Vísir - 18.08.1967, Blaðsíða 9

V 1SIR . Föstudagur 18. á á í 1C87.
JC’g hef aö undanförnu skotiö
hér inn aðra hverja viku
svipmyndum úr stuttu . feröa-
lagi, sem ég fór um nokkur
Evrópulönd í síðasta mánuði.
Fyrri greinarnar í þessum stíl
fjölluöu um Austurríki og
Miinchen. Aö vísu var viðdvöl-
in þar stutt og mig skorti þar
á persónuleg kynni við menn
til þess að heimsóknin kæmi aö
fullum notum, en þó virtist mér
að ég kynntist og kæmist inn
f ýmis viöfangsefni og dægurmál
á þessum stöðum, sem forvitni-
leg voru, þó sjaldan sé um þau
fjallað í því heimsfréttamoði,
sem hingað berst hversdagslega.
Og nú er komið aö síðasta
áfanganum, sem varð eins og
hjá mörgum öðrum íslenzkum
ferðamönnum Kaupmannahöfn.
Þar hafði ég rýmri tíma og þar
skorti heldur ekki á fyrri per-
sónuleg kynni. Maður er farinn
að þekkja Kaupmannahöfn nógu
vel til þess, að veröa fljótlega
var við hvers konar blæbreyt-
ingar í andrúmsloftinu.
J sumar er Kaupmannahöfn
afmælisbarn og bar víða í
auglýsingum og gluggaútstill-
ingum mikið á tölunni 800, en
annars voru mestu hátíðahöldin,
bæöi langa matarboröið á Strik-
inu og hjónavígslan fræga af-
staðið. Enn stóð þó hin hvíta
fánaborg með tölunni 800 á
Ráðhúsplássinu hjá sporvagna-
biðstöðunum en fánarnir voru
þegar orönir æði dökklitaöir og
báru þess þannig vott, hvernig
andrúmsloftið er oröið inni í
stórborginni af bifreiða og
strætisvagnaútgufun.
Hátíöaskapiö virtist líka vera
farið aö mestu úr borgarbúum.
Nokkrum dögum áöur "en ég
kom þarna hafði stóraukinn
söluskattur verið lagður á allar
vörur og nemur hann nú um 10
prósentum og veldur því meöal
annars, að Danmörk er orðin
eitt dýrasta vörukaupaland í
Evrópu. Virtist mér að verölag
í almennum sölubúðum þar,
væri nú sízt oröið lægra en hér
heima, þó það geti verið, að enn
borgi sig að skreppa upp í
Daells Varehus, skammt fyrir
vestan Háskólann, sem hefur
orö á sér fyrir að selja vörur
talsvert ódýrara en kaupmenn.
Þessi nýi söluskattur setti
ekki síður svip sinn á búðar-
gluggana en borgarafmælið.
Við hliðina á afmælisspjöldun-
um voru ennþá stærri „Oms“-
spjöld, en svo kalla menn sölu-
skattinn og smákaupmenn ýms-
ir voru fúlir og illir í skapi yfir
oesssri nýju skattlagningu og
létu það óspart í ljósi við við-
skiptavini, sem komu til þeirra.
Omsinn er hlutur, sem allir
virðast hafa megnustu andúð
og óbeit á. Ef þjóðaratkvæða-
greiðsla ætti að fara fram um
hann, eins og stjórnarandstöðu-
flokkarnir létu einhvern tíma
skína í, þá er víst enginn vafi
á því, aö hann yrði felldur meö
öllum greiddum atkvæöum. Og
þó er ekki um annað að ræoa
en að leggja hann á til aö ráða
bót á efnahagsvandræðum
landsins. Slíkt eru stjórnmál,
sem enginn virðist vilja, en allir
verða að sætta sig við.
jyjér fannst á viðtölum við
menn, að þetta væri aöeins
einn votturinn um það, hvernig
efnahagsmál og stjórnmál Dana
væru í vaxandi mæli að veröa
viðfangsefni, sem eru aö hverfa
út af áhrifa og áhugasviöi alls
almennings. Sú tilfinning eflist,
að það hafi litla þýöingu leng-
ur að eiga sér hugsjónir á hinu
pólitíska sviði, öll stjórnmála-
barátta sé tilgangslaus, af því
að þaö skiptir engu máli lengur,
hvaða álit almenningur hefur.
Það er gamla rauða rentu-
kammerið bak við kauphöllina,
sem stjórnar þessu öllu, með
voldugum herjum af embættis-
mönnum og hagfræöingum. Þar
er líka í óöa önn veriö að setja
niður urmul af tölvum og vél-
heilum, sem eru farnar að hafa
meiri áhrif á þjóðmálin en at-
kvæði hinna óbreyttu ein-
staklinga.
kommúnistans Aksels Larsens,
héldu menn að þetta væri nokk-
urs konar byltingarflokkur.
Hann þóttist þá eiga miklar og
logandi hugsjónir, öllu skyldi
bylta og breyta í þjóðfélaginu.
Aksel Larsen tókst meira að
segja í gegnum sjónvarpið að
vekja örlitla hugsjónavon svo
menn fóru að ímynda sér, að
stjórnmál væru aö verða eins
og í gamla daga eitthvað sem
kæmi hinum almennu kjósend-
um viö, svo flokkurinn vann
áberandi kosningasigur.
En eftir á tók hann upp
stjórnarsamstarf við stóra bróð-
ur, Jafnaðarmannaflokkinn, til
þess að hindra að „grossistam-
ir“ kæmust í stjórn eins og það
var orðað. Og þar með slokkn-
aði hugsjónaeldUrinn og Aksel
Larsen varð eins og allir aðrir
aö mæta staöreyndunum,
standa andspænis Efnahags-
bandalaginu og ráða í talnarún-
irnar, sem spýttust út úr vél-
heilunum í rentukammerinu.
Þótti þeim sem trúað höföu á
Af öllu þessu sprettur meira
áhugaleysi af stjómmálum í
Danmörku en í nokkru öðru
landi sem ég þekki. En þó kem-
ur fleira að vísu inn í, utanað-
komandi áhrif, sem Danir sjálfir
fá ekkert ráðið við og á ég þar
fyrst og fremst við áhrifin af
myndun Efnahagsbandalagsins,
þar sem nýir og háir tollmúrar
eru byrjaðir að ýta dönskum
landbúnaðarvörum út af hinum
sérlega hagkvæma þýzka mark-
aði. Þessi þróun verkar í Dan-
mörku líkt og aflabrestur hjá
okkur. Án þess að allur al-
menningur fái skilið ástæöurnar
fyrir þvf, þá fara þjóðartekjurn-
ar að dragast saman og minna
veröur til skipíanna og í kjöl-
farið fylgja fyrirmælin frá vél-
heilunum og hagfræðingunum
um að leggja á „Omsinn“ til
þess að draga úr kaupgetunni
heima fyrir.
Gkýrasta dæmiö um það, hvern
k ‘ ig hagsýslumennirnir halda
ströngum aga á öllu, er það
hvernig nú er komið fyrir Só-
síaliska þjóðflokknum. Þegar
þecsi flokkur spratt upp fyrir
nokkrum árum sem hannibal-
istaflokkur undir forustu gamla
Ráðhústorgið í Kaupmannahöfn.
um, sem virðast leggja mest
upp úr því að vera sem allra ó-\
snyrtilegastar, grófar og ljótar.
Þetta ■'r hópur unga fólksins,
sem sprettur upp um þessar
mundir og virðist engin sérstök
áhugamál eiga önnur en að láta
tímann líða ■og spila á gítara.
Þaö er vægast sagt furðulegt
mislitt fé, sem maður mætir á
þessari gömlu ferðamannalínu
frá Amagertorgi, suður um
Strikið um Ráöhúsplássið og út
eftir Vesturbrúgötu. Það er
hreint eins og maður sé kom-
inn inn í frumskóg umkringdur
af villimönnum. Þá er þó birta
og upplétting að því innan um
allar þessar khakibuxur og vind
blússur, þegar inni í öllum þess-
um grúa siglir á móti manni
nýja tízkan með lærin til sýnis
í öllum stærðum og gerðum og
breiddarflokkum, en danskar
stúlkur eru hér greinilega all-
mörgum sentimetrum, eöa
kannski aðeins eins og venju-
lega einu ári á undan íslenzkum
stallsystrum sínum. Að vísu er
hugsjónaglóö þessa byltingar-
flokks lítið leggjast fyrir kapp-
ann, þegar það varð einmitt
Aksel Larsen, sem veitti úrslita-
valdið um aö leggja á 10
prósent söluskattinn. I surnar
var svo haldið flokksþing og
hugðust hinir róttækari flokks-
menn láta Aksel Larsen standa
reikningsskil gerða sinna. Var
á lofti orðrómur um, að nú ætti
jafnvel að svipta hann flokks-
forustu, sumir sögðu reka hann
úr flokknum fyrir að bregöast
hugsjónunum. En hvað gerðist
þegar á hólminn kom, — þar
stóð Aksel Larsen á flokksþingi
róttækra sósíalista og byrjaði
að veifa í kringum sig bleðlum
úr vélheilum og álitsgerðum
hagfræðinga og þar með urðu
hinir að gjalti, sem höfðu ætlað
að stilla honum upp viö vegg.
Tjannig stuðlar nú allt að á-
hugaleysi almennings um
þjóðmálin og sjúkdómseinkenni
tilgangsleysisins blasa hvar-
vetna við. Þau koma fram í því,
að hvergi í víðri veröld er eins
mikið af skeggjuðum, óhrein-
um og vanhirtum unglingum og
við hlið þeirra af buxnaklædd-
um. hárúfnum, óhreinum telp-
nokkur hluti af hinum skeggj-
aða lýð á túristagötum Hafnar
af erlendum toga, frá Þýzka-
landi og Englandi, en þorri
hans er þó danskur og hann
setur einnig svip sinn á aðra
borgarhluta og landsbyggðina,
þar sem hann ferðast mjög um
á þumalfingrinum.
■pg hef oft rekiö mig á það i
fyrri heimsóknum mínum
til Danmerkur í samtölum við
fólk, að þó Danmörk sé kon-
ungdæmi, þá ríkir meðal al-
mennings lítil ást eða áhugi á
konungsfólkinu. Mörgum finnst
þetta hálfgerðir forngripir og
aðrir hæðast aö því snobbi og
leifum innantómra aðalshug-
mynda sem þróast i kringum.
hirðina. Nú í sumar gerðist
mikill viöburður innan konungs-
ættarinnar, þar sem Margrét
krónprinsessa var að gifta sig
og sjónvarp og myndablöð
dreifðu lýsingum af þessum
ævintýraviðburði inn á hvert
heimili. Var litið svo á, að þessi
atburður væri mikil auglýsing
og áróður fyrir konungdæmið,
þar sem brúðhjónin voru sér-
lega glæsilegt og fallegt par og
brúðurin gerði mikiö af því á
sjónvarpsskerminum aö brosa
ástföngnum augum á sinn heitt-
elskaða. Þrátt fyrir þetta fannst
mér lítið hafa breytzt í þessu
efni, konungdæminu yrði hald-
iö áfram af gömlum vana, en
ekki af neinni þegnást.
Þegar vikið er aö þessum
málum í Danmörku, heyrir maö-
ur oft um þaö talað, að það sé
undarlegt fyrirbæri, að þar hafi
sósíalistar eða jafnaðarmenn
verið viö völd í 40 ár og þeir
hafi ekki einu sinni getaö komið
því í framkvæmd að afnema
þetta miðaldalega konungdæmi.
Margir núlifandi menn í Dan-
mörku eru afkomendur heitra
verkalýðssinna, feöur þeirra
störfuðu af miklum móö og
hugsjónaeldi í „Fagforeningen"
þegar verkalýðshreyfingin háði
raunverulega baráttu. I þeim
samtökum var sú hugmynd á
sínum tíma sterk að afnema
bæri konungdæmi. En svo kom
Stauning og hef ég oft heyrt
almúgafólk láta það í ljósi, að
þegar hann var kominn til valda
og upp f áhrifastöður, þá hafi
hann brugðizt alþýðuhugsjónun-
um og viljað orna sér við yl há-
tignarinnar og síðan hafi öllum
forustumönnunum farizt eins.
Þeir séu baráttumenn á unga
aldri, þangað til þeir fara aö
taka þátt í kokteilboðum og há-
tíðaveizlum, þá telji þeir sig til
höfðingjanna. Ég segi hér frá
þessu, ekki vegna þess að slík
sjónarmið séu endilega rétt eða
sanngjörn, heldur vegna þess,
að það hefur oft komið mér á
óvart, að þessar skoðanir skuli
vera útbreiddar undir niðri.
Yfirleitt stendur maður að ó-
reyndu í annarri meiningu um
Dani og ímyndar sér, að þeir
séu miklir konungssinnar, en
reyndin viröist allt önnur.
JJJn nú viröist hin danska
verkalýðshreyfing og Jafn-
aðarmannaflokkurinn þar
standa á tímamótum. Það er
eins og baráttuhugurinn ’sé allur
að hverfa og það er kvartað yfir
því, að ungt fólk hafi ekki leng-
ur neinn áhuga á þeim málum.
Síðasta áfallið í þeim efnum
gerðist nú nýlega í þeim vanda,
sem hin fræga skipasmíðastöð
Burmeister og Wain á við að
stríða. Starfslið hennar hefur
löngum staðið í fremstu röð
verkalýðsbaráttunnar. Þar hafa
margir róttækustu verkalýös-
sinnamir starfað og oft þott o-
tæpir í kröfugeröum sínum,
þannig að þeim hefur tekizt að
knýja fram hærri laun en tíðk-
ast annars staðar á vinnustöð-
um í Danniörku.
Framhald á bls. 10.
Strikinu