Vísir - 24.06.1965, Blaðsíða 9

VlSIR . Fimmtudagur 24. júní 1965.
9
„Helgi gamli Einarsson smíðaði fyrsta segl-
skipið á Manitobavatni... átti margar verzl-
anir... gaf út sína eigin mynt... Ég jarð-
söng hann frá lítilli kirkju í Indíánabyggð,
sem var þétt setin Indíánum, er sungu fullum
hálsi við undirleik orgels og harmoniku...“
Sæfl og blessaður, svarar
séra Philip Pétursson vingjarn-
lega í símann, þegar ég hringi
til ,hans vestur í City Hótel og
spyr hvort að ég geti fengið að
ratóa við hann svolitla stund. —
En þá verður þú helzt að koma
strax, segir hann, því að það
vill svo til, að ég hef tíma af-
lögu núna, en að örðu leyti er
áskipað í dag og næstu daga.
Þegar ég kný dyra á herbergi
þeirra hjóna andartaki síðar,
kemur til dyra spengilegur mað
ur og býður mig innilega vel-
kominn. Yfirvaraskegg hans og
hár er dálitið tekið að grána, en
að öðru leyti er hann unglegur
í fasi og hreyfingum, svo að
mér kemur það á óvart, þegar
hann segir mér það nokkru
seinna, að hann hafi verið þjón-
andi prestur vestur í Kanada í
þrjátíu og fimm ár.
— Þrjátíu ár meðal íslend-
inga, segir Philip Pétursson.
Hef þótzt vera að prédika á ís-
lenzku, það er að segja á vestur
íslenzku í þrjátiu ár.
— Etfir málfari þínu að
dæma, verður ekki annað heyrt,
en að það hafi verið góð og gild
islenzka.
ur, sem ílendist þar nokkurn
tíma. Það er þvi óhætt að full
yrða að íslenzkan hafi reynzt
furðu lífseig, ég veit að minnsta
kosti ekki til þess að mál nokk-
urra innflytjenda annarra af
norrænum uppruna hafi varð-
veitzt jafnlengi.
— Þú ert fæddur vestra?
— Já, og faðir minn var ekki
nema fimm ára, þegar hann
fluttist með foreldrum sinum
vestur. Móðir mín var aftur á
móti ekki íslenzk nema í móður
ættina, hún var fædd í Banda-
rfkjunum og faðir hennar skozk
ur. í söfnuði mínum, unitara-
söfnuðinum, teljast á fjórða
hundrað fullgildir meðlimir, en
svo eru vitanlega bömin, eitt-
hvað á þriðja hundrað, en ekki
er nema um helmingur þessa
fólks, sem ber íslenzk nöfn. Hitt
er yfirleitt af öðrum Norður-
landaþjóðum, þess vegna verð
ég líka að messa á ensku, því
að það fólk skilur ekki aðra
tungu. Þannig er það líka í lút-
herska söfnuðinum íslenzka í
Winnepeg, en í söfnuðum úti á
landi, sem áður voru taldir ís-
lenzkir að einhverju leyti,
munu messur á íslenzku hafa
Sr. Philip Pétursson og kona hans við komuna til Rvikurflugvallar.
sameinaði íslenzku landnemana
áður í þjóðræknisfélögunum.
— En hvernig er það um
ungu kynslóðina, afkomendur
landnemanna í þriðja og fjórða
lið, sem mælir ekki lengur á ís-
lenzku og hefur blandað blóði
við aðra þjóðflokka — eru þeir
ekki úr sögunni sem Vestu-
íslendingar?
— Nei . . . það ótrúlega er,
jánsson hefur nýlega lokið við
að skrásetja sögu íslendinga í
Manitoba, sem er í þann veginn
að koma út, en það verk vann
hann að tilhlutan stjórnarvald-
anna þar.
Frá Helga Einarssyni
— Og nú eru kiíif kyníégií
kvistir, runnir úr islenzkum
bæði seðla og mótaða peninga,
og á ég sjálfur bæði fimm doll
ara seðil, „Fair Fort Trading
Company — Good for five doll
ars“, stendur á honum, eins
dollars seðil slíkan á ég líka og
tvo mótaða peninga. Ég man
ekki með vissu hvenær þessir
peningar eru gerðir, en áreiðan-
lega nokkuð snemma, sennilega
um 1905 — 6. Helgi þessi var
að sögn mikill maður vexti og
gjörvilegur, en að öllum líkind-
um meiri athafnamaður en fjár-
málamaður. Komst einn gamall
kunningi hans þannig að orði
við mig, eftir jarðarförina, að
Helgi Einarsson mundi hafa orð
ið stórauðugur maður, hefðu
ekki svo margir gerzt til að
stela af honum, sem raun bar
vitni“.
„Og sjálf jarðarför gamla
mannsins var allævintýraleg,
eins og líf hans hafði verið.
Það hringdi til mín maður í
Árborg, sem kynnzt hafði Helga
og hafði mikinn áhuga á göml-
um íslendingum, enda sjálfur
mikill íslendingur. — Gunnar
Sæmundsson, heitir hann. Þetta
var að vetri til, frost talsvert
og snjór á jörðij. Hafði ég mælt
mér mót við Gunnar Sæmunds-
son fyrir norðan Winnipeg, og
ók svo með honum, því að hann
rataði leiðina. Þetta var sem sé
ekki nein alfaraleið; yfir vatna-
ísa að fara og síðan gegnum
skóg og er ekki um neinn eig-
inlegan veg að ræða, þar eð
ekki er fært þarna um nema í
vetrarfrostum, — fen og
mýrar á sumrum, sem ekkert
farartæki kemst um. En
þama er þó rudd braut um
skóginn til vetrarferða, og þótt-
ist Gunnar vita, að Helgi gamli
hefði sjálfur rutt þá braut á
yngri árum. Þarna við Duffin-
„Jú, mér lízt vel á mig hérna

— Jæja, það er nú ýmislegt
samt, svarar séra Philip og
brosir við. Ég er að minnsta
kosti hræddur um að mér
mundi ganga erfiðlega, ef ég
ætti að fara að prédika hér sem
íslenzkur prestur. Það yrði ekki
auðvelt fyrir mig að hafa alltaf
góð og gild íslenzk orð á tak-
teinum.
íslenzk tunga að
hverfa þar vestra
.— Hvað um framtíð íslenzk-
unnár vestur þar?
— Hún hverfur sem mælt mál
með þeirri kynslóð, sem nú er á
miðjum aldri. Og ekki verður
annað sagt en að hún hafi
reynzt undralífseig, þvi að nú
eru að verða liðin nfutíu ár síð
an fyrstu landnemarnir ís-
lenzku settust þarna að, eða þar
sem kallað er Nýja-lsland. NIu-
tíu ár í haust, en flestir komu
landnemarnir þangað fyrir alda
mótin. Eftir aldamótin fluttist
ekki nema íaður og maður
þangað að heiman, og nú má
það heita alger undantekning.
að maður flytjist þangað héðan
kannski einn og einn námsmað-
lagzt niður með öllu. En í sam-
bandi við þessa tvo söfnuði í
Winnepeg, þá hefurðu eflaust
heyrt þes getið, að áður fyrr
voru harðvítugar trúmáladeilur
með íslendingum þar og ollu
miklum klofningi, en eigi að
síður tókst þeim að sameinast
í Þjóðræknisfélaginu — en þar
var sett í lög, að allt mætti
ræða á fundum, nema trúmál
og stjórnmál!
Allar deilur
úr sögunni
— Hvernig er samkomulagið
með þessum tveim söfnuðum
nú?
— Prýðilegt, allar trúmála-
deilur fyrir löngu úr sögunni,
safnaðarmeðlimir og jafnvel
prestarnir sækja kirkju V.vor
hjá öðrum, þegar svo ber undir.
Og þegar kvenfögin efna til
bazara, kaupir fólk úr báðum
söfnuðum þá muni, sem þar eru
á boðstólum, til styrktar safn-
aðarstarfinu. Enda munu og all
ir meðlimir eiga ættingja í báð
um söfnuðum. Tungan og þjóð
emið hefur þannig smám saman
brúað bilið, eins og það tvennt
að flestir telja þeir sig til ís-
lendinga, hafa samband við
aðra íslendinga, t. d. í þjóðrækn
isfélögunum, þar sem þeir búa
— og ef þeir flytjast í önnur
byggðalög, eða til Bandaríkj-
anna leita þeir þar uppi menn
af íslenzku bergi brotna. Og
þeir hæfileikar, sem sérkennt
hafa íslenzku þjóðina heima,
virðast furðu ríkir í þessu unga
fólki — t. d. hefur það sumt
getið sér orðstir fyrir bókmennt
ir og ritstörf, eða skyldar grein
ar. Laura Goodman Salverson
samdi á sínum tima skáldsögur
á ensku, sem hlutu mjög góða
dóma, sumar hlutu „landstjóra-
verðlaun", sem beztu skáldsög-
ur á þeim tfma, sem þær komu
út, en hún er nú hætt ritstörf-
um fyrir löngu. En sonur henn-
ar, George Salverson hefur tek-
ið þar upp merkið, hann er fast
ur starfsmaður við sjónvarps-
stöð þar vestra og hefur samið
mörg leikrit op leikþætti, sem
þar hr.'i verið fluttir. Gustav
Kristjánson er sér um og stjóm
ar flutningi á dramatískum verk
um í útvarpi — en auk þess er
hann ágætur söngmaður, sem
oft hefur komið fram í útvarpi
og sjónvarpi. Og Wilhelm Krist
jarðvegi, að sjálfsögðu fyrir
löngu úr sögunni þar vestra,
og afkomendur þeirra með sam
eiginlegt svipmót við heildina?
— Ég jarðsöng Helga gamla
Einarsson fyrir fjórum árum, en
hann lézt níutíu og tveggja ára
að aldri í Indíánabyggð við
Doughriver. Það má segja, að
hann hafi að vissu leyti verið
kynlegur kvistur, hann var að
minnsta kosti kjarnakarl, sem
skaraði langt framúr öðrum að
dugnaði, framtakssemi og um-
svifum. Ekki veit ég hvaðan af
íslandi hann var ættaður, en
hann var fæddur hér heima og
fluttist ungur vestur, þar sem
hann settist að við Manitoba-
vatn. Hann var ævintýramaður
á vissan hátt, smíðaði fyrsta
seglskipið, og síðan fyrsta gufu-
skipið, sem var í förum á Mani
tobavatni — smíðaði þau bæði
sjálfur — og hafði mikla verzl-
un við vatnið norðanvert, stofn
aði og stjórnaði miklu fyrir-
tæki, sem hann kallaði „Fair
Fort Trading Company", og
kenndi við fornt verzlunarvirki
á þessum slóðum. Átti hann um
skeið margar verzlanir, viðs-
vegar við vatnið — gaf meira
að segja út sína eigin mynt,
Rætt vi<5 séra PHILIP PÉTURSSON, prest við
íslenzka únitarasöfnuðinn i VINNEPEG
ána er friðlýst Indíánabyggð,
en því bjó Helgi gamli þar, að
minnsta kosti síðustu árin, að
hann hafði kvænzt Indína-
konu, og átt með henni fjóra
sonu, en konan var látin löngu
á undan honum".
„Og svo jarðsöng ég gamla
manninn frá lítilli kirkju uppi
á hárri hæð, sem gnæfir yfir
ána. Var kirkjan þétt setin, en
ekki nema fimm hvítir menn
viðstaddir, hinir allir Indíánar.
Sungu Indíánarnir útfararsálm-
ana hárri raustu við undirleik
orgels og harmoniku. Negldu
svo synir Helga lokið á kist-
una, sem bersýnilegt var að
þeir höfðu sjálfir smíðað og
lagt han" í, og báru hana út I
garðinn, sem er alveg við
kirkjuna. Og þar hvílir Helgi
gamli Einarsson i kirkjugarðin-
um uppi á hæðinni við Duffin-
river, en þaðan sér út yfir
Stöðvarflóann á Winnipeg-
vatni ...“
— Hvað um syni Helga Ein-
arssonar og Indíánakonunnar;
hafa þeir reynzt dugandi menn?
— Ég veit það ekki, nema
hvað ég komst f nokkur kynni
við einn þeirra, Henry Einars-
son, sem rekur fiskiklakstöð
við ána, og held ég að honum
hafi gengið það vel. En hann
fór í styrjöldina síðari, kynntist
stúlku á Bretlandi, þegar hann
dvaldist þar, kvæntist henni og
fluttist hún svo með honum
Frh. á bls. 4