Vísir - 08.06.1964, Qupperneq 9

10. Eru guðfræSinemar nú
eins áhugasamir um bindindis-
mál og þið voruð?
Ekki munu eins margir guð-
fræðinemar vera nú virkir bind-
indismenn eins og meðan ég
var við nám, en nokkrir liafa
verið góðir tempiarar á undan-
förnum árum.
11. Þegar ástandið i áfengis-
málum er eins slæmt og raun
ber vitni — finnst þér þá ekki
skyida kirkjunnar að ganga á
undan — hafa forystu um hóf-
semi og reglusemi?
Ég hef átt kost á að kynnast
lítillega starfi kristilegra bind-
indissamtaka í Svíþjóð og Nor-
egi, og tel þá starfsemi stór-
merka og veit að hún er mjög
áhrifamikil. Þar er líka mikið
lagt í sölurnar fyrir þetta mál
efni, bæði af hálfu einstakl-
inga, safnaða og ríkisvaldsins.
Reynt hefur verið að koma á
fót litlum vísi að þvílíkum sam-
tökum hérlendis með stofnun
Bindindisráðs kristinna safnaða,
er hélt annan aðalfund sinn nú
fyrir fáum dögum. Enn sem
komið er eru aðeins tiu söfnuð-
ir í Reykjavík, Kópavogi og
Hafnarfirði þátttakendur í þess-
um samtökum, en vonir standa
til, að þeir verði fleiri. Það er
sannfæring mín, að hér sé ekki
aðeins um skyldu að ræða, sem
hvílir á hverjum kristnum manni
að gæta bróður sfns og vernda
hann gegn voða áfengistízkunn-
ar, sem nú tröllríður öllu sam-
kvæmislífi voru, svo að eitt-
Framh. á bls. -1
■ mi1 ' 1 ...... i i i
Kirkjan
og þjóuin
V1S IR . Mánudagur 8. júní 1964.
I bók hans standa 20.000 nöfn
Innan við túnið á Prestsbakka á Síðu, undir grösugum brekkum
i heiöar.'nnar, nálægt Iírossgili, er vallgróin rúst. Hér hefur ein-
1 hvern tíma staðið hús. Ja, það átti einu sinni að verða hús —
fjárhús, því að hér ætlaði ungi aðstoðarpresturinn að hafa ærnar
M sínar, unz hann tæki við staðnum, ef hann fengi brauðið eftir
föður sinn. En til þess kom aidrei. Hann var ekki nema rúmlega
eitt ár í kapilánsstöðunni á Prestsbakka. Næsta sumar fékk hann
viidisbrauð í fjarlægu héraði. Þar var hann prestur við vaxandi
álit og vinsældir í meira en hálfan apnan áratug. Þar var hann
bóndi á staðnum. Þar var hann prófastur og gegndi fleiri trún-
aðarstörfum. unz hann varð háskólakennari og fluttist til Reykja-
víkur.
En það var ekki ætlun'n að gera neitt af bessu að umtalsefni
í þessari grein, sem „Kirkjan og þjóðin“ flytur lesendum sínum
í dag. Tilgangurinn með því að hitta Björn prófessor Magnússon
að máli að nýafstöðnu sextugsafmæli hans, var ekki sá, að rekja
embættisferil hans, ekki að segja búskaparsögu hans, ekki að
greina frá ritstörfum hans og rannsóknum I fræðigrein hans —
guðfræðinni. — En eins og alþjóð mun kunnugt, er sr. Björn einn
afkastamesti Islendingur, sem uppi er í dag á sviði ættfræði og
mannfræði og mun starf hans á þeim vettvangi halda nafni hans
á lofti um ókomin ár. Höfuðverk hans eru „íslenzkir guðfræðing-
ar“ og „Ættir Síðupresta". Skal nú þessi formáli ekki hafður
lengri, heldur vikið að efninu beint. — Segðu mér, sr. Björn:
ir, jafnvel þótt merkar séu?
Ég get ekki í fljótu bragði
komið auga á neitt hagnýtt
gildi ættfræðirannsókna. Hins
vegar geta þær sennilega haft
nokkurt vísindalegt gildi, t.d. i
sambandi við erfðafræði, eins
og þegar Pétur heitinn Zophon-
íasson rakti spékopp í hægri
kinn aftur í aldir um 400 ár.
5. Þú hefur nú samið eina
1. Hvenær fórstu fyrst að fá
áhuga á ættfræði?
Móðuramma mín sagði mér
ýmislegt um skyldfólk sitt, og
þegar ég var hér í Reykjavlk
veturinn 1937-1938, og öðrum
hafði verið veitt embætti, sem
mestu ættartölubók, sem géfin
hefur verið út hér á landi: „Ætt-
ir Síðupresta." Getur þú sagt
mér nokkuð um það hve mörg
nöfn eru í þeirri bók? Eða t.d.
hvað margir menn eru komnir
út af séra Jóni Steingrímssyni?
Láta mun nærri, að um
12000 nöfn séu í registri við
Ættir Síðupresta. Af því má
ráða, að alls séu nefndir í bók-
inni 18-20 þúsund manns, þvf að
engir eru teknir í registrið, sem
dáið hafa innan fermingar eða
fæddir eru eftir 1930. Afkom-
endur Jóns prófasts Steingríms-
sonar gæti ég trúað að væru
um 6000, þeir sem nefndir eru.
6. Viltu nokkuð segja mér um
það hvert verður næsta verk
þitt á þessu sviði?
Síðan ég lauk við handritið
af Ættum Síðupresta, hef ég
varið mörgum tómstundum til
að skrá og rekja Iffsferil allra
Vestur-Skaftfellinga, sem nefnd-
ir eru í kirkjubókum og öðrum
sæmilega aðgengilegum frum-
heimildum allt frá 1703, flest-
um óprentuðum að undanteknu
manntalinu 1703. Ég hefði gjarn
an viljað rekja feril þeirra einn-
ig utan sýslu, en það mundi
taka meiri tfma en réttmætt
er að einn maður leggi f það
verk, þótt margar heimildir um
það hafi líka verið kannaðar og
notaðar. Ég hef hugsað mér, að
ef þetta verk kemst nokkurn
tíma fyrir almenningssjónir, eða
verður á einhvern hátt aðgengi-
legt þeim er það vildu nota,
mundi það geta létt nokkuð af
þeirri ofnotkun á frumskjölum
Þjóðminjasafns, sem það hefur
sætt um alllangt skeið fram að
þessu.
7. Sr. Björn hefur líka annað
hugðarmál heldur en ættfræð-
ina. Hann er mjög áhugasamur
um bindindismál, hefur verið
templar siðan hann var 17 ára
og um nokkurt skeið var hann
æðsti maður Reglunnar á Is-
Iandi. Að þessum málum skal
lögfræðingar eins og Ingólfur
Jónsson og Hendrik J. S. Ottós-
son, rithöfundar og leikarar eins
og Andrés G. Þormar, Þorsteinn
G. Sigurðsson kennari, Margrét
Jónsd., Ragnheiður O. Björns-
son og Ásthildur Kolbeins. Þá
var gefið út blaðið Bragi, og birt
ust þar margar snjallar ritgerðir,
sögur og ljóð. Sfðar bættust
við margir af skólabræðrum
mínum, og eru nokkrir beirra
enn félagar stúkunnar og ihrífa
rfkir forystumenn um bindindi.
Þátttaka mín í starfi stúkunnar
varð mér eins og flestum öðrum
ómetanlegur skóli í félagsstarfi.
Hefði ég vitað hvað ég var
að leggja út í, þegar ég byrjaði
á þessu grúski, hefði ég senni-
lega aldrei gert það. Nú veit ég,
að enginn ætti að fást við ætt-
fræði, nema hann hafi mikinn
tíma aflögu og ekkert annað
þarfara við hann að gera.
3. Er áhugi það almennur á
þessari fræðigrein, að það
borgi sig að semja ættartölu-
bækur og gefa þær út?
Það er varla hægt að hugsa
sér starf, sem minna verði haft
upp úr en ættfræði, ef mið-
að er við tímakaup I peningum.
Hins vegar veitir þetta dútl
kyrrláta og skaðlausa ánægju
þeim sem hafa gaman af þess
háttar, og ekki vantar að fjöldi
fólks virðist vilja fylgjast með
því, sem fram kemur um þessi
- efni. Hvort útgáfa ættfræðibóka
borgar sig vita útgefendur betur
en ég.
4. Hvaða hagnýtt gildi hefur
I það að vera að rekja þessar ætt-
Prestsbakkakirkja.
tvær stúkur með þeim árangri,
að þar sást ekki drukkinn mað-
ur um langt árabil ,að heitið
gæti.
8. Hvernig var ástandið í áfeng
ismálunum i uppvexti þínum?
Eins og nú var sagt, minnist
ég ekki að hafa séð drukkinn
mann í uppvexti mínum nema
tvisvar sinnum, fyrr en ég kom
til Reykjavíkur 1921. Sjálfur
kynntist eg ekki bindindisstarf-
stúdenta og menntaskólamanna,
en að öðru leyti réð það mestu
um valið, að frændsystkini mín
voru þar fyrir. Ég sá ekki eftir
þvl. I Mínervu voru þá margir
stórvel gefnir menn og ágætir
félagsmenn, svo sem guðfræð-
ingarnir Árni Sigurðsson, Frið-
rik A, Friðriksson og Björn O.
Björnsson, læknanemar eins og
Jóhann Jeremías Kristjánsson
og Ríkharður Kristmundsson,
nú vikið í síðari hluta þessa sam
tals. — Hverju og hverjum
viltu þakka það að þú hefur allt-
af verið bindindismaður?
Fyrst og fremst fordæmi föður
míns og móðurföður, er báðir
voru forvígismenn I bindindis-
málum. Afi minn, séra Brynjólf-
ur Jónsson á Ofanleiti, hélt uppi
bindindisfélagi 1 Vestmannaeyj-
um um 20 ára skeið, meðan fáir
sinntu þeim málum, og faðir
minn, Magnús prófastur Bjarnar
son, var einn af stofnendum
Stórstúku íslands, og annarrar
elztu stúkunnar I Reykjavík. 1
prestakalli sínu stofnaði hann
inu þar beinlínis, því að eftir
að bannið komst á 1915 og raun
ar fyrr, var ekki lengur þörf
fyrir það, og stúkurnar lögðust
niður af þeim sökum. En ung-
ménnafélögin héldu líka í heiðri
bindindisheiti félaga sinna í
þann tíma, og tóku þannig við
hlutverki stúknanna.
9. Þegar þú fórst £ skóla —
gekkstu þá strax í stúku?
Það var sjálfsagður hlutur að
ég yrði templari, þegar ég kom
hingað til að Iesa undir gagn-
fræðapróf, og 1 febrúar 1921
gekk ég I stúkuna Mínervu, sem
þá var að verulegu leyti stuka
ég hafði verið settur í við Há-
skólann, notaði ég tómstundir
til að bæta við og fylla í eyður.
Jafnframt þótti mér forvitnilegt
að kynna mér nánar sitthvað um
afkomendur Páls prófasts I
Hörgsdal, en mikinn fjölda
þeirra þekkti ég I fæðingarhér-
aði mínu.
2. Er það ekki bæði torsótt
og seinunnið verk að semja ætt-
artölur?