Vísir - 30.10.1967, Blaðsíða 7

V1SIR . Mánudagur 30. október 1967.
HAMINGJAN ER
RAUNVERULEGI
ÁRANGUR LÍFSFRAMVINDUNNAR
Rætt við Björn Jónsson, hrepp-
stjórn, fró Bæ á Höfðnströnd
í Skngnfirði
l_Tér er staddur hjá mér Björn
Jónsson bóndi og hrepp-
stjóri að Bæ á Höfðaströnd. Og
nú ætlar hann að sýna mér þá
vinsemd að rabba við mig dá-
litla stund, segja mér frá liöna
tímanum og þeirri þróun, sem
átt hefur sér stað í hans heima-
héraði fram til dagsins í dag,
En eins og öllum er kunnugt,
þá eru siðustu áratugir einhverj-
ir mestu breytingatímar, sem'
yfir þjóöina hafa gengið.
— Þá vildi ég biðja þig,
" ^ Bjöm, að segja mér
nokkur deili á sjálfum þér?
— Ég er fæddur og uppalinn
í Bæ á Höfðaströnd í Skaga-
firði. Afi minn keypti jöröina
árið 1887, Konráð Jónsson, sem
var hreppstjóri þar. Sonur hans,
Jón Konráðsson, tók við af hon-
um og var þar hreppstjóri eftir
hans tíð. Þar bjó faðir minn
fram til ársins 1927, að ég tók
við búinu, og hef svo haft á
hendi hreppstjóm frá 1952. Vit-
anlega á þessu tímabili, sem ég
hef lifað frá 1902 hafa orðið
geysilegar breytingar, er ég man
eftir.
— Hver var móðir þín?
— Móðir mln var Jófríður
Bjömsdóttir, fædd og uppalin I
Gröf á Höfðaströnd. Foreldrar
mínir vom systkinaböm.
— Það em þá sterkir skag-
firzkir stofnar, sem að þér
standa.
— Já, því verður ekki neitað,
forfeður mínir em frá Bæ og
Gröf. Jón Konráðsson, kallaður
„ríki“, í Gröf er forfaöir minn.
Hann geymdi peninga sína í
harðfisksstafla I bænhúsinu í
IGröf, sem nú er elzta kirkjuhús
landsins, og er haldiö viö^á veg-
um þjóðminjavarðar. Um aldur
’j þess yeit ég ekki með vissu, en
það er ömggt, að það er elzta
og minnsta kirkjuhús, sem nú
er uppistandandi. 1 þvf era um
20 sæti.
— ITvað viltu segja mér um
A lífshætti fólksins á þeim
árum, sem þú manst uppeldi
þitt?
— Þá vora oft hörð ár, og
erfitt að frkmfleyta fjölskyldu
á kotbýlum ekki sízt ef bam-
margar vom. T. d. man ég vel
árið 1918. Þá var farið á isum
inn allan Skagafjörð, til Sauðár-
króks, út í Drangey og til Máhn-
eyjar.
— Komu þá engin höpp með
þessum ís?
— Ekki get ég sagt það. 1 síð-
ustu vökunum sem ég man eft-
ir var mikið um hnísur og fugl,
en þetta drapst allt saman og
varð til lítilla nytja.
— Hvemig var það, leið þá
fólkið í sveitunum skort, þegar
allar leiðir lokuðust til sjávar?
— Þama i kringum Bæ, sem
þá var talið með beztu býlun-
um, þar vom 12 þurrabýli —
Bæjarklettar — þar vom 5 býli,
og svo kölluð Bæjarkot — þar
vora 7 býli. Allt þetta fólk lifði
á fiskveiðuin og silungsveiði í
Höfðavatni. Það hafði engar
nytjar af mjólk aðrar en þær,
sem það fékk frá okkur í Bæ, en
nokkrar kindur munu allir hafa
haft. Vitanlega var mikil fátækt
þama og mundu fæstir af nú-
Íifandi mönnum trúa þvi hve
breytingin er orðin mikil nú á
tímum á pví sviði.
— Finnst þér ekki stundum,
þegar þú minnist þess tima, er
við í æsku lásum ævintýri „Þús-
und og einnar nætur“, að sum
þeirra séu i dag nær því að
nálgast veraleikann?
— Jú, það er einmitt tilfelhð.
Það era eiginlega ótrúleg ævin-
týri, sem maður hefur lifað á
þessum mannsaldri.
— Þama hjá ykkur, hvort er
fremur um að ræða þróun eða
stökkbreytingu?
— Þróun er þaö, samfara auk-
inni tækni, án mjög örra breyt-
inga. Með véltækninni, hraö-
frystihúsunum — flyzt fólkið
meiríi í þorpin, þangað sem
meiri atvinnu var von — jafn-
vel jarðir fóra í eyði, sem þó
vora taldar mjög byggilegar. Ég
held, að síðan ég man eftir hafi
farið 10 jarðir í eyði í mínum
hrepp.
— Eru þær ennþá í eyði?
- Já, en svo hafa aftur kom-
ið þar á móti 5 nýbýli, sem hafa
verið staðsett á betri stöðum.
— Hvað mundir þú vilja segja
mér um tímabilið frá 1910 til
1930, svona almennt talaö?
— Það tel ég að hafi verið
hægfara í framþróun, þá skorti
ennþá vélakost til stærri fram-
kvæmda. Menn slógu með orf-
um og rökuðu með hrifum, og
Hjónin í Bæ á Höfðaströnd, Bjöm Jónsson og Kristin Kristjánsd.
sveinar aö ferðast um mjlli
bænda og vinna að jarðyrkju,
— og þessi þróun hefur svo
dafnað til þess sem ríú er.

P'ins er það með útgerð. 'Þegar
ég man fyrst eftir þá var
mikil útgerð frá Bæ og fyrstu
vélbátar, sem gerðir voru út frá
Skagafirði, vora gerðir út það-
an. Árið 1909 þá ferst annar vél
báturinn, en þeir vora tveir,
sem útræði höfðu þar heima og
þá munu hafa verið ein þrjú ár
— Var þá ekki sexæringaút-
gerð að heima frá þér?
— Jú, það vora þama tölu-
vert margar verbúðir. Þama var
líka fiskur saltaður og mikið af
fiski þurkkað á Bæjarmölinni.
Og venjulega var fiskurinn tek-
inn við Bæjarklett, en þá kom
fyrir að flytja varð hann til
Hofsóss.
— Ðær hlýtur að vera geysi-
19 stórjörð?
— Já, hún er það, við siðasta
jarðamat var hún önnur dýrasta

minna gert að sléttun og út-
færslu ræktaðs lands.
— Ég hef oft heyrt á orði
haft að frá búnaðarskólanum í
Ólafsdal hafi borizt út um ná-
læg hérað og viðar, svokölluð
Ólafsdalsmenning. Var ekki einn
ig Hólastaðsmenning, sem þið
nutuð þama í Skagafirði?
— Já, t. d. þegar ég var á
bændaskólanum á Hólum 1920
—1921, þá vorum við látnir
rista ofan af og plægja og leggjá
yfir flögin. Og þá byrjuðu Hóla-
Þórðarhöfði.
síðan sú útgerð hófst. Þessir
bátar vora gerðir út af svoköll-
uðu Mótorfélagi, sem faðir minn
var formaöur fyrir.
— Er góð höfn í Bæ?
— Ágæt í sunnanátt.
— Hvers vegna óx þá ekki
útgerðarstaður I Bæ í stað þess
að færast til Hofsóss?
— Hofsós var verzlunarstað-
ur og skilyrði betri til hafnar-
mannvirkja. Höfnin I Bæ er að-
eins lítill vogur og hefur breytzt
til hins verra í minni tíð.
jörð I sýslunni, næst Hólum, en
ég býst við að hún hafi nú eitt-
hvað þokast aftur nú. Þó veit ég
það ekki, þvi síðasta jarðamat
er ekki komið — en matið er nú
141.6 hdr. Við eigum land aö
Höfðavatni og hálfan Þórðar-
höfða.
— Þú sagðir mér áöan, að
fólkið hefði lifað á fiskveiðum
og veiðiskap I Höfðavatni. Var
þá vakað á á vetuma?
— Já, það vora höggvin göt
á ísinn og netunum rennt niður
og svo dregið milli vakanna.
Karlamir komu með stórar kipp
ur á hverjum degi, og var áð
þessu mikið bjargræði.
— Er ekki mikill fugl viö
Þórðarhöfða?
— Þaö er ekki mikill svart-
fugl, 'aftur á móti fýlungi og
svartbakur.
— Var þetta ekki hagnýtt?
— Ekki I þá daga, nú á seinni
árum hefur verið nokkur eggja-
taka — svona 11—1200 stykki
árlega. En það er erfitt aö ná
þessu, þarf að klifra talsvert, og
það gera ekki nema léttir menn.
Ég held þú værir ekki fær í það.
Mér þótti þetta geysilega gam-
an, en er nú ekki lengur farinn
að þola þaö, eða öllu heldur fæ
ekki að gera það.
— Þú vilt ekki segja, aö fólk-
ið þama í kringum þig hafi lið-
ið beinan skort?
— Ég varð ekki var við þaö,
en þó mundi það sjálfsagt talið
nú, en kröfumar eru svo ólikar
nú og þá, að því er ekki hægt
að jafna saman. Þau hýbýli, sem
fólkið bjó í, vora moldarkofar
með moldargólfi. í sjóbúðunum
vora hlaönir bálkar meö mold-
argólfi, en í bæjunum var tré-
pallur á milli rúmanna.
Jjað, sem mér finnst skipta
máli, þegar ég spyr um
gamla tímann og lífshætti fólks-
ins þá er það þetta
— Var fólkið óhamingjusamt?
— Nei, tvímælalaust ekki ó-
hamingjusamt, þaö undi viö sitt
og fann lífsfyllingu í starfi og
því litla, sem á vannst. Það var
mjö(g nægjusamt, og mér finnst
að fullmikið sé nú stundum gert
úr þessu striti, sem talað er um.
Menn áttu sinar hvíldarstundir
og komu þá hver til annars og
röbbuðu um lífið og tilverana
eins og hún þá kom þeim fyrir
sjónir.
— Hvaða jarðir eiga Haga-
vatn?
Framhald á blaðsíðu 21. f
_____________________________ 6'
tWW—gMMMWi hWWiii m i