Alþýðublaðið - 08.12.1966, Blaðsíða 7

Nýgert og nykrað
Haunes Sigrfússon:
Jarteikn.
Reykjavík, Heiinskringla
1966, 78 bls.
í
Það eru nýgervingar, segir
Snorri, að kalla sverðið orm og
kenna rétt, en slíðrirnar götur
hans, en fetlana og umgerð hams
hans. Þar heldur til ormsins nátt-
úra að hann skríður úr hamsi og
fer til vatns . . . Þá þykja ný-
gervingar vel kveðnar ef það mál
er upp er tekið haldi of alla vísu-
lengd. En ef sverð er ormur kall-
aður en síðan fiskur eða vöndur
eða annan veg breytt, það kalla
menn nykrað og þykir það spilla
!• •. • Nýgervingar sýna kunnustu
og orðfimi, segir Snorri.
Hannes Sigfússon ýrkir einatt
í seinni tíð í einskonar nýgervinga
stíl, byggir kvæði á einni mynd
eða líkin'gu og heldur sama máli
eem upp var tekið of allt kvæð-
ið. Dæmi úr nýrri bók hans, kvæð-
ið nefnist Afríka:
Vopnin plægðu þeim arð af hnot-
brúnum akri
Afríku: múgar byltust
og blóð vætlaði í slóð þeirra.
Muldrandi prestar gengu álútir
og sáidruðu frómu guðsorði
í flakandi sárin
Og síðan drógu vindar herfi skýj-
anna
frá morgni til kvölds: nístandi
klær regnsins
iæstust um hverja lifandi taug
og sundi’uðu hverri mótbáru
En uppskeran kom þeim á óvart:
Úr hinum víðlenda akri spratt
ekki
kristileg auðmýktin
eða hin hvíta baðmull
en alvopnaðir menn
einhuga þjóðir
og svignuðu sem stál
í fárviðrinu
K ....
Þetta hygg ég að sé allgott
kvæði. Kjósi menn kvæði
það hlutverk að orða ,,skoðun“ á
,,skáldlegan“ hátt má segja aJS í
þessu kvæði takist Hannesi Sig-
fússyni tilætlun sin til fullnustu:
kvæðið er heil mynd, og myndin
er rétt, líking kvæðisins vel til
fundin og auðskilin án þess að
verða hversdagsleg. Annarstaðar
kveður Hannes nykrað, — en nykr
að er mál, segir Snorri, þar sem
svo er skipt líkneskjum á sama
-hlut sem nykur skiptist á margar
leiðir. Dæmi þess er til að mynda
kvæðið um Vietnam liér í bók-
inni sem sýnilega er ætlað að vera
merkingarbært með saina hætti
og kvæðið um Afríku. Aðferð
skáldsins setur því kvæði sín tak-
mörk: kvæðinu er lokið um leið
og það er lesið, myndmál þess
„dauðhreinsað“ í þágu tiltekins
skilnings. í kvæðinu um Víetnam
verður hinsvegar streita hinnar
tilætluðu merkingar kvæðisins og
sundurleitrar myndsköpunar þess:
skoðunin hefur sig ekki upp úr
ringulreið kvæðisins.
Kvæðaefni eins og Afríka, Víet-
nam, Santo Domingó, öll í mið-
hluta bókarinnar sem nefnist Ná-
vígi, lýsa út af fyrir sig viðleitni
Hannes Sigfússon
Hannesar: hann vill bregðast við
tíðindum, yrkja skorinort um sam-
tíðarefni. Síðasti þáttur 'bókar-
innar, Fréttaskeyti, þar sem eru
fimm rímuð smáljóð, sýnir hins-
vegar 'glöggt hversu ófallinn hann
er fyrir að yrkja berum og beinum
orðum út af tilteknum efnum:
Sú dárahjörð sem Drottinn skóp
svo deilast mun á jarðarplani:
í hverjum hundrað manna hóp
er hálfur sjötti Ameríkani.
Og auðlegð heimsins: uxi og kind
og allt sem við úr jörðu brutum
er talin þeirra tekjulind
að tæpum sextíu hundraðshlutum
Og helming þess sem þá er leift
munu þjóðir ,,gamla heimsins"
nýta
En afganginum illa dreift
til okkar sem þeir fyrirlíta
Það má vel vera að hér sé „rétt
farið“ með hagfræðilegar stað-
reyndir; um það skal ég ekki deila.
Enda breytir það ekki þeirri stað
reynd að þetta er flatrím, aum-
legt linoð en enginn skáldskapur
— ag sama gildir að sínu leyti um
hin kvæðin í flokknum sem ort
eru út af stríðinu í Víetnam. Þá
bætir það ekki úr skák að það
eru vondar og lieimskulegar
,,skoðanir“ sem Hannes rímar
saman í þessum flokki, sbr. á-
drepu hans lit af ,,níðingslegum“
friðarvilja sovétmanna austur
þar-'
Nú skipta skoðanir Hannesar
Sigfússonar ekki ýkja miklu máli
— nema þær reynist áhugavæn-
leg skáldskaparefni. Og sjálf þörf
hans að yrkja skorinort um sam-
tíð sína kann að sinni að virðast
áhugaverðari en afrakstur henn-
ar, aðferð skáldsins, viðleitni hans
fremur en einstök kvæði. Hún
spennir milli skoðanaríms frétt;
skeytanna og yfirvegaðrar hlut-
lægni kvæðisins um Afríku, milli
nykurstílsins og fullnaðra nýgerv
inga þar sem tvö merkingarsvið
málsins falla með öllu saraan í
einni mynd. Ljóðmál sitt, löngum
myrkt, myndríkt, margrætt, leit-
ast Hannes hér við að aga með
hugsun og skynsemi, fella það í
farvegu hlutlægra yrkisefna.
Bezt virðist mér honum takast
upp þar sem hann reynir ýtrast
á þanþol málsins án þess þó að
leiða nýgerving þe^s til lykta,
þar sem fleiri en eitt merkingar-
svið þess eru virk í senn. Heil
kvæði af þessu tagi eru til að
mynda Elfan og Foringinn, trú-1
lega með beztu kvæðum í bók-
inni, en sömu viðleitni sér að vísu
stað hvarvetna í Jarteiknum; ann
arsvegar við hana er hin fullnaða
nýgerving þar sem hlutlægni
kvæðisins þokar því fjær, gerir
það óviðkemandi lesandanum, |
hinsvegar nykraður fullyrðinga-1
stíll sem að vísu ber vitni skap-
hita skáldsins og góðum vilja en
drepur sjálfu yrkisefninu á dreif.
Hannes Sigfússon skipar bóik
sinni í þrjá hluta, Hringa og teikn,
Návígi, Fréttaskeyti. Eins og heiti
kaflanna bera með sér einu hin
skorinorðari ljóð einkum í tveim-
ur þeim seinni, en í fyrsta kafl-
anum eru ljóð af persónulegri
tilefnum skáldinu. Hinsvegar er
aðferð kvæðanna söm <tg jöfn
fram að flatríminu ,og má í sjálfu
ljóðmálinu 'greina sameiginleg
minni báðum fyrri þáttum henn-
ar. Það eru annarsvegar myndir
,,dauðrar“, hinsvegar ,,lifandi“
náttúru, annarsvegar kuldi og
frostbirta, hinsvegar hlýja og gró
andi, annarsvegar steingerving,
hinsvegar lifandi líf:
Nýtt umhverfi
nýir sjóndeildarhringar
nýtt tákngildi reikulla mynda
Ekki lengur brotnar reglustikur
á homhvössum burstum húsa
né skært brothljóð einfeldnings-
legra sólargeisla
á hörkulegunv rúðum
né hið þráláta skordýrasuð
í skellinöðrum bifreiðum og gljá-
andi bjöllum
djúpt undir yfirborði vitundar-
innar
í vef gatna og stræta
strengdum milli dagmála og nöt-
urlegs kvölds
einhversstaðar
milli himins og heljar
En mjúklega svignandi greinar
sem rita hringa Gtg teikn í stað-
festulausan vindinn
en þyrst vötn sem drekka svala
birtu morgunsins
Nýjar vörur
Stór sending af vönduðum
Vetrarkápum
Frökkum og Hettu-úlpum,
tekin upp í dag. Hagstætt verð.
Bernhard Laxdal
KJÖRGARÐI.
Skinnhanskar
Ný sending af fóðruðum
Sklnnhönzkum
í fjölbreyttu úrvali.
Tilvalin jóSagjöf.
Bernhard Laxdal
KJÖRGARÐI.
Ný sending af
Höfuðklútum (slæðum)
í nýjustu tízkulitunum
tekin upp í dag.
Bernhard Laxdal
KJÖRGARÐI.
eins og mjólk úr djúpum skálum
kyrrðarinnar
áður en bráðlátir fuglarnir hefja
sig til flugs
skella tungum í góm og syngja
hátt undir bl'áum hvelfingum
eins og skyttur í margslungnum
vef vinda 'og sólargeisla
þöndum milli andrár og eilífðar
einhversstaðar
milli himins og jarðar.
Andstæðurnar sem þetta kvæði
lýsir birtast hvarvetna í Jarteikn-
um Hannesar Sigfússonar, inni-
faldar sjálifu ljóðmáli hans og
yrkisefni einstakra kvæða. Sjálft
óþolið sem undir þeim býr virð-
ist mér kveikjan í skáldskap Hann
esar, óhugnaður hins harða, af-
dráttarlausa og. fullgerða annars-
vegar, liinsvegar kvenlegur hugn-
aður, gróandinnar, hins mjúka og
sveigjanlega; og þessi óþreyja þýr
að baki þörf hans að taka af-
stöðu, kveða jákvætt, persónuleg-
ur lífsvandi að baki hinna afdrátt-
arlausu skoðana. Bezt virðist mér
Hannesi takast þar sem honum
auðnast að glæða hlutlæg yrkis-
efni þessari persónulegu kveikju,
þar sem ljóði hans auðnast sii
vitrun sem lýst er í lokakvæði
bókarinnar, Eldflauginni:
Honum vitraðist jörðin
í hinni víðustu merkingu:
Vængháf fulls skilnings
yfir fullnuðum hring
um fræðilega tilgátu
sem varð tindrandi gleði
Og sumariivít ský !
greiddu tómlátan efa hans
sundur
’ Sami vandi lýsti sér í fyrri bók
'hans, Sprekum á eldinn, Jarteikn
lætur engar nýjar niðurstöður
uppi; þar og í þessari bók eru
Framhald á 15. síðu.
8. desember 1966 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ