Vísir - 17.01.1964, Blaðsíða 7

VI S l R . Föstudagur 17. janúar 1964.
~ ai~ r ii —tmmw—mm——
Stofnun
ms var
gæfuspor
í hinu glæsilega minningar.
riti, sem gefið var út, er Eim-
skipafélagið átti aldarfjórðungs
afmæli 1939, er að því vikið í
inngangi, að hinar stórstígu
framfarir hér á landi á síðustu
mannsöldrum, hið nýja Iand-
nám, væri ómótmælanlega sam
tvinnað sjálfstæðisbaráttu þjóð-
arinnar og ávöxtur hennar og
að þróun sú, sem hér er um að
ræða, væri algerlega óhugsan-
legt, ef þjóðin hefði ekki öðl-
azt smám saman fiillt athafna-
frelsi, fullt sjálfsforræði 1 eigin
málum.
Tímabil hinna miklu framfara
hófst 1874, er Alþingi fékk lög.
gjafarvald og fjárforræði, að
sjálfsögðu ekki fyrstu áratug-
ina með þeim nútímahraða, sem
er á öllu á vorum tímum, en
það var sótt fram á öllum svið.
um, verzlun og viðskipti auk-
ast og komast meir og meir í
hendur íslendingum, en framfar
irnar verða hraðstígari eftir að
stjórnin flyzt heim 1904, en
enn um nokkurra ára bil blaktir
danskur fáni á íslenzkri grund
og erlend skip flytja varninginn
til landsins og afurðir lands-
manna á erlenda markaði.
Guðni Jónsson magister segir
1 fyrrnefndu afmælisriti;
„Eins og það er vafalaust, að
rýmkun frelsis og sjálfstæðis
undirbjó jarðveginn fyrir Eim-
skipafélagið, svo er það og
nokkurn veginn víst, að án Eim
skipafélagsins hefði fullveldið
orðið oss torsótt í hendur Dön-
um 1918. Hvernig hefði skipa-
laus þjóð á fjarlægu eylandi,
sem varð að eiga alla flutninga
til landsins og frá því undir
náð annarra, getað krafizt þess,
að verða frjálst og fullvalda
ríki? Það er mönnum ertn í
fersku minni hver bjargvættur
Eimskipafélag íslands reyndist
þjóðinni á heimsstyrjaldarárun-
um. Þegar aðrar þjóðir urðu að
Ieggja árar í bát um siglingar
hingað til lands, þá sigldu ís.
lendingar sjálfir á sínum eigin
skipum til annarra heimsálfa og
héldu uppi flutningum og sam-
göngum við umheiminn af eigin
rammleik með þeirri farsæld og
giftu, sem fágæt er. Sambands.
þjóðin varð að viðurkenna van-
mátt þegar í nauðirnar rak, en
íslendingar höfðu sýnt, að þeir
gátu hjálpað sér sjálfir. Stofn-
un Eimskipafélagsins var rétt
aðgerð á réttum tíma ... For-
göngumenn félagsins báru gæfu
til að hrinda þjóðnytjamáli í
framkvæmd, af því að þjóðin
þekkti sinn vitjunartíma og
stóð sem einn maður að verki“.
Draumur þjóðarinnar um að
eignast eigin skip varð að veru-
leika 17. janúar 1914 við stofn-
un Eimskipafélags Islands. Þar
sameinaðist á fagurlegan hátt
framtak og stórhugur kynslóð-
arinnar, nauðsyn þjóðarinnar og
sigur í sjálfstæðisbaráttunni.
Þáttur landsmanna í stofnun
félagsins Varð almennari en
dæmi eru til fyrr eða síðar.
Hlpthafarnir urðu milli 14 og
15 þúsund að tölu og því nær
helmingurinn keypti minnsta
hlutinn, sem var 25 krónur, en
það var þó mikið fé fyrir marga
á þeim árum. íslendingar f Vest
urheimi lögðu og fram sinn
skerf, um 200 þúsund krónur í
hlutafé, mest f smáhlutum eins
og hér heima. Framlögin —
hvorki hér heima eða vestan
hafs — voru ekki látin af hendi
vegna arðsvonar eða í gróða
skyni.
í Árbókum Reykjavíkur árið
1914ier stofnun Eimskipafélags
ins talinn merkasti atburður árs
ins, „ekki aðeins fyrir höfuð.
staðinn, heldur fyrir landið
allt“. Á stofnfundinum 17. jan.
var í einu hljóði samþykkt svo-
hljóðandi tillaga:
Fundurinn ákveður að stofna
hlutafélag, er nefnist Eimskipa.
félag fslands.
Á framhaldsfundi 22. jan.
voru svo lög samþykkt fyrir hið
nýja félag og stjórn kosin, — af
hluthöfum á íslandi Sveinn
Björnsson, Ólafur Johnson, Egg-
ert Claessen, Garðar Gíslason
og Jón Björnsson, en af hlut-
höfum íslendinga í Vesturheimi:
Jón Gunnarsson og Halldór
Daníelsson. Jón Björnsson vék
nokkru síðar úr sæti f stjórninni
fyrir Olgeir Friðgeirssyni, sem
tilnéfndur af landsstjórninni
skyldi taka sæti í stjórninni.
Útgerðarstjóri var ráðinn Em
il Nielsen, áður skipstjóri á
Sterling. Tók hann við starfi
1. apríl 1914 og gegndi þvf til
1. júní 1930. Fyrsti formaður
félagsstjórnar var Sveinn Björns
son, síðar forseti íslands.
Ljómi virðingar og þakklætis
hvílir yfir minningunni um fram
tak þeirra manna, sem á árun-
um 1912 — 1914 höfðu forgöngu
um stofnun félagsins.
FYRSTU SKIPIN
Starfsemin byrjaði með stór-
átaki, þvf að ákveðið var að
eignast tvö skip þegar í upp-
hafi. Fyrsta skipið, sem félagið
eignaðist var e.s. Gullfoss. Hann
kom til landsins 15. apríl 1915.
Jafnframt því að vera fyrsta
skip félagsins var þetta fyrsta
farþega- og vöruflutningaskip
íslenzku þjóðarinnar. Skipið var
1414 brúttólestir og búið far-
þegarúmum fyrir 74 farþega.
Skömmu siðar kom annað skip
félagsins til landsins, e.s. Goða-
foss. Hann tók land á Reyðar-
firði 29. júnf 1915 og fór norð-
ur um land til Reykjavíkur.
Hann var 1374 brúttólestir og
hafði rúm fyrir 56 farþega. Skip-
unum var hvarvetna fagnað af
öllum almenningi og skáldin
kváðu þeim Ijóð.
HAPPASTUND
Brátt kom í ljós, að félagið
hafði eignazt þessi skip á happa-
stund, því að skömmu eftir að
félagið eignaðist þau lokuðust
siglingaleiðir til Evrópu af völd-
um heimsstyrjaldarinnar. Félag-
ið hóf siglingar til Ameríku,
enda ekki f annað hús að venda
með vörukaup. Þannig tókst að
ná nauðsynjavörum til landsins
öll strfðsárin. Er vandséð hvern-
ig farið hefði fyrir íslenzku þjóð
inni, ef hún hefði þá ekki borið
gæfu til að vera búin að eign-
ast skip.
AUKINN SKIPASTÓLL
mé* ''•&£■« t«a *•m, i&c eoB
Þegar fyrri heimsstyrjöldinni
iauk 1918 var farið að athuga
um möguleika á þvf að auka
skipastólinn. Félagið átti nú að-
eins tvö skip, Gullfoss og Lag-
arfoss, sem keyptur var til lands
ins 1917, í stað Goðafoss, sem
strandað hafði við Straumnes
norðan við Aðalvík 30. nóv.
1916. Jókst skipastóllinn brátt.
Á áratugnum 1920—1930 bætt-
ust við skipin Goðafoss, Brúar-
foss og Dettifoss, og keypt var
notað skip af ríkissjóði, sem
hlaut nafnið Selfoss. Árið 1930
átti félagið 6 skip, samtals 8085
brúttólestir og varð nú stöðvun
á aukningu, vegna gjaldeyriserf-
iðleika þjóðarinnar, og leið svo
fram til sfðari heimsstyrjaldar,
en árin næstu á undan hafði fé-
Iagið haldið uppi reglubundnum
siglingum milli íslands, Bret-
lands, Danmerkur, Þýzkalands,
Emil Nielsen
Belgíu og Hollands og auk þess
sigldu skipin milli innlendra
hafna.
SIGLINGAR í SÍÐARI
HEIMSSTYRJÖLDINNI
trufluðust þegar mjög í upp-
hafi hennar, en hún skall á 1.
sept. 1939. Goðafoss og Detti-
foss hófu þá ferðir til New York
— til Þýzkalands var ekki hægt
að sigla, ert 3 skip sigldu áfram
til Norðurlanda, þar til Þjóð-
verjar tóku Danmörku og Nor-
eg hernámi 1940. Þá lögðust þær
niður. Á þessum styrjaldartíma
missti félagið 3 skip vegna hern-
aðaraðgerða, Gullfoss, Goðafoss
og Dettifoss, og var það mikið
áfall, einkum vegna þeirra
mörgu mannslífa, sem glötuð-
ust, með tveimur hinum síðar-
nefndu skipupjum. Á þessum
tíma eignaðist skipið Fjallfoss.
I styrjaldarlok var skipaeignin
5000 brúttólestir og varð félagið
um tíma að byggja starfsemi
sína mest á leiguskipum.
NÝ SKIP
En nú átti þjóðin nægan er-
lendan gjaldeyri og á aðalfundi
1945 var samþykkt heimild til
þess að láta smíða eða kaupa
6 skip. Árin 1948 — 1950 koma
svo til landsins skipin Goðafoss,
Dettifoss og Lagarfoss og m.s.
Gullfoss. Tröllafoss var keyptur
í Bandaríkjunum 1948.
Árin 1951 —1960 Iætur félag-
ið smíða 4 vöruflutningaskip:
Tungufoss, Fjallfoss, Selfoss og
Brúarfoss, en jafnframt seldi fé-
lagið eldri skip sín. Árið 1960
er skipastóll félagsins orðinn
30.000 Iestir að burðarmagni, en
fullnægir ekki þörf landsmanna,
Framh. á bls. 6.
Þegar fyrsta skip félagsins, gamli Gullfoss kom til landsins.
Guðmundur Vilhjálmsson