Dagur - 25.10.1997, Blaðsíða 2

n~ LAUGARDAGUR 2S. OKTÓBER 1997
HÚSIN í BÆNUM
Fyrsta og síðasta sjóferðm
sem skipið mundi slitna sundur í kveið fyrir Látraröst, ef þá bæri með guðs hjálp hrygðarsjón.
Siglingaleið Svans og hrakningaleið þvert yfir Breiðafjörð. Brotna línan sýnir leiðina frá Narfeyri á Skógarströnd til Grundarfjarð-
ar og Ólafsvíkur og síðan hrakninginn sem hófst útaf Búlandshöfða og ytri fjörðinn og allt að Látrabjargi, þar sem skipið brotn-
aði í spón.
Oddur lögmaður hafði um þessi
misseri 1713-14, keypt skip af
Einari Einarssyni, vél metnum
manni, sem bjó á Miðhúsum í
Reykhólasveit. Það skip var vand-
að mjög og vel búið. Kjölurinn var
rúmir 10 metrar. Það hafði og
hús lítið með akkeri. Skipið var
kallað Svanur, og hafði eigi á sjó
farið fyrri en það var flutt frá
Miðhúsum til Narfeyrar.
A þessum árum átti Oddur
mjög í málaþrætum móti séra
Þórði Jónssyni á Staðarstað.
Veitti séra Þórði af hljóði mágur
hans merkur og ágætur, biskup
Jón Þorkelsson Vídalín og fleiri
aðrir. Um sumarið er Oddur var
heim kominn af Alþingi bjó hann
ferð sína frá Narfeyri út til kaup-
staða.
Var þá Svanur fram settur, bor-
in á vara og búist sem henta
þótti. Þeir urðu vel reiðfara,
héldu út um Eyrar og Helgafells-
sveit. Fóru þeir fyrst til Grundar-
fjarðar og dvöldu þar meðan
Oddur tók útlenska vöru, eigi all-
litla, því hann gerði á þeim árum
19 hundruð vætta kaup við dans-
ka þjóð í kaupstöðum umhverfis
Snæfellsjökul. (Þetta gæti verið
rúm 90 tonn, sé gert ráð fyrir að
hér sé átt við stórt hundrað, eins
og siður var í dentið). En sem því
er lokið fóru þeir til Ólafsvíkur og
ætluðu að halda beina sjóleið
heim aftur, en skipið var þungt
undir farminum.
Þeir dvöldu í Ólafsvík meðan
Oddur var að kaupum, og er því
var lokið fékk hann sér hesta og
reið til Hraunskarðs. Sá bær
stendur nær jökli á vestanverðu
Snæfellsnesi. Þar átti Oddur bú,
og var þá með honum Halldór
þénari hans. Attu skipveijar að
búa skipið á meðan, svo algert
væri er lögmaður kæmi aftur.
Skipstjóri hans var Guðmundur
Asgerisson, er síðar bjó á Slít-
andastöðum í Staðarsveit, og
annar honum til fylgis, Jón Þor-
gilsson, sem enn (um 1780) lifir
vestur á Amarstapa, kominn mjög
á níræðan.
Þegar Oddur hafði lokið erind-
um að Hraunskarði, snéri hann
aftur til Ólafsvíkur og sem þeir
fóru til skips var mjög liðinn dag-
ur, bjartur himinn og veður hið
besta. Oddur gekk á skip og þeir
allir saman. Var lögmaður að hófi
ölvaður og settist um kyrrt. Voru
skipveijar í góðum hamsi og þótti
sem ferð þeirra mundi fara að
makindum.
Sagt var að skipið hafi snúist
þrisvar í hring í Iogninu, eins og
það hefði viljað kveðja Iandið.
Liðið var fram á kvöld þegar þeir
fóru frá Ólafsvík og varð ferðin
greið fyrir Brimilsvöllu og Máva-
hlíð. En er þeir komu furir Bú-
Iandshöfða, það fjall sem skilur
Neshrepp og Eyrarsveit, dró
skyndilega sortamökk á höfðann
og iaust honum svo niður á skpið,
svo að trautt sá yfir borðstokka.
í þessu brast á veður af höfðan-
um svo æsilegt að undrum þótti
gegna. Knáir menn voru á skipi
og reyndu að halda við en veðrið
óx meir og meir með hreggi,
myrkri og flugum og ósjó. Lög-
maður kallar og biður að menn
þreyti ei við veðrið, annars gildi
það líf þeirra. Skipar hann að
vinda upp segl og halda undan
um nóttina, svo lengi sem veðrið
stæði. En með því að mönnum
þótti ei annað sýnna, þá var þetta
gert, og þótti sem veðrið berði
skipið á allar hliðar, varð ei bjart-
ara en haustmyrkur hefði verið.
Þetta gekk alla nóttina og þótti
bylgjunum, er sjórinn gróf sig
undan þeim.
Morguninn eftir er þeir gátu
deilt land er grillti á í sjórokinu.
Kallaði þá Guðmundur Asgeirs-
son hátt og bað guð gæta þeirra.
Kvað hann þá komna framan við
Háuskor á Barðaströnd, er sjór
þar óhreinn mjög og skeijóttur.
Gekk þá verður og ólga sem mest.
Þá vildu þeir beita fyrir til vest-
urs, en sem þeir reyndu að aka til
seglinu, laust á byl svo mikinn, að
seglið rifnaði í tvo hluti og var
ekíd við öðru að búast en þeir
færu þar í sjó.
Oddur settist þá sjálfur að
stjórn og hafði svo um búist að
ógjörla sá í andlit honum. Þó virt-
ist mönnum hann vera heldur
brúnasíður. Með því að guð hafði
ætlað þeim lengra líf, þá gátu þeir
dregið með árum vestur fyrir það,
er mest voru brimsker, slotaði þá
og nokkuð veðrinu. Þetta gladdi
þá sem von var og hugðust þeir
ná höfn á Rauðasandi. En er þeir
nálguðust land snérist vindátt og
stóð nú beint af Barðaströnd og
var öll von um að ná landi á
Rauðasandi úti.
Þá ærðust nokkrir á skipinu og
örvæntu um líf sitt og dró frá
þeim afl er sjór reis á bæði borð.
Eiríkur hét þar einn maður.
Hann talaði óþokkayrði um háska
þann er þeir voru í. Halldór þén-
ari Odds heyrði það og rak Eiríki
kinnhest svo hann rauk um koll,
Illskaðist hann við það og missti
hræðsluna.
Guð gaílaud
Oddur bað þá vera hughrausta
og sagði að guð mundi gefa þeim
Iand. Þó heyrðu menn að hann
nærri henni. Þeir héldu síðan við
eins nærri landi og óhætt þótti og
hröktust fyrir Rauðasand og
Keflavík.
En sem þeir komu vestur með-
fram bjarginu linaði veðrið svo
þeir gátu með guðs hjálp komist
inn í lítinn vog vestan undir það
sem bjargið er hæst. Vogurinn var
ei breiðari en svo að skipið komst
þar inn og voru klettar beggja
vegna, en upp undir aðalbjargið
var grasbrekka og var þarna Iogn
á. Þar fóru þeir á land mjög þrek-
aðir og máttvana, og þökkuðu
guði fyrir það frelsi sem hann gaf
þeim.
Oddur mælti þá að þeir mundu
láta skipið og farminn fara sem
verða vildi, fyrst guð hafði gefið
mönnum líf. Halldór og þeir sem
nokkurs máttu sín, kváðu það ei
ráðlegt að láta svo allt verða með
tjónum, ef nokkru mætti bjarga.
Strituðu þeir þá upp farminum
og lagði hver fram þá krafta sem
hann átti. Lögmaður horfði um
stund á skipið er það var hroðið.
Gekk hann síðan upp í brekkuna
og lagðist á grúfu til hvíldar, er
menn ætluðu. Logn var á vogin-
um en sjór mjög æstur fyrir fram-
an.
Nú voru menn komnir upp í
brekkuna og sem þeir höfðu setið
um hríð, sjá þeir að boði rís, held-
ur mikill. Sá gekk þvert að fram-
an í voginn yfir skipið og braut
gat á aðra síðuna. Annar boði reis
þegar eftir hinum og gerðist ógn-
arlegur. Hann gekk yfir voginn,
skipið og klettana og dró út járn
og tjöru, er nær var flæðarmáli og
braut Svan í spón, svo ei sá eftir
nema fleka af honum í brimlöðr-
inu. Þetta þótti þeim mönnum
sem Svanur hafði fært upp á land
Lögmaður stóð þá upp og gekk
til manna sinna. En er hann sá að
Guðmundur skipstjórnarmaður
felldi tár sagði hann:“Grátum
ekki, munum heldur." Eftir að
skipið var brotið biður lögmaður
menn hressa sig á mat eða víni,
sem bjargaðist á land. Misjafna
lyst höfðu menn á því sem
bauðst.
Síðan fóru nokkrir þeirra að
Ieita uppgöngu á bjargið, en
fundu ei, því á báðar hliðar voru
gjár og hengiklettar, er eigi var
fært yfir nema fuglum einum, en
kolblár sjórinn að neðan. Þeim
þykir nú miðlungi góður sinn
kostur, og varð ráðafátt. Leggjast
þeir út af og sofna þar í brekkun-
ni.
Afrekjóns Þor-
gilssonar
Nú er að segja frá Jóni Þorgils-
syni, er fyrr var getið. Hann færð-
ist á fætur þá er menn voru sofn-
aðir og leitar fyrir sér. Fór hann
úr fötum, nema skyrtu og brók-
um (það er nærfötum). Flyst
hann um klettana á fótum og
höndum, uns hann komst yfir þá
og til Keflavíkur og finnur menn
að máli.
Þeir spyrja að erindum og hann
segir hrakning þeirra Odds og
biður liðsinnis. Þeir spyrja hvar
hann hafi komist upp bjargið, en
hann segir það eitt til, sem var.
Þetta furðar þá og kváðu þeir
engan þar fyrr hafa farið svo þeir
vissu. Er því áræði og brattgengi
Jóns í minnum haft síðan. Kefl-
víkingar brugðust vel við hjálpar-
beiðninni. Var þegar sent á
Rauðasanda og söfnuðust menn
til ráðagerðar.
Nú víkur sögunni til Odds og
skipshafnar hans, sem svaf undir
bjarginu fram á dag og er þeir
vakna sakna þeir Jóns. Þeim
heyrist þá sem mikill fuglakliður
berist einhvers staðar frá úr
bjarginu og er stund leið kenndu
þeir þar mannamál.
Komu þá Keflvíkingar og þeir
af Rauðasandi til þeirra. Höfðu
þeir þá farið ofan bjargið einstig
nokkurn krókóttan og þeim
kunnugan. Var þar kölluð
Lambagata. Þeir höfðu með sér
sagir, axir og hvað annað sem
þeim þótti að mundi við þurfa.
Oddur og hans förunautar urðu
allfegnir komu þeirra.
Þeir söguðu sundur tunnur er
þeim leist, bundu um og bjuggu
varninginn á bak sér, og bera svo
upp á bjargið eftir götunni. Þótti
skipveijum þeir heldur brattgeng-
ir, enda munu þeir einir hafa val-
ist til ferðarinnar, er færastir
voru.
Þegar góssið var uppfært ráðs-
lögðu menn um það, hvernig
koma ætti lögmanni upp, því
hann gat ei gengið götuna. Tóku
þeir það til ráðs að binda hann í
festarenda, og færðu hann svo
upp gjá eina, er þar var í bergið
og gekk það vonum betur. Þegar
allt var upp komið, menn og far-
angur, lifhaði yfir Oddi. Lét hann
þá gefa mönnum brauð og
brennivín til nægta, enda komu
þá tygjaðir hestar frá Bæ á
Rauðasandi ti að sækja lögmann
og hans vaming.
Bjó þá á Bæ rík og göfug ekkja,
Guðrún Eggertsdóttir. Fluttust
þeir Oddur til hennar og voru þar
vikutíma. Oddur launaði mönn-
um ríkmannlega fyrirhöfn og
starfa þann allan, er þeir höfðu
haft. Eftir þetta fluttist hann á
hestum heim eftir Barðaströnd,
þar sem skip er Breiður var kall-
að, kom til móts við þá og var
siglt í gegnum eyjar til Narfeyrar.
Komst hann, og svo og menn
hans, heill og haldinn ffá þessum
vandræðum, fyrir utan það að
mjög gekk á kostnað fyrir honum.
Urðu vinir hans honum fegnir, og
þeim öllum, og þóttust úr helju
heimt hafa.
Ekki á óham-
ingjima aukandi
Það má ráða af orðum Odds
lögmanns við Guðmund skip-
stjóra: „Grátum ekki, munum
heldur'1, að honum hafi ekki
komið það á óvart, að ofviðri
þetta hafi ekki verið einleikið. Var
því og almennt trúað, að Þormóð-
ur í Gvendareyjum hafi gert þetta
veður að Oddi í hefndarskyni fyr-
ir kjaftshöggið, er fyrr getur.
Sumir vildu kenna Páli lögmanni
Vídalín gerningaveðrið, en hann
var rammgöldróttur, eins og
margar sagnir herma.
Ekki vildi Þormóður kannast
við að hafa magnað upp veður
gegn Oddi, er hann var spurður
og kvaðst „lítt nenna að auka
óhamingju Odds, er ærin væri
fyrir, og yrði hann að njóta að því
móður sinnar". En eins og fram
kemur í upphafi þessarar frásagn-
ar var vingott í besta lagi milli
Þormóðs og Sigríðar Hákonar-
dóttur móður Odds eftir að hún
var orðin ekkja.
Lögmannsvogur
skal haim heita
Látrabjarg er um 14 kílómetra
langt og er austasti hluti þess við
Keflavík vestra. Þar er undir
bjarginu skjólgóður vogur sem nú
heitir Lögmannsvogur. Nafnið
hlýtur hann af þeim atburði er
hér er Iýst að framan. Þarna
braut Oddur lögmaður skip sitt
1714 eða 1715. Afrek Jóns Þor-
gilssonar var lengi í minnum haft,
enda þótti það gegna ganga
kraftaverki næst að klífa bjargið á
þessum stað af manni sem var
ókunnugur staðháttum og þar að
auki búinn að hrekjast á sjó og í
brimsollinni Ijöru í langan tíma.
Samantekt O.O.
Grundarfjördur á tímum Odds lögmanns Sigurðssonar.