Vísir - 03.08.1966, Qupperneq 7

I
V í SIR . Miðvikudagur 3. águst 1966.
Brynjólfur Jóhannesson sjötugur
Ð.rynjólfur Jóhannesson, okkar
ástsæli listamaður, er sjö-
tugur í dag. Hann er fæddur
í Reykjavík, var um skeið á
Isafirði og víðar, þekkir fólk-
ið úti á landsbyggöinni og það
hann, en hér hefur hann starfað
í höfuöborginni feril sinn sem
fullmótaður listamaður. í fyrra
var þess minnzt, að hann hefði
þá starfað í Leikfélagi Reykja-
víkur á sviðinu í Iðnó í fjöru-
tíu ár samfleytt, enginn ann-
ar íslenzkur leikari getur stát-
að af slíkri þjónustu við leikhús
sitt nema helzt Frjðfinnur Guð-
jónsson, ferill hans hjá Leikfé-
laginu er nálega óslitinn í jafn-
langan tíma. Og í vetur átti
Brynjólfur annað merkisafmæli,
þá voru liðin 50 ár, síðan hann
steig fyrst á leiksvið; er hann
fjóröi íslendingur, er nær þeim
áfanga, fyrst kom Friöfinnur,
þá Gunnþórunn og í fyrra Har-
aldur. Reyndar var erfitt um
vik að hylla Brynjólf á þeim
afmælisdegi, því aö hann var
þá í öðrum heimsálfum að
heilla nýja áhorfendur.
Áhorfendur eru með ýmsu
móti, það eru þeir, sem stöku
sinnum koma í leikhús og velja
sér eitt eða tvö leikrit á vetri,
svo enii aðrir, sem sjá allar sýn
ingar, því að þeir vilja vita,
hvað er að gerast á fjölunum,
loks eru þeir, sem sjá sömu
sýninguna oftar en einu sinni,
og bera saman, um þennan hóp,
þykir leikhúsmönnum vænst.
Brynjólfur Jóhannesson hefur
átt öðrum fremur þátt í því hér
á landi aö stækka alla þessa
hópa. Einfaidlega vegna þess,
a® 'jiann sem hefur séð hann
einu sinni á sviði, langar til að
sjá hana þar aftur. Enginn
áíykii þó ætla að meðal starfs-
bræðra sinna ofmetnist hann af
vinsældum sínum. Ég minntist
á þjónustu við leikhús: Þeg-
ar Brynjólfur er beðinn fyrir
hlutverk, spyr hann ekki fyrst:
„Er það stórt? Ætli það henti
mér?“, heldur er svarið: „Hve-
nær á ég að koma á æfingu?“
Kannski þarf hann nú líka
síður en flestir aðrir að hafa
áhyggjur af því, hvort hlutverk .
henti honum eöa ekki. Frakkar
skipta leikurum í tvær fylk-
ingar, þá sem erú comédiens og
þá sem eru acteurs. Þeir, sem
heyra til seinni flokknum, laga
leikpersónuna eftir sínum eig-
in persónuleika, sem getur ver-
,iö mjög svo heillandi; hinir
skipta um ham. Brynjólfur er
comédien par excellence, fjöl-
hæfur skapgerðarleikari, jafnvíg
ur á djöfla og engla og þó fyrst
og fremst á fjölbreytilegan ara-
grúa venjulegs fólks, sem er
hvorugt eða tvort tveggja í
senn.
Hlutverkin eru mýmörg, furðu
lega ólík, stór og smá, en ótrú-
lega mörg hafa greypzt í minni
manns. Margfrægastar og marg-
lofaðastar eru lýsingar Brynj-
ólfs á íslenzku fólki, en sú vísa
verður ekki of oft kveöin, að
undirstaða sjálfstæörar leiklist-
ar er að kunna að leika sitt
eigið þjóðlíf. Allar heimsins mæ
ferleidíar, hanastélslávaröar eða
byssufimustu bófahetjur gera
enga stoð, ef við heyrum ekki
lengur hnusa í séra Sigvalda,
skiljum ekki bölviö f Jóni
bónda, sjáum ekki lengur grilla
í netið, sem Jónatan skipstjóri
er aö ríða.
Persónusköpun Brynjólfs Jó-
hannessonar er borin uppi af
hugmyndaríku innsæi, frjórri at
hugagáfu. fersku skopskyni og
mannlegri hlýju, sem eykst og
verður dýpri með ári hverju. í
dagfari er Brynjólfur vandvirk-
ur og nákvæmur með afbrigð-
um, kappsamur en kátur og
neifur og má ekki vamm sitt
vita. Þessir eiginleikar og marg
ir aðrir hafa skipað honum til
forystu í Leikfélagi Reykjavík-
ur og í samtökum listamanna;
,þpnn er nú formaður Félags ís-
•lpnzkra leikara,
Á þessum tímamótum óska
ég Brynjólfi Jóhannessyni allra
heilla um leið og ég bið for-
láts á þessari lítilfjörlegu til-
raun til að segja kennileiti í
listsköpun afmælisbamsins, hún
er svo frjó og það svo síungt,
að kemur okkur stöðugt á óvart
og gerir allar fyrri lýsingar úr-
eltar. En þetta er nú aðall þeirra
stóru í kúnstinni að færa okkur
stöðugt heim ný sannindi um
manneskjuna og athöfn hennar.
Megi Brynjólfur Jóhannesson
færa okkur mörg fleiri slík sann
indi í framtíðinni og halda á-
fram að koma okkur á óvart.
Sveinn Einarsson.
Orynjólfur er vestfirzkrar ætt
ar, fæddur á ísafirði 1896,
sonur Jóhannesar Jenssonar skó
smiðs á ísafirði og konu hans,
Pálínu Brynjólfsdóttur. Hann
fór utan til Kaupmannahafnar
til verzlunarnáms og kom að því
loknu aftur til Isafjarðar og
vann þar verzlunar- og skrif-
stofustörf.
Á ísafirði var í þann tíð,
sem og jafnan, gróska í menn-
ingarlífi, og að því hlaut upp-
runaleg listgáfa Brynjólfs að
lúta. Hann lék sínar fyrstu rull-
ur ungur að árum á ýmsum
leiksýningum þar vestra,, þá
fyrstu 1916, en alls urðu þær
ekki færri en 16 áður en hann
byrjaði aö leika hjá Leikfélagi
Reykjavíkur áriö 1924. Það var
í Stormum eftir Stein Sigurðs-
son. Upp frá því hefur hann
leikið hvert hlutverkið af öðru
hjá Leikfélaginu, alvarleg eða
gamansöm, en öll eftirminnileg.
Auk þess hefur hann nokkrum
sinnum leikið í Þjóðleikhúsinu,
þar á meðal eina af eftirminiif-
legustu persónum fslenzkra leik
bókmennta, Jón Hreggviösson í
íslandsklukkunni eftir Halldór
Laxness, sem sýnd var við opn
unina 1950. Meðal annarra frá-
bærra afreka Brynjólfs mætti
kannski nefna Ógautan í Dans-
inum í Hruna, eftir Indriöa Ein-
arsson, séra Sigvalda í Manni
og konu Jóns Thoroddsens, Jón
bónda í Gullna hliðinu eftir Da-
víð Stefánsson, og allir muna
gamla skipstjórann, Jónatan f
Hart í bak eftir Jökul Jakobsson
rammíslenzkar persónur sem
urðu listaverk á leiksviðinu í
meðförum Brynjólfs. Hér skal
ekki frekar farið út á þá vand-
fömu braut að lýsa leikferli
þessa fjölgáfaða listamanns,
enda engan veginn til þess ætl-
azt. Leikhúsgestum stendur enn
til boöa aö kynna sér brot af
þessum ferli. Leikferill Brynj-
ólfs er merkur þáttur í sögu
Leikfélags Reykjavíkur, upp-
gangur félagsins og vinsældir
verkefna þess, eru ekki hvað
sízt að þakka þessum langa
starfsferli. Brynjölfur var for-
maöur félagsins á árunum 1944-
47. Þegar Leikfélagið réði sína
fyrstu fastlaunuðu leikara fyrir
tveimur árum var Brynjólfur að
sjálfsögöu valinn í þann hóp.
Leiklistina hafði hann þá orð-
ið að stunda í hjáverkum í full
40 ár, en öll þau ár var hann
starfsmaður Útvegsbankans í
Reykjavík og á Isafirði.
Ennþá er Brynjólfur fullur af
fjöri, dansar yfir sviðið í Iðnó
eins og léttstígur ballettmeist-
ari, ef það á við, eða lötrar
hokinn í gamals gervi. Ennþá
viröist hann varðveita allar hlið
ar sinnar alhliða leikgáfu, og
leikhúsgestum verður ekki ósk-
að annars betra en njóta hæfi-
leika hans sem allra lengst.
Lesendur Vísis og allir sem
leikmennt unna óska Brynjólfi
Jóhannessyni allra heilla í fram
tíðinni og langra lífdaga á ís-
lenzku leiksviði.
J. H.
Akkilesarhællinn
Það verður ekki litið svo í
íslenzkt dagblað að ekki séu
þar fleiri eða færri hugleiðing-
ar um verðbólguvandamálið, á-
hrif verðbólgunnar í atvinnulíf-
inu, og á þjóðarhag almennt.
Ég mun í þeim hugleiðingum
mínum, sem hér fara á eftir,
aðallega gera að' umræðuefni
það sem ég tel höfuðorsök
þessa vandamáls og hver ráð
eru til úrbóta.
• \
Jarðarmenið
Ekki er hægt um það að vill-
ast að stjórnmálamenn, hvar í
flokki sem eru, gera sér fulla
grein fyrir því hver er höfuð-
orsök verðbólgunnar. Árið 1941
voru sett lög á Alþingi um
gerðardóm I kjaramálum, í því
skyni að takmarka verðbólgu-
vöxtinn við það, sem heims-
styrjöldin hlaut að hafa í för
með sér. Þessi lög komú aldrei
til framkvæmda, illu heilli og
voru fljótlega numin úr gildi.
Árið 1956 þegar Hannibal
Valdimarsson stórriddari „kjara
baráttunnar", var félagsmála-
ráðherra, var það eitt af hans
fyrstu embættisverkum að gefa
út bráðabirgðalög, sem sviptu
launamenn 6 vísitölustiga upp-
böt á laun og stöðvuðu kaup-
hækkanir um stundarsakir, að
eigin sögn vegna hagsmuna
launamanna. Þegar þessa er
minnzt rifjast það upp, að ekki
hafði þessi sami Hannibal fyrr
rétt úr sér eftir fallið úr ráð-
herrastólnum, en hann krafðist
40% kauphækkunar fyrir launa
menn. Þetta má kallast að hafa
tungur tvær.
Síðasta tilraun Hermanns
Jónassonar forsætisráðherra
vinstri stjörnarinnar 1958, þegar
óðaverðbólga var framundan,
var að ganga undir jaröarmen
Alþýðusambandsþingsins og
biðja um stundarfrest, til að
leita úrræða um lausn vanda-
málsins. Þeirri beiðni var synj-
að og endadægur vinstri stjórn-
arinnar þar með ráðiö. Minni-
hlutastjórn Emils Jónssonar
festi svo kaupgjaldið árið 1959,
Sam segt það var Alþýðusam-
bandsþingið sem felldi ríkis-
stjórnina.
Og þetta var ekki í fyrsta
sinn sem íslenzk ríkisstjórn
gengur undir jarðarmen stéttar-
félaganna til að biðja sér friðar.
Það má því spyrja: Hver fer
1 leð húsbðndavaldið á þjóðarbii-
inu? Er það rikisstjórnin, eða
er það kannski Alþýöusam-
bandið. höfuðvígi byltingar-
Eftir
Þorstein
Stefánsson
flokksins?
Áróðurstækni
byltingarinnar
Alls staðar þar sem kommún-
istar hafa komizt til áhrifa í
lýðræðisríkjunum, hafa þeir
lagt höfuðáherzlu á að koma
sér innundir hjá láglaunastétt-
unum og þótzt vera eini flokk-
urinn sem af einlægni berðist
fyrir hagsmunum þeirra, til
bess að undirstrika þennan á-
róður sinn, hafa þeir gert æv-
intýralega háar kröfur um kaup
hækkanir, styttingu vinnutíma
og fleiri hagsbætur launamönn-
um til handa,' án nokkurs tillits
til þjóðarhags, og greiðslugetu
atvinnuveganna. Hvað varðar
þá um þjóðarhag? Ekki er
það að efa að þessi samstillti
áróður er skipulagður frá einni
og sömu miðstöð. Hver skyldi
hún vera?
. Víða á vesturlöndum varð
kommúnistum fyrst eftir stríðs-
lok talsvert ágengt með þessum
áróðri, en tiltölulega fljótt átt-
uðu þó launþegar sig á því, að
þetta var einungis gert í þágu
byltingarinnar en ekki launa-
manna, svo áhrif þeirra í verka-
lýðshreyfingunni og stjómmál-
um fjöruðu víðast hvar út og
urðu lítil sem engin. Hér varð
þróunin með öðrum hætti.
Kommúnistaflokkurinn varð
tiltölulega fljótt allfjölmennur
og tókst að ná stjórnarforystu
í Alþýðusambandinu, og þar
með lykilaðstöðu á verkalýðssam
tökunum. Þá aðstöðu hafa þeir
notað sér til þess að halda uppi
látlausum kröfum um óraun-
hæfar kauphækkanir í engu
samræmi við vöxt þjóðartekn-
anna og því eing'öngu þjónað
verðbólgunni. Löng og víðtæk
verkföll sem eru hin versta
fjársóun, hafa verið þeim eftir-
sótt. Við þessa starfsemi fylgdi
Alþýðuflokkurinn kommúnist-
um fast eftir, það er að segja
þegar hann var ekki í stjóm.
En þegar hann var í stjóm var-
aði hann við þessari „kjarabar-
áttu“.
Með þessum áróðri sínum og
„kjarabaráttu“ hafa kommún-
istar komið af stað fyrirhyggju-
lausu kapphlaupi milli launa-
stéttanna, þar sem hver aðili
reynir að taka sem mest í sinn
Frh. á bls. 6.