Vísir - 10.07.1965, Blaðsíða 9

Vísir - 10.07.1965, Blaðsíða 9
V í S I R . Laugardagur 10. júlí 1965. 9 Biblíufélagið 150 ára Andleg menning íslenzkrar þjóðar hvílir á tveim meginstoð- <im. Önnur þeirra er algerlega innlend: hinn forni bókmennta- arfur okkar. Hin er alþjóðleg, en runnin þjóðinni í merg og bein; nin sameiginlega menning sem kristindómurinn hefir skapað með vestrænum þjóðum. En kristileg menning grundvallast vitanlega á Biblíunni. Hvorug þessara megin- stoða má með nokkru móti kikna eða bresta. Við megum hvorugt afrækja, fombókmenntir okkar né Biblíuna. En nú í seinni tíð virð- ist nokkur ástæða til að óttast að hvorugu sé gefinn sá gaumur er skyldi. Við megum því gá að okk- ur ef vel á að fara. Hér verður ekki rætt um forn- bókmenntimar, og þó ekki fyrir þá sök, að ekki kynni að vera full ástæða til að gera svo. Ýmsa mun reka minni til þess, að einn af okkar vitmstu og einn af okkar beztu mönnum, guðfræðingurinn, menntafrömuðurinn og ættjarðar- vinurinn síra Magnús Helgason, skólastjóri, sagðist hafa skipt nem endum sínum í tvo flokka: þá sem lesið höfðu fornsögurnar og þá sem ekki höfðu lesið þær. Ekki var um að villast að fyrir honum var síðari flokkurinn líka síðri flokkurinn og voru þó sjálfsagt jafn-góðir efniviðir í báðum. En sfðastur manna mundi hann hafa viljað að við afræktum Biblíuna, enda var það hann sem ásamt Har- aldi Níelssyni tók saman Barna- biblíuflá, eina hina beztu bók er nokkru sinni var lögð íslenzkum ungmennum í hendur. Sú bók hef- ir þó um langt skeið verið með öllu ófáanleg og er látin óendur- prentuð — hvað sem því kann að valda. En er það ekki svo um ærið margar beztu bækurnar? Jú, því miður. Það er eins og að sí og æ skorti okkur vökumenn. Sá skort- ur er þó hörmulegur; því „ár og síð ég er f voða“. Alla okkar ævi, frá vöggu til grafar, eigum við heima f borg umsetinni af óvin- um — jafnt þjóðin sem einstakl- ingurinn, Biblían er ekki mikið á dagskrá nú um sinn — nema hvað prestarnir sækja í hana texta til að Ieggja út af í sínum fátíðu, fá- sóttu og því fáheyrðu prédikunum. Og ef hún er nefnd, eða til hennar hugsað, þá mun hún oftast einfald- lega vera trúbókin, guðsorðabók- in. Vitaskuld er hún þetta — og umfram aðrar bækur. En guðsorð er svo margt og „guðspjöll eru skrifuð enn“. Eða er það ekki suðsorð sem við förum með þegar við syngjum „Ó fögur er vor fósturjörð" og „Þú vorgyðjan svífur"? Jú, svo sannarlega, enda bótt guð sé í hvorugu kvæðinu I nsfndur. Auk þess að geyma suðsorð (og er þó langt frá að öll megi hún teljast guðsorð) er Biblían mesta bókmenntaritið sem til er á okkar tungu. Ef fólki væri sert þetta ljóst, er lítill efi að það fnundj lesa hana meira en það gerir. Það er tjón hve þetta er vanrækt. Ef okkur er alvarlega annt um menningu þjóðarinnar, eigum við óaflátanlega að vinna að þvi. að hún Iesi fornritin, sögurnar og Eddurnar og að hún lesj Biblíuna '7n þá verðum við líka að sjá fyr- 'r því. að hún eigi kost á öllu ^essu í handhægum og aðlaðandi itgáfum. Það véfða nú á dögum að vera þær bækur sem handhægt «é að taká með sér í rúmið. Og líka þægilegt að lesa. Nú þarf að vera gott letur og gott prent á þeim bókum sem lesast eiga. Guðbrandsbiblía (1584) er eitt af stóru kennileitunum í íslenzkri bókaútgáfu. Líklega má segja að hún sé þar stærsta kennileitið. En enginn maður les hana framar og tiltölulega fáir áttu þess nokkru sinni kost. Viðlíka fáir voru þeir sem lásu Þorláksbiblíu (1644) og Steinsbiblíu (1728). Nokkru Heiri, og þó of fáir, hinir, er lásu Vaj- senhusbiblíu (1747). Lengst af hafði þjóðin þannig harla lítil bein kynni af Biblíunni. Þó var þetta sú bók, er hún öldum saman þráði að kynnast — þráði það svo að þráin var beinlínis andlegt hungur. Það. var ekki fyrr en á miðjum öðrum áratug nltj- ándu aldar að alþýðu manna hér á landi gæfist þess kostur að seðja þetta hungur sitt. Þrír menn erlendir hafa íslenzkri þjóð til mestra he'illa stigið hér á land af skipsfjöl, og enginn þeirra kom fyrr en á nítjándu öld. Þeir voru Rasmus Rask (1813), Ebenezer Henderson (1814), og Thor Jensen (1878). Það er aðeins Ebenezer Henderson sem við ger- um að umtalsefni í dag — í því t'il efni að hálf önnur öld er liðin frá því, er hann stofnaði íslenzka Bib líufélagið hérna í Reykjavík. En skylt er að segja nokkur deil’i á manninum sjálfum áður en nánar er sagt frá þeim atburði. Dr. Ebenezer Henderson var skozkur maður, fæddur í Dunferm line, skammt frá Edinborg, 17. nóv- ember 1874, og var þann'ig á þrí tugasta aldursári er hann kom hingað. Foreldrar hans voru al- múgafólk. Hann var afburðamaður að allri atgjörvi, til sálar og lík- ama, var t. d. gæddur þeim fá- gæta eiginle'ika að hvert tungumál nam hann nær ósjálfrátt að kalla mátti, enda urðu þau bæði mörg og fjarskyld málin sem hann lærði. Svo mikill persónule'iki var hann að allir virðast hafa lotið honum, jafnt æðri sem lægri. Eftir að hafa numið fyrst úrsmíði en síðan skó- smíði las hann guðfræði og var útgáfustarf var með albniklum ó- hægindum. Þannig neyddist félag ið til að sætta sig við mjðg léleg an pappír í Biblfuna. Nýlega hefir sézt að því vikið í átölutón, hve slæmur pappfrinn er. En slfkt er harla óv'iðurkvæmilegt. Félagið átti um tvo kosti að velja: að prenta ekki eða að prenta á þann pappír sem það gat sargað út, hvað sem gæðum leið. Tll allrar ham- ingju kaus það þann kostinn. að prenta. En vitanlega varð bókin fyrir þetta endingarlítil, sérstak- lega bjá þjóð sem svo fer illa með bækur sem við höfum jafnan gert, og góð eintök af þessari út- gáfu eru nú næsta féséð. Þess'i Biblfa var geysimikið Iesin. Þeir menn hafa án alls efa rétt fyrir sér sem segja að hún hafi vetið meira lesin en nokkur önnur út- gáfa Biblfunnar á íslenzku. í júnfmánuði 1814 var Hender- son sendur hingað til lands með þessar bækur til þess að sjá um dre'ifingu þeirra. Skyldi hann fara um allt landið, og svo gerði hann sumurin 1814 og 1815, en vetur- setu hafði hann í Reykjavík. Hann steig hér á land að kvöldi þess 17. júlí, eftir rúmlega mánaðar sigl- 'ingu frá Kaupmannahöfn, en þang að fór hann svo aftur 20. ágúst 1815. Um ferð þessa alla og dvölina hér ritaði hann hina frægu Ferða- bók sína, eitt hið merkasta rit sem um ísland hefur verið skr'ifað, og líka eitt hið skemmtilegasta þvf frásögnin er öll svo lifandi og svo full af fróðleik. Hún kom út í tve’im bindum í Edinborg 1818, með myndum og uppdrætti af land inu. í fslenzkri þýðingu var hún gefin út í Reykjavík 1957, ásamt sögu Biblíunnar á íslandi, en þá sögu hafði Henderson skrifað sem bókarauka, og lauk henni að sjálf sögðu með Biblíunni frá 1813. í fslenzku þýðingunni er sögunni haldið áfram allt t'il ársins 1957. Er sá viðauki eftir Magnús Má Lárusson og hinn fróðlegasti. Nærri má geta hvort það hafi ekk'i þótt sögulegur viðburður á þeim tfma er þetta erlenda glæsi- menni ferðaðist um allar sveitir finna innan íslenzkrar prestastéttar Og svo var það jafnan í sögu kirkj unnar, enda þótt löngum fyndust þar bæðí magrir og mislitir sauðir innan um. Hinir voru án efa miklu fleiri sem héldu uppi heiðri stéttar- ’innar. Það var haft að gamanmáli að Sigurður skólameistari Guð- mundsson grennslaðist jafnan eft ir því hjá nemendum sínum, hvort þeir ættu til klerklegra forfeðra að telja, en kannsk'i var þetta ekki alveg út í bláinn. í Olffl&S ot'jay 'lötí 1111911 Dr. Ebenezer Henderson. En við erum hér að minnast afmælis Biblíufélagsins; ekki að segja ferðasögu Henderson. Vita- skuld undirbjó hann á ferðum sín- um stofnun félagsins, en frá henni sjálfri segir hann á þessa leið: „Á prestastefnu biskupsdæmis- ins, sem haldin var í dómkirkjunni 10. júlí, flutti síra Árni Helgason prédikun um þetta efni (þ.e. hlut- verk Biblíufélags) og gerði þar skörulega grein fyrir nytsemi Bibliufélaga. Hann talaði sérstak- lega af mikilli tilfinningu um hið feiknaumfangsmikla starf, er Stofnað 10. júll 1815 prestvígður til trúboðs á Indlandi. En sökum Napóleonsstríðsins var ekkj í þann mund unnt að komast þangað beint frá Bretlandi. Fór því Henderson t'il Danmerkur og hugðist komast þaðan, því Danir höfðu þá, eins og kunnugt er, all mikiar siglingar til Austur-India. Ekki lánað'ist þetta þó og settist hann þá að í Kaupmannahöfn sem prédikari og tók líka að starfa þar á vegum Brezka og erlenda Biblíufélagsins. Meðal annars ferð aðist hann til Noregs og Svíþjóðar og stofnaði Biblíufélög. { Kaupmannahöfn komst hann í kynni við Islendinga, einkum Grím Thorkelin leyndarskjalavörð, og nam íslenzka tungu. Brezka og er lenda Bíblíufélagið tók sér nú fyrir hendur að láta prenta á sinn kosn að í Kaupmannahöfn fyrst Nýja testamentið (1807) og síðan Biblí una alla (1813) á isienzku (30001 eintök af Nýja testamentinu og 5000 eintök af Biblíunni). Vann Henderson að þessum útgáfum. Það leiddi af ófriðnum að þetta landsins, gaf sig jafnt að lágum sem háum og talað'i við lands- menn á þeirra eigin tungu fullur af brennandi áhuga fyrir andlegri og líkamlegri velferð þjóðarinn- ar. f förinni 1814 norður og aust- ur um land og svo hringinn sunn- anlands til Reykjavíkur, hefur hann vitaskuld komið flestum á ó- vart og hver maður orðið að mæta honum óundirbúinn. f för hans um Vesturland, Borgarfjörð og Norð- urland sumarið 1815 hefur þetta verið með nokkrum öðrum hætti og prestar þá haft ráðrúm til að setja upp sunnudagsandlitið, énda grunar okkur stundum við lestur sögunnar að svo hafi þeir gert. Um almúgann er það aftur á móti jafnan ljóst að eins og fólkið átti sér einskis ills von, svo átti það heldur ekki von á þessum góða og göfuga gesti Á ferðum sínum hitt.i Henderson flesta presta og pró- fasta landsins og ekki getur okkur dulizt það, er við lesum frásögn- ina af heimsókninni t'il þeirra, að mikið mannval hefur þá verið að Brezka og erlenda Bibliufélagið ynni, og hve ákaflega vel starf- semi þess hefði lánazt. Gaf hann stutt yfirlit yfír það, hvað félagið hefði gert fyrir fsland. Hann lauk máli sínu með þvi að brýna presta- stefnuna um að koma til samvinnu við þetta dýrlega mélefni og grípa nú tækifærið til þess að koma á fót svipuðum félagsskap á íslandi. Eftir messu tók prestastefnan að ræða sín venjulegu fundarefni, og seinna um daginn kom hún saman í biskupsstofunni, og þaðan voru stiftprófastur (þ.e. síra Mark- ús Magnússon í Görðum) og pró- fasturinn í Odda (þ.e. Steingrímur Jónsson, síðar biskup) sendir heim til mín til þess að fylgja mér á fundinn. Allir hörmuðu að biskup- inn gat ekki verið viðstaddur, en hann hafði veikzt kvöldið áður. Auk þess að viðstaddir voru stift- prófasturinn og prófastarnir i Odda, Hruna (síra Torfi Jónsson) og Reykholti (síra Eggert Guð- 1 mundsson), sýndu þeir fundinum þann sóma að sækja hann ísleifur Einarsson dómstjóri og Bjarni Þorsteinsson (síðar amtmaður) full trúi í fjármáladeildinni f Kaup- mannahöfn. Eftir að ítarlega hafði verið gerð grein fyrir hlutverki Biblíufélags, og fjárstyrk frá Brezka og erlenda Biblfufélaginu lofað, samþykkti fundurinn f einu hljóði að félag skyldi stofnað. En eftir að málið hafði verið rætt, þótti það bezt ráðið, sökum fjar- vistar margra þeirra, er talið var beinlínis nauðsynlegt að sam- þykktu og styrktu félagið, að nægjast með að setja það á laggimar, en fresta til næstu prestastefnu að leggja síðustu hönd á skipulagningu þess. Sömu- leiðis að semja ávarp til allrar þjóðarinnar, er undirritað væri af veraldlegum og kirkjulegitm stjórn arvöldum, um að veita félaginu liðsinni. Skyldi það ávarp sent út um land allt fyrir næsta vetur“. Þá tekur Henderson upp í enskri þýðingu fundargerðina, og endur- þýdd eftir þýðingu hans, er hún þannig: „Þann 10. júlí 1895 héldu undir- ritaðir fund með sér f Reykjavík f því skyni að stofna íslenzkt Biblíufélag á sama grundvelli og sams konar félög vfðsvegar um heim. Var ákveðið að slfkt félag skyldi stofnað, og skyldi hlutverk þess vera það, að vama þess f framtfðinni að skortur verði á Biblíunni á íslenzku og að efla út- breiðslu hennar í Iandinu eftir því sem þörf krefur. En sökum fjar- vistar nokkurra hinna helztu manna f landinu, var talið nauð- synlegt að fresta þvf til 9. júlí 1816 að setja félaginu lög. Þeir menn, er f félagið gengu, fólu biskupinum Geir Vídalfn, stiftpróf- asti sfra Markúsi Magnússyni dómkirkjupresti sfra Áma Helga- syni, dómstjóra fsleifi Einarssyni, yfirréttardómara Bjama Thoraren- sen, og landfógeta Sigurði Thor- grfmsen að stefna áhrifamönnum í landinu til fundar áðursagðan dag, til þess að setja félaginu lög og taka frekari ákvarðanir um störf þess“. Síðan eru taldir fundarmenn, er lofa fjárframlögum. Þeir eru nftj- án, en loforðin nema alls 87 rfkis- bankadölum. Það vekur athygli, að hartnær' fjórðungi þess fjár lofar hinn hálærði, gáfaði, fðilgóði, en blásnauði biskup. Hann hefur 20 dali silfurverðs. Bæði Biblían og Nýja testament- ið, sem Brezka og erlenda Biblíu- félagið hafði látið prenta og sendi Henderson með hingað til lands, voru ýmist gefin eða seld mjög vægu verði. Og jafnskjótt og brezka félagið fregnaði stofnun Biblíufélags hér, veitti það þessu fámenna og félitla dótturfélagi sínu £300 styrk. Og raunar hefir það alla tfð verið óþreytandi i stuðningi sínum við íslenzka Biblfufélagið. Þá hefir stuttlega verið gerð grein fyrir uppruna og stefnu elzta félagsins, sem nú starfar á fslandi. Sögu þess er að sjálfsögðu ekki unnt að rekja hér. Það tók snemma að láta vinna að endur- skoðun á hinni íslenzku þýðingu Biblíunnar og lét prenta hana ! Viðey 1841 og er Ólafur Stephen- sen talinn kostnaðarmaðurinn Síðan var hún endurprentuð i Reykjavfk 1859 og er sú útgáfa Framh. á bls. 7

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.