Bókasafnið - 01.04.1994, Qupperneq 55

Kristín Bragadóttir bókasafnsfræðingur, Háskólabókasafni
Áhrif Evrópubandalagsins á framtíð
norrænna rannsóknabókasafna
Igrein þessari er ætlunin að fjalla lítillega um hugsanlegar
breytingar fyrir norræn bókasöfn, einkum rannsókna-
bókasöfn, ef Norðurlöndin ganga í Evrópubandalagið.
Greinin er að hluta til byggð að erindi, sem undirrituð hélt
á þingi sænskra rannsóknabókavarða, sem kallaðist
„Bibliotek, bokhandel och förlag - tre parter i samverkan i
en föranderlig varld“, sem haldin var í Uppsölum 3.-4. júní
1993.
Við sjáum fyrir okkur tvenns konar samvinnusvæði. í
fyrsta Iagi höfum við Norðurlandabúar lengi unnið farsæl-
lega saman að þróun ýmissa verkefna, meðal annars innan
bókasafnanna. I öðru lagi hafa Svíþjóð, Noregur og Finn-
land nú sótt um inngöngu í Evrópubandalagið og Dan-
mörk hefur verið aðili að bandalaginu í rúm 20 ár, eins og
kunnugt er. Eftir sitjum við Islendingar. Þetta gæti þýtt að
norræn samvinna splundraðist. I öðru lagi er samvinna
landa bandalagsins og þá ef til vill sú hugmynd, að fsland
geti nýtt möguleika hennar gegnum Norðurlönd, þrátt
fyrir að Svíþjóð, Noregur, Finnland og Danmörk verði öll
aðilar að Evrópubandalaginu, sem þýðir að viss hætta er á
að úr norrænni samvinnu dragi.
I norrænum vangaveltum hættir okkur Norðurlandabú-
um nokkuð til að gleyma, að við höfum þegar orðið fyrir
allmiklum beinum og óbeinum áhrifum varðandi ýmsa
samvinnu í Evrópu.
Þegar harðnar á dalnum í fjárhagslegu tilliti er nauðsyn-
legra en ella að fara vandlega ofan í kjölinn á öllum verkum
og leita skilvirkra lausna, ekki síst með aukinni samvinnu,
þar sem henni verður viðkomið. Oft er sagt, að neyðin
kenni naktri konu að spinna, og að kreppa sé móðir mögu-
leikanna. Hvort það á við hér skal látið ósvarað á þessum
síðum, en svo mikið er víst að á krepputímum huga menn
betur en annars að hámarks nýtingu þeirra auðlinda, sem
þeir hafa úr að spila.
Innganga í Evrópubandalagið felur í sér bæði kosti og
galla. Við verðum að vera viðbúin og geta nýtt á besta veg
bæði nýja möguleika og verjast þeim ógnum, sem að steðja,
því hvort tveggja er fyrir hendi. Nú er mikilvægast untfram
allt, að líta fram á veginn, athuga gaumgæfilega breyttar að-
stæður og stöðugt að spyrja okkur á hvaða leið við erum og
hvert við viljum stefna.
Norrœn samvinna
Sem kunnugt er, á norræn samvinna sér langa sögu.
Norðurlönd hafa í sameiningu fjármagnað samvinnu milli
bókasafna og bókavarðafélögin hafa haft margvíslega sam-
vinnu sín á milli, sem að mínu mati hefur verið mjög hag-
stæð í öllum þessum Iöndum og leitt til gagnlegra lausna og
verið afar hvetjandi í margvíslegu tilliti. Nægir hér að nefna
námskeið varðandi ýmis og oft á tíðum þröng efnissvið,
fræðslufundi og þing svo og sumarskóla. Norðurlöndin
hafa vakið verðskuldaða athygli á alþjóðavettvangi vegna
samstarfs í málefnum bókasafna, bæði á landsvísu og sem
norræn samstarfsheild.
Innan samstarfs rannsóknabókasafnanna er vert að geta
tveggja stofnanna sérstaklega, en það eru NVBF (Nordiska
vetenskapliga bibliotekarie förbundet) og NORDINFO
(Nordiska samarbetsorganet för vetenskaplig information).
Ekki er unnt í þessum stutta pistli að rekja starfsemi
þessara stofnana ítarlega og verður því stiklað á stóru.
NVBF hefur meðal annars komið tveim mikilvægum og
metnaðarfullum verkum til leiðar. Annað var Scandia Plan,
sem var tilraun til samvinnu um aðföng innan Norður-
landanna. Nú eru breyttir tímar og bókasöfnum er auð-
veldara að nálgast kost annarra safna gegnum gagnagrunna.
Hitt verkið, sem nefnt er hér, er NOSP (Nordisk samkata-
log över periodica), sem er samskrá fyrir tímaritakost í
bókasöfnum á Norðurlöndum og markmiðið er að auð-
velda bókasöfnum á Norðurlöndum millisafnalán. Óhætt
er að segja, að þessi skrá sé eitt stærsta samstarfsverkefni
norrænna bókasafna og afar mikilvæg.
NORDINFO, sem var stofnað af Norrænu ráðherra-
nefndinni, hefur það hlutverk að hafa yfirlit og samhæfa
norræn rannsóknabókasöfn. Þrátt fyrir að NORDINFO
hafi ekki bein völd, hefur það mikil áhrif á starfsemi rann-
sóknabókasafnanna. Það er ráðgefandi í ýmsum málum, en
þar að auki hefur það yfir að ráða rannsókna- og þróunar-
sjóði og getur á þann hátt stutt margvísleg þróunarverkefni
og rannsóknir. Rit NORDINFO, sem nú eru 25 talsins,
sýna, að víða hefur verið Ieitað fanga og mörgu komið til
leiðar.
Norðurlöndin fimm, Danmörk, Finnland, Island,
Noregur og Svíþjóð og sjálfstjórnarríkin þrjú, Alandseyjar,
Færeyjar og Grænland hafa þróað með sér samvinnu, sem
er í algjörri sérstöðu. Þessi lönd hafa samvinnu á nánast öll-
um sviðum, þó svo að fjármál svo og öryggis- og varnarmál
séu sérmál hvers lands fyrir sig.
Styrkur og jafnframt veikleiki í norræna samstarfsinu er
að það krefst samheldni. Veikleiki samvinnu, sem er algjör-
lega án yfirþjóðlegs valds er, að sá sem er mest hægfara ræð-
ur ferðinni. Styrkurinn er í því fólginn, að þegar ákvarðan-
ir hafa verið teknar, ná þær oftast fram að ganga. En Evr-
ópubandalagið er langt frá að hafa það sammerkt norræna
samstarfinu.
Norræn samvinna hefur vakið heimsathygli og hefur
vissulega náð miklu Iengra en samvinna innan Evrópu-
bandalagsins á mörgum sviðum.
Norræna samstarfið hefur veitt Norðurlandabúum frelsi
til að ferðast milli landanna án vegabréfs, svipuð félagsleg
réttindi, sameiginlegan vinnumarkað svo og sömu mögu-
Ieika innan menntakerfisins. Einnig má nefna kosningarétt
Norðurlandabúa til sveitastjórna, fjárhagslega samræm-
ingu, sameiginlegar ályktanir og framkvæmdir á alþjóðleg-
um vettvangi, sameiginlega staðla á ótal sviðum, fjölmarg-
ar norrænar stofnanir allt frá lýðháskólum og rannsókna-
miðstöðvum til fjárfestingabanka og upplýsingaþjónustu
að ógleymdri samhæfingu alls kyns laga.
Norrænt samstarf hefur eytt landamærum án þess að
Bókasafnið 18. árg. 1994 55