Vísir - 24.03.1964, Side 9

VÍSIR . Þrlðjudagur 24. marz
I
Hagstofa íslands er 50 ára
um þessar mundir og er þess
minnzt með útgáfu afmælis-
blaðs Hagtíðinda, sem kemur út
á þriðjudaginn 24. marz 1964.
Eru í því 3 yfirlitsgreinar um
þróun hagskýrslugerðar á ís-
landi. „íslenzk hagskýrslugerð
fyrir stofhun Hagstofunnar“ og
I„Hagstofan 1914-50“ eftir
Þorstein Þorsteinsson fyrrver-
andi hagstofustjóra, og „Hag-
stofan 1951—64“ eftir Klemenz
'í’l’ggvasop núverandi hag-
stöíustjóra.
STOFNUN
HAGSTOFUNNAR.
í kjölfar þess, að manntalið
1910 var að öllu leyti unnið hér
heima var ákveðið að koma á
fót sérstakri hagstofu og voru
á Alþingi 1913 samþykkt lög
um stofnun hennar. Skyldi hún
safna skýrslum um landshagi Is
lands, vinna úr þeim og koma
þeim fyrir almenningssjónir.
Einnig skyldi hún „aðstoða
G landsstjórnina með hagfræðis-
útreikningum og skýringum, er
hún óskar eftir, og gefa henni
álit og yfirlýsingar, þegar þess
er leitað", eins og segir I stofn
lögum Hagstofunnar. Tók hún
til starfa snemma árs 1914.
Hagstofustjóri var skipaður
Þorsteinn Þorsteinsson og að-
stoðarmaður Georg Ölafsson,
1964.
skólaprófi, þar til Gunnar Við-
ar, hagfræðingur, var ráðinn
fulltrúi í Hagstofunni haustið
1924. Frá 1931 störfuðu tveir
hagfræðingar í Hagstofunni auk
Þorsteins, og héizt svo þar til
þeir urðu þrír á síðasta starfs-
ári Þorsteins í Hagstofunni.
HAGSKÝRSLUGERÐ
HAGSTOFUNNAR.
Með þeim takmörkuðu starfs-
kröftum, sem Hagstofunni voru
ætlaðir, setti Þorsteinn Þor-
steinsson sér það mark í upp-
hafi, að koma út árlegum bún-
aðarskýrslum, fiskiskýrslum og
verzlunarskýrslum, og svo
smám saman öðrum skýrslum
til viðbótar, eftir þvi sem unnt
yrði. Frá ársbyrjun 1916 hóf
Hagstofan útgáfu Hagtíðinda,
þar sem m. a. var birt ýmislegt
úr skýrslum þeim, sem verið
var að undirbúa til birtingar I
sérstök hagskýrsluhefti. Kem
þetta rit út 6 —9 sinnum á ári
til ársloka 1925, en mánaðar-
lega eftir það. Haustið 1932 tók
Hagstofan, í félagi við Lands-
bankarin, að gefa út á ensku
mánaðarritið Statistical Bullet-
in. Var því breytt í ársfjórðungs
rit frá ársbyrjun 1963 og er það
nú sent ókeypis til um 600 stofn
ana, fyrirtækja og einstaklinga
um allan heim.
Frá stofnun Hagstofunnar
1914 til árslok 1950, er Þor-
steinn Þorsteinsson lét af emb-
ætti fyrir aldur sakir, komu út
ingum, sem gert er ráð fyrir,
-að komi út á þessu ári. Hefur
slík handbók ekki komið út síð-
an 1930 og bætir ný útgáfa
hennar úr brýnni þörf. Enn
fremur er væntanlegt, áður en
langt líður, hefti með helztu
upplýsingum úr sveitarsjóða-
reikningum 1953-62, og fyrir-
hugað er að gefa út fljótlega
yfirlitstöflur um fræðslumál
1920/21-1947/48 í einu hefti
og um fræðslumál siðan 1948/
49 í öðru.
íslenzk hagskýrslugerð er
enn skammt á veg komin miðað
við skýrslugerð flestra annarra
landa. Af þeim greinum hag-
skýrslugerðar, sem unnið er
skipulega að hér á landi, full-
nægja aðeins skýrslur um utan-
ríkisverzlunina og mannfjöldann
nokkum veginn þeim kröfum,
sem gerðar eru á alþjóðavett-
vangi I þessu sambandi. Skýrslu
gerð 1 flestum öðrum greinum
er enn ófullnægjandi, bæði hvað
snertir umfang og nákvæmni
upplýsinga. Þar við bætist, að
á sumum sviðum vantar alveg
skýrslur. Brýnasta verkefnið,
sem hér er fyrir hendi, er að
koma á fót alhliða skýrslugerð
um atvinnuvegi landsmanna,
aðallega til þess að grundvöllur
skýrslugerðar um þjóðartekjur
verði traustari en nú er. Síðan
1962 hefur samning þjóðartekju
skýrslna verið 1 höndum Efna-
hagsstofnunarinnar. Hins vegar
er það hlutverk Hagstofunnar
er að því að samræma störf
þeirra stofnana, sem vinna að
hagskýrslugerð, til þess að koma
í veg fyrir tvíverknað og aðra
sóun verðmæta.
VÉLANOTKUN VIÐ
HAGSKÝRSLUGERÐ.
Með skýrslugerðarvélum þeim
er Hagstofan tók f notkun
haustið 1949, urðu þáttaskil f
hagskýrslugerð hér á landi. Að
vísu hafa slíkar vélar hingað til
ekki verið notaðar mikið við
hagskýrslugerð nema til úr-
vinnslu verzlunarskýrslna, mann
tala og mannfjöldaskýrslna í
sambandi við þjóðskrána, en
þær hafa leitt til svo mikillar
aukningar starfsafkasta í þess-
um greinum, að aðstaða til hag-
skýrslugerðar er orðin allt önn-
ur en hún var fyrir tilkomu vél-
anna. Vélar þær, er Hagstofan
fékk haustið 1949, voru aðeins
til töluúrvinnslu, enda voru þær
ætlaðar til hagskýrslugerðar ein
göngu. En að frumkvæði Raf-
magnsveitu Reykjavíkur komu
árið 1952 til landsins „alfabe-
tískar" skýrsluvélar, þ.e. vélar |
sem skrifa mælt mál. Hafði hún
nokkru áður ákveðið að hefja
notkun skýrsluvéla til útreikn-
ings og skriftar á rafmagns- og
hitaveitureikningum. 1 ágúst
1952 gerðu ríkisstjórnin og
Reykjavfkurbær með sér samn-
ing um stofnun fyrirtækis til
starfrækslu hinnar nýju véla-
Klemenz Tryggvason
núverandi hagstofustjóri.
Islands 50 ára
Þorsteinn Þorsteinsson
fyrsti hagstofustjórinn.
hagfræðikandidat frá Hafnar-
háskóla. Fjárframlög til Hag-
stofunnar voru f byrjun, og
raunar langt fram eftir, skorin
mjög við nögl og starfslið henn-
ar þvf allt of lftið til að hún
gæti ráðið við þá miklu verk-
efnaskrá, sem henni var sett í
hagstofulögunum. I byrjun var
starfslið Hagstofunnar ekki ann
að en þessir tveir menn, auk
Péturs Hjaltested, ( sem vann
þar hálf starf utan skrifstofu-
tíma. Pétur Zóphóníasson ætt-
fræðingur byrjaði að starfa í
Hagstofunni tveimur árum eftir
stofnun hennar og var þar til
1943. Árið 1917 varð Georg
Ólafsson landsbankastjóri og
var hagstofustjóri eini starfs-
maður Hagstofunnar með há-
Verzlunarskýrslur og Búnaðar-
skýrslur fyrir hvert ár frá 1912,
Fiskiskýrslur fyrir hvert ár
1912 — 41, Mannfjöldaskýrslur
1911 — 1940, skýrslur með nið-
urstöðum aðalmanntala 1920,
1930 og 1940 og skýrslur um
allar kosningar til Alþingis og
um allar þjóðaratkvæðagreiðsl-
ur 1908 — 1949. Enn fremur eitt
eða fleiri hefti með skýrslum
um barnafræðslu, skipakomur,
dómsmál, íslenzk mannanöfn
1910 og um sparisjóði. Auk
þess var gefin út Starfskrá Is-
lands 1917 og Árbók 1930 með
almennum tölfræðilegum upp-
lýsingum. Hér var um að ræða
132 stærri og minpi hagskýrslu-
hefti með samtals rúmlega 11.-
000 blaðsíðum. Loks var um að
ræða textaútgáfu af Manntalinu
1703, sem kom út í heftum, eitt
hefti árlega 1924 — 37, og við-
aukar 1940 og 1947. Upplag
þessa rits seldist upp fyrir
mörgum árum.
Á stðustu 10 — 15 árum hefur
aðstaða Hagstofunnar til
skýrslugerðar batnað á ýmsan
hátt, aðallega vegna fjölgunar
starfsliðs og notkunar véla til
úrvinnslu skýrslna. Hafa sumar
greinar skýrslugerðar verið
auknar og nokkrar nýjar bætzt
við. Má þar t.d. nefna iðnaðar-
skýrslur, sem hafa verið gefnar
út fyrir 3 £r, auk árlegrar
skýrslu t Hagtíðindum, um
framleiðslumagn ýmissa iðnað-
arvara. Enn fremur skýrsla um
fjármál sveitarfélaga, skýrslur
um skipakomur á einstakar
hafnir og um flutningsmagn frá
þeim og til þeirra, árleg
skýrslugerð um tekjur starfs-
stétta samkvæmt skattgreið-
endaskrám, skýrslur um starf-
semi tryggingafélaga, o. fl. I
undirbúningi er árbók með al-
mennum tölfræðilegum upplýs-
að láta f té efnivið til samning-
ar þjóðartekjuskýrslna, í formi
traustra og ýtarlegra gagna um
framleiðsluverðmæti hverrar at-
vinnugreinar og annað, sem
þar til heyrir. Hefur verið unn-
ið nokkuð að undirbúningi fram
kvæmda í þessu efni. Eitt meg-
inskilyrði lausnar þessa máls
er það, að komið verði á fót
fyrirtækjaskrá, er verði grund-
völlur hagskýrslugerðar um at-
vinnuvegina og jafnframt til af-
nota fyrir skattyfirvöld o. fl.
aðila.
VERKASKIPTING
í HAGSKÝRSLUGERÐ.
I upphafi og lengi fram eftir
var Hagstofan svo að segja eini
aðilinn, sem fékkst við hag-
skýrslugerð hér á landi, en á
seinni árum haía nokkrar op-
inberar stofnanir tekið að sér
ákveðna þætti hagskýrslugerðar
í samráði við Hagstofuna, sem
hefur þá um leið hætt skýrslu-
gerð á viðkomandi sviði. Þannig
tók Fiskifélagið við söfnun og
úrvinnslu fiskiskýrslna frá 1942,
hagfræðideild Landsbankans
(síðar Seðlabankans) tók á sln-
um tíma við skýrslugerð um
greiðslujöfnuð landsins og hún
annast einnig skýrslugerð um
banka, sparisjóði og önnur pen-
ingamál.' Skýrslur um þjóðar-
tekjur og fjárfestingu eru síðan
1962 í verkahring Efnahags-
stofnúnarinnar, en á undan
henni sá Framkvæmdabankinn
um þá skýrslugerð. — Unnið
samstæðu, eins og ráðgert hafði
verið. Nefndist það Skýrsluvél-
ar ríkisins og Reykjavíkurborgar
og hefur það síðan annazt úr-
vinnslu gatspjalda fyrir stofnan-
ir ríkis og borgar og aðra við-
skiptamenn, gegn gjaldi sam-
kvæmt gjaldskrá Velta þess
nam 6,1 milljón kr. á árinu 1963.
Fyrirtækið er nú að byggja hús
yfir starfsemi sína og verður
það tekið í notkun á þessu vori.
Var ráðizt í húsbyggingu vegna
nýrrar „elektrónískrar" véla-
samstæðu, sem væntanleg er í
haust og á að leysa núverandi
vélasamstæðu Skýrsluvéla af
hólmi. — Sumar vélarnar, sem
Hagstofan hafði, er alfabetísk-
ar vélar komu til landsins 1952
Framh. á bls. 6
Tvær starfsstúlkur á Hagstofunni að vinna við götunarvólar.