Vísir - 01.12.1968, Blaðsíða 8

ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ
X-

□ íslendingar geta
vissulega státað af mikl-
um efnalegum framför-
um síðan þeir öðluðust
fullveldi fyrir 50 árum.
Það er eldri mönnum
munntamt að segja að
kraftaverk hafi orðið hér
á landi á öllum sviðum,
eða að það sé ekki hægt
að lýsa með orðum ein-
um þeim geysilegu breyt
ingum, sem hér hafi orð-
ið á skömmum tíma.
Þannig má segja að ný
saga hafi verið sköpuð
og nýtt ísland risið upp,
alls ólíkt því vanþróaða
landi, sem var hér fyrir
fimmtíu árum með frum
stæðum og fátæklegum
lifnaðarháttum.
Það er sama hvar drepið er
niður. Kannski hefur breytingin
verið hvað athyglisveröust í
samgöngum, sérstaklega á landi
og í lofti. Ferðamenn, sem þurfa
að bregða sér milli landshluta
og milli landa í dag, lifa í raun-
inni alls ekki í sama heimi og
feður þeirra fyrir 50 árum. Þá
var þó rétt farið að brydda á
nýjungum, kannski voru eitt-
hvað yfir 50 bílar komnir til
landsins, gamallegir skrölt-
andj Fordar og meö þeim var
hægt aö komast með góðu móti
austur í Rangárvallasýslu, suð-
ur um Reykjanes og upp í Hval-
fjörð. Með harðneskju voru þeir
jafnvel notaðir til aö ferðast um
torfærur öræfanna. Og áriö eft-
ir að ísland fékk fullveldi, kom
hingað fyrsta flugvélin, og ór-
aði menn þá tæpast fyrir undr-
um nútímans, þotunum, sem
skjótast margar dagleiðir þeirra
tíma á einni til tveimur klukku-
stundum.
Þó er hreykni okkar yfir
breyttum samgöngum ekki ó-
blandin. Á því sviði eigum við
margt ógert og vanrækt. Við
höfum flutt inn í landið hin
dýrustu og fullkomnustu sam-
göngutæki erlend. En það sem
við höfum sjálfir þurft að
skapa og leggja fram, vegir og
flugvellir er ákaflega ófullkom-
ið hjá okkur og stenzt hvergi
þær kröfur, sem gerðar eru
tfl slikra mannvirkja í fjöl-
mennari og auöugri löndum.
Umskiptin hafa einnig veriö
sláandi mikil í híbýlakosti
manna og er það einn gleggsti
votturinn um þær geysilegu
breytingar, sem orðiö hafa á
lífskjörum fólks. Að hverfa aft-
ur til aldamótanna í Reykjavík
Síldarævintýrið hefur löngum töfrað íslendinga. Þar var að fá þann fljóttekna gróða, er hefur
sett mark sitt á allt þjóðlíf fslands, en inn á milli komu alvarleg bakslög, sem valdið hafa
kreppusveiflum bæði í markaðshruni og aflabresti.
Hið sanna er þó, að eftir aö
mikilvæg tæknibylting varð í
sjávarútvegi okkar skömmu eft-
ir aldamót, mótorbátar voru
teknir í notkun kringum 1905
og togarar kringum 1910, hefur
ekki þurft að óttast, að íslend-
ingar geti ekki bjargazt af. Við
það varð svo stórkostleg aukn-
ing í þjóðarframleiðslunni, að
efnahagskerfi okkar fékk þar,
með framrás tækninnar, þann
grundvöll, sem það hefur síðan
staðiö á.
En viö það hefur viðleitnin og
takmarkið tekið breytingum.
Hið mikla markmið, sem stefna
verður að, er að tryggja það,
að Iffskjör með þjóðinni séu ekki
lakari en í nágrannalöndum okk-
ar, með hinum vestrænu menn-
ingarþjóðum. Það er við þetta
vandamál, sem stöðugt verður
að kljást og því miður, þá vakir
enn stööugt með okkur óttinn
og grunsemdin um að okkur
mistakist í þessu stærsta við-
fangsefni hins íslenzka ríkis.
Þvf að sannleikurinn er sagna
beztur, efnahagskerfi okkar er
byggt upp með öðrum hætti en
meö flestum öörum menningar-
Hálf
væri á ýmsan hátt, Iíkt því að
hverfa aftur á steinöld, því að
þá þekktust nær engin híbýla-
þægindi, húsgögnum alþýðu-
fólks var klambrað saman eins
og óvönduðum kössum og oft
voru sykurkassar jafnvel not-
aðir fyrir stóla. í stað hins
gamla viðarasks voru komin ílát
úr sprunginni emailleringu, eld-
unarplássið var enn kolastó og
ekkert rennandi vatn var í hús-
um, hvaö þá hreinlætistæki eins
og salerni og baðker.
Þetta hafði strax tekið mikl-
um bótum, um það bil sem þjóð-
in fékk fullveldi, að minnsta
kosti hér í höfuðborginni, þá
var gas komið í húsin til ljósa
og eldunar og lokiö var kostn-
aðarsömum vatnsveitufram-
kvæmdum, salerni voru þá orð-
in talsvert útbreidd, oft eitt
tæki fyrir margar fjölskyldur,
en baðker voru sjaldgæfur lúx-
us. Um önnur áhöld til aö létta
undir með húsfreyjunni var vart
að tala. Árin í kringum fullveld-
iö voru þar að auki mjög erfið
og rfkti þá mikið húsnæðisleysi
í bænum. Þá var það algengast
að stórar barnafjölskyldur yrðu
að hírast í tveimur litlum her-
bergiskytrum. Húsin voru þó
alls ekki slæm, þau voru flest
lítil timburhús og þau standa
enn tugum saman á sínum stað
við Grettisgötuna eða Vestur-
götuna og enn unir margt eldra
fólk sér bezt í þeim, enda rýmra
um, en þegar bamaskarinn var
mestur í þeim. Þó standast þau
auðvitað engan samanburð viö
algengar nútíma-íbúöir.
stórstígra
1 húsnæðismálunum hljóp það
á snæri hins íslenzka fullveldis,
að ný byggingarefni og aöferðir
voru einmitt þá að ryðja sér til
rúms í heiminum. Sementið og
steinsteypan kom sér vel fyrir
okkur í byggingarefnalausu
iandi til að sýna umheiminum,
að við gætum sjálfir gert betur
en nýlendustjórnin, sem hafði
látið þjóðina hírast um aldaraö-
ir í moldarhreysum.
Og þar er komið að því, aö
þaö verður að varast að draga
of fljótfærnislegar ályktanir af
því, að það sé einungis okkur
sjálfum að þakka, að slík stór
virki hafa verið unnin í fram-
kvæmdum og uppbyggingu eða
að þetta sýni og sanni, hve
Danir hafi stjórnað landinu illa
í sinni valdatíð. Það er miklu
víðar í ''heiminum, sem borgir
hafa verið byggðar frá grunni,
jafnvel milljónaborgir með stór-
kostlegum verksmiðjum, þar
sem fyrir fárum voru aðeins
þorp eða óbyggð landssvæði.
Þessi sama saga hefur veriö að
gerast víðs vegar f veröldinni,
en mest hefur borið á henni til
dæmis í vesturhluta Bandaríkj-
anna, sem var mjög dreifbýll
fyrir hálfri öld, en hefur nú hin
mestu þéttbýlishverfi og stór-
iðju og sama mætti segja um
stóriðjusvæði Rússa í Síberíu,
svo aöeins nokkuð sé nefnt.
Þaö er meira að segja vafa-
samt hve mikla þýðingu sjálf
fullveldisyfirlýsingin 1918 hafði
í þessu sambandi, hún fjallaði
aðallega um formlegt sjáfstæði
þjóöarinnar út á við, en þegar
nokkru áður höfðu íslendingar
eignazt all víðtæka sjálfstjóm,
sérstaklega vil heimflutning ráð-
herraembættisins og saman viö
bað blandaðist stórkostlegur aö-
flutningur erlends fjármagns,
sem hrinti af stað hinni fyrstu
miklu framfaraöldu upp úr alda-
mótunum. Við vorum því þegar
orðnir þátttakendur í hinni al-
mennu framfarasókn vestrænn-
ar tæknimenningar, og það
verður að teljast aðalatriðið í
umbótunum, að við þoröum og
gátum gerzt þátttakendur í
þeirri þróun.
Aftur á síöustu öld, heyrðist
oft syngja í þeim tálknum hjá
varkárum mönnum þjóðarinnar,
að ísland væri ekki fært um að
standa á eigin fótum. það gæti
ekki orðið efnahagslega sjálf-
stætt. Slíkt væru aðeins hugar-
órar og gyllivonir.
Þessi ótti og grunsemdir héld-
ust allt fram á þessa öld, og því
er ekki aö leyna, aö stundum
hefur þessi söngur heyrzt allt
fram á okkar daga. Hvenær sem
erfiðleikar dynja yfir, í kreppu
og útflutningserfiðleikum. bæra
þessar gömlu grunsemdir á sér
og þegar fréttimar af erfiðleik-
um okkar berast út í heim, má
mikiö vera, ef sumum Dönum
kemur ekkj til hugar, að betra
hefði verið fyrir mörlandann að
una við hína tryggu og traustu
dönsku stjórn, eða fram koma
dylgjur og hótfyndni gamalla
Stór-Dana um að strax og
fslendingar urðu sjálfstæðir hafi
efnahagsmálin farið í handa-
skolum.
þjóöum. Þaö er mikil áhætta,
sem fylgir því, að 95 prósent
útflutningsafurða okkar skuli
allt vera sama vörutegundin,
ekki sízt þegar hún er fiskafli,
sem löngum hefur reynzt ótrygg
framleiðsla bæði að aflabrögð-
um og markaðsverði. Þar hafa
stöðugt svo langt sem sagnir ná
orðið bakslög, sem hafa komið
hart niður á þjóðinni í lækkuð-
um þjóðartekjum og arði, og
erum við einmitt nú, að súpa
seyðið af einu markaðshruninu.
Þar við bætist það svo, að
þjóðinni hefur stöðugt fjölgað
og grunsemdir fara aö kvikna
um það, að eftir því sem hún
verði fjölmennari, muni fiskafl-
inn, sem eru takmörk sett. ekki.
nægja til að framfleyta sístækk-
andi þjóð.
Þegar I'sland hlaut fullveldi
fyrir 50 árum, var heildaríbúa-
tala landsins aöeins i krineum
90 þúsund. en nú er hún. sem
kunnugt er. komin vfir 200 bús-
und. Það refur auga teið að
með þessari mannfiölgunarbró-
un verður hún komin í kringum
400 þúsund um næstu -’damót
og þvi blasir þessi spurninp
vægðarlaust við okkur: —Vnrðtr
hægt aö auka fiskframleiðsluna
svo að hún get' baldið áfram aö
standa undir kannski hálfrar
milljón manna bióðfélagi með
síauknum tilkostnaði þess
bættum lífskjörum, menntun.
vísindum og listum. jafnvel með
þeim styttri vinnutima, og hálf-
gerðu letingjalífi, sem þá virð-
ist auðséð, að verður komið á.
í flestum hinum vestrænu menn-
I áratugi hefur íslendinga dreymt um það að færa sér í nyt „hin hvítu kol“ - raforkuna og koma á fót stóriðju. Þetta er teikning frá 1917 af fyrirhugaðri
raforkustíflu Titan-félagsins f Þjórsá.
«iESEI