Vísir - 02.01.1965, Side 3

V I R . Laugardagur 2. janúar 1965.
3
ARIÐ HEFUR VERIÐ
ÍSLENDINGUM HAGSTÆTT
r
Utvarpsræða Bjarna Benediktssonar forsætisráðherra á gamS árskvöld
Árið 1964 hefur eins og öll
önnur borið í skauti sínu bæði
sorg og gleði.
Margir eiga um sárt að binda
vegna missis ástvina sinna og
allir söknum við íslendingar
okkar mikilsmetnu forsetafrú-
ar, Dóru Þórhallsdóttur.
Og nú á síðasta degi ársins
andaðist Ólafur Thors. Þó að
hann hafi átt við langvarandi
vanheilsu að búa, bar andlát
hans að með skyndilegum
hagtti. Ég er þess vegna ekki
viðbúinn því að veita honum
í kvöld verðug eftirmæli. Við
áttum langt og ég leyfi mér að
segja óvenju náið samstarf. Ég
á honum ósegjanlega mikið að
þakka fyrir öll okkar kynni.
Erfitt er að segja, hva'j mér
hafí fundizt mest til um í fari
hans. E.t.v. var það bjartsýni
hans og sá eiginleiki að ætla
öðrum gott, þangað til hann
reyndi annað. Ólafi kom aldrei
tfl hugar að láta hendur fall-
ast, þótt móti blési, hann var
allra manna fyrstur að átta
sig og úrræðagóður flestum
fremur. Hann var sjálfkjörinn
foringi og menn lutu leiðsögn
hans með Ijúfu geði Mörgum
fleirum en mér munu finnast
verða svipminna og daufara á
íslandi eftir að Ólafur Thors er
héðan horfinn. Öll sendir þjóð
in eiginkonu hans og ættingj-
um alúðarkveðjur og biður hin
um látna höfðingja blessunar.
Með tryggð til máls og manna
á mátt hins góða og sanna
þú trúðir traust og fast.
Hér er nú starfsins endi.
I æðri stjómarhendi
er það, sem heitt í hug þú barst
Þessi orð Einars Benedikts-
sonar um föður sinn tek ég
mér í munn um minn látna vin
Og út yfir þitt ævikvöld
skal andinn lifa á nýrri öld.
En árið hefur einnig verið
mörgum til hamingjuauka og
í heild verður að telja það okk-
ur íslendingum hag$tætt at-
vinnuár.
1 marz lauk veiðiheimildum
erlendra manna innan fiskveiði
lögsögu okkar eins og um hafði
verið samið og voru þær ekki
endumýjaðar, svo sem ýmsir
höfðu óttazt. Þá tókst að bægja
frá þeirri hættu, sem millilanda
flugi okkar var búin af voldug-
un keppinaut.
Vinnufriður hefur að mestu
haldizt. Verðlag hefur verið
mun stöðugra en næsta ár á
undan. Framfærsluvísitala
hækkaði frá 1. maí 1963 til
jafnlengdar 1964 um 32 stig, en
nú er búizt við, að hún hækki
einungis um 8 stig frá 1. maí
1964 til 1. maí 1965. Úr sög-
imni er sá ótti, sem ríkti í
margra huga um síðustu ára-
mót, að yfirvofandi væri
gengisfall íslenzku krónunnar.
Hagur landsins út á við hefur
styrkzt og hafa ekki frá því
að stríðs-inneignu n lauk ver-
ið fyrir hendi meiri gjaldeyris-
sjóðir en nú. Þessi hagfellda
þróun héfur gert mögulegt að
lækka bankavexti nú frá ára-
mótum svo að þeir vérða ekki
hærri hér en í ýmsum ná-
grannalöndum okkar.
Á árinu var víðast hvar næg
og sums staðar meira en nóg
atvinna. Meiri afli hefur aldrei
fyrr borizt á land og verðlag
útflutningsins fór yfirleitt
hækkandi. Þorskafli varð þó
lélegur á venjulegum vertíð-
um fyrir norðan og síldveiði
brást svo að segja með öllu í
sumar fyrir Norðurlandi og nú
í vetur hér fyrir Suð-vestur-
landi.
Minnir það okkur enn á,
hversu valt er að eiga allt und-
ir sjávarafla, því að engin veiði
tækni né vinnslustöðvar stoða,
ef fiskur gengur ekki á miðin.
Er og leitun á þjóðfélagi, sem
á jafnmikið undir einni at-
vinnugrein eins og við undir
sjávarútvegi, þar sem nær all-
ur okkar erlendi gjaldeyrir er
frá honum runninn. En þjóðfé-
lag okkar hefur sérstöðu að
fleiru en þessu.
I sumar kom ég með kunn-
ingja mínum í erlendan stór-
banka, sem nokkur viðskipti
hefur haft við Island. Ég heils-
aði þar upp á aðalbankastjór-
ann, gamlan og virðulegan
mann. Hann tók mér vingjarn-
lega og sagði banka sinn hafa
átt farsæl viðskipti við Island
og spurði hvernig okkur vegn-
aði. Aðstoðarbankastjóri, sem
um íslandsviðskipti hafði fjall-
að, varð fyrir svörum, og byrj-
aði: „Það eru 187 þúsund
manns ...“. „Nú, fjölgar þeim
um 187 þús. á ári“, sagði öld-
ungurinn.
Ég segi þessa sögu ekki af
því, að hún sé einstæð, held-
ur af hinu, að ótal margir hafa
svipað að segja. Mörgum ís-
lendingnum hefur vafizt tunga
um tönn við að reyna að skýra
fólksfæðina hér og það. sem
okkur finnst sjálfsagt, en ýms-
um öðrum nær óskiljanlegt, að
þrátt fyrir smæðina erum við
sjálfstæð þjóð og höfum ekki
minni hugmyndir um ágæti
okkar þjóðar og tilverurétt
hennar en þeir, sem margfalt
fjölmennari þjóðum tilheyra,
hafa um sínar.
En því erfiðar sem okkur
gengur að skýra þetta fyrir
öðrum, því fremur ættum við
að átta okkur á því sjálfir, að
okkar íslenzka þjóðfélag, -
okkar íslenzka ríki hefur al-
gera sérstöðu. Án þess að mikl
ast eða minnkast okkar vegna
sérstöðunnar, þá skulum við
skilja, að hún .er fyrir hendi
og hugleiða í hverju hún er
fólgin.
Af öllum þjóðum, sem gerzt
hafa aðilar Sameinuðu þjóð-
anna, eru íslendingar fámenn-
astir. Næstir okkur eru Lux-
emborgarmenn. Þeir eru h. u. b.
tvisvar sinnum fjölmennari og
hafa lengi notið sjálfstæðis.
Ég minnist þess, að fyrir mörg
um árum var því hreyft í hópi
utanríkisráðherra, þar sem ég
var staddur, að Luxemborgar-
menn hefðu hug á að komast
eitt kjörtímabil í öryggisráð
Sameinuðu þjóðanna. Elzti og
valdamesti utanríkisráðherr-
ann, sem þama var, og frá
einu hinna hlutlausu landa,
bíosti þegar hann heyrði þessa
ósk og agði eitthvað á þá
leið, að ríki á borð við Luxem-
borg væri naumast hægt að
taka alvarlega. Ég heyrði, hvað
sagt var og hugsaði mitt.
Luxemborgarmenn eru ekki
aðeins tvöfalt fjölmennari en
við. heldur búa þeir í frjósam-
ara la.'di og auðugra af ýms-
um náttúrugæðum. Land þeirra
er hins vegar miklu minna en
okkar. Sízt er það þeim til
óhagræðis, því að enga erfið-
leika hafa þeir af strjálbýli né
samgönguerfiðleikum við ná-
granna sína, þar sem segja má
að þeir búi í þjóðbraut í miðri
vestanverðri Evrópu. En ekki
hafa þeir a. m. k. til skamms
tíma talið sig þess umkomna
að hafa eigin háskóla.
Ég þarf ekki að lýsa mis-
muninum á aðstöðu þeirra og
okkar. Einungis lítill hluti
lands okkar er byggilegur, en
stærð þess er slík, að hér
mundu rúmast milljónatugir
manna, ef landið væri ámóta
þéttbýlt og ýmis hin suðlæg-
ari lönd. En allt þetta stóra
land og byggðina dreifða víðs
vegar um það höfum við til
yfirsóknar. Sagan segir, að þeg
ar Friðrik konungur VIII. leit
yfir Suðurlandsláglendið af
Kambabrún hafi hann sagt:
„Þetta er heilt konungsríki".
Engum íslending mundi
koma til hugar að láta þjóð
sinni nægja það konungsríki.
Nei, við viljum byggja landið
allt.
Okkur finnst slíkt enginn
stórhugur, heldur hitt lítil-
mennska að láta okkur nægja
minna. En svo er stundum að
sjá sem sumir gleymi hvað af
þessu hlýtur að leiða.
Rekstur fámenns ríkis hlýtur
ætíð að kosta hlutfallslega
meira en fjölmenns. Þetta sést
strax og litið er á utanríkis-
þjónustuna sem margfalt
stærri þjóðir oft kvarta undan
kostnaði við, en mín reynsla
er, að fátt borgi sig beinlfnis
betur fyrir okkur. Svipað er
um hina æðstu stjóm. Allt
embættiskerfið hlýtur að verða
hlutfallslega dýrt hjá lftilli
þjóð, því að hún verður að
hafa flestar sömu almanna-
stofnanir og hinar stærri. —
Kostnaðurinn vex stórum, þeg
ar strjálbýli er slíkt og hjá
okkur. Enn vex kostnaðurinn
við byggingu skóla og sjúkra-
húsa víðs vegar, svo að ekki Sé
talað um samgöngur eða dreif-
ingu lífsþæginda, eða réttara
sagt, lífsnauðsynja, eins og raf
magn og síma.
Hið sama á einnig að veru-
legu leyti við um rekstur at-
vinnuvegar eins og landbúnað-
ar. Vegna strjálbýlis og þar
af leiðandi samgönguérfiðleika
hlýtur rekstur hans að verða
mun kostnaðarsamari en í
þeim löndum, þar sem þéttbýli
er meira, og er þá ekki minnzt
á þann aðstöðumun, sem hnátt
staða, veðurfar og landkostir
búa honum.
Það, sem við köllum þétt-
býli, er strjálbýli í annarra aug
um og mundi annars staðar
ekki talið aflögufært. Eins er
með sjávarútveginn, sem hér
er undirstaða þjóðfélagsins, en
víða annars staðar er styrkur
af öruggari atvinnugreinum.
Svo mætti lengi telja, en ég
skal ekki halda þessari upp-
talningu áfram að sinni. Ég
hefi ekki gert hana vegna þess,
að ég telji eftir einn eyri af
því, sem fer til þess að halda
uppi þjóðfélagi okkar, heldur
af hinu, að stundum virðast
jafnvel þeir, sem sízt skyldi,
gleyma því, hvað það kostar að
vera sjálfstæð þjóð í strjálbýlu,
norðlægu landi og halda uppi
fullvalda ríki.
Um suman þennan kostnað
má til sanns vegar færa.
Þó er það svo, að af þvf að
búum í landinu, annars væri
það með öllu óbyggilegt, og
hann komi sjálfstæði þjóðar-
innar í rauninni ekki við. Þetta
má til sanns vegar færa
þó er það svo, að af því að
ekki var lagt í neinn kostnað
til að gera landið byggilegt á
meðan við lutum öðrum, var
að því komið, að þjóðin flosn-
aði upp.
Alveg eins og landið verður
pjóðinni því viðráðanlegra sem
henni fjölgar meira, þvf arð-
bærra verður landið henni eft-
ir því, sem hún getur varið
meira fé til að bæta það. Mesta
óráðsían er í því fólgin að láta
lengur renna engum til gagns
til sjávar þær auðlindir, sem
bíða þess að færa okkur ljós
og yl ásamt afli þeirra hluta,
sem gera skal.
Framh. á 4. síðu.
Dr. Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra.