritarans tókst ástar-
samband sem sfðar leiddi til
þess að þau giftust að fengnum
Framh á bls. 6