Dagur - 18.09.1998, Blaðsíða 7

I
1
I
XWnr
ÞJÓÐMÁL
'* o o >• o •* « t* n* ’s i *- n ' . n * • ■ " r» o •>»
FÖSTUDAGUR 18. SEPTEMBER 1998 -
1
1
1
Afmælisgj öf
Leifs Efdkssonar
„En landar Leifs höfðu ekki gieymt honum, enda er frá honum sagt í fornum sögum og ef tii viii var það meðfram
þess vegna sem margir urðu til þess að nema þar iand á síðustu öid, “ segja greinarhöfundar m.a.
VALDIMAR
GUNNARSSON
OG
BENEDIKT
BRAGASON
ÍSLENSKUFRÆÐINGAR OG
FRAMHALDSSKÓLAKENNARAR A AKUREYRI
SKRIFA
Veistu ef þú vin átt
þann er þú vel trúir
viltu af honum gott geta.
Gjöfum skaltu við hann skipta
og geði hlanda,
fara að finna oft.
Arið 2000 er fyrirhuguð mikil
hátíð vestan hafs í minningu
þess að 1000 ár eru þá liðin frá
því að Leifur Eiríksson fann það
land sem hann nefndi Vínland.
Það er að vísu alkunnugt að
þetta afrek Islendingsins dugði
ekki til að stofna varanlega
byggð Evrópumanna í þessu nýja
landi - hún kom ekki til fyrr en
miklu síðar og þá var Leifur
flestum gleymdur. En landar
Leifs höfðu ekki gleymt honum,
enda er frá honum sagt í fornum
sögum og ef til vill var það með-
fram þess vegna sem margir
urðu til þess að nema þar land á
síðustu öld. Þetta síðara land-
nám Islendinga í Vesturheimi
varð varanlegt; þeir hafa lengi
síðan verið kallaðir Vestur-ís-
lendingar. Því fer fjarri að þessi
hópur landnema í Vesturheimi
væri sérstakur meðal annarra
landnema 19. aldar - nema ef
vera kynni vegna þess hversu vel
þeir héldu hópinn og töluðu í
þennan hóp þetta undarlega mál
sem svo fáir skilja.
Hvað skyldi hafa bundið þessa
Vestur-Islendinga svo mjög sam-
an í þessum nýja heimi og orðið
til þess að þeir héldu áfram að
vera íslendingar? Hvaða nesti
höfðu þeir með sér sem var eins
og í ævintýrunum, þraut aldrei
og var þó alltaf nýtt? Ekki var
það magáll og skyr, ekki voru það
búsgögn, föt eða annað áþreifan-
legt. Það sem íslendingar vestra
áttu einir þjóða í því fjölbreytta
safni var menning sem hafði
fylgt þessari þjóð frá því hún
mundi fyrst eftir sér. Kjölfestan í
þessari séríslensku menningu
var og er án efa Islendinga sög-
urnar. Þótt allar þjóðir eigi
menningararf verður varla nokk-
urs staðar fundið dæmi þess að
öll þjóðin eigi þar svo jafnan hlut
sem raun er á hér. Þess vegna
voru líka allir íslendingar vestra
að nokkru leyti sveitungar, þeir
áttu þessa sömu forfeður, þeir
sögðu sömu sögurnar af þeim,
þeir tóku þá til fordæmis og eft-
irbreytni þegar við átti.
í íslandsklukkunni segir Hall-
dór Laxness frá þeim manni sem
e.t.v. er íslenskastur allra, Jóni
Hreggviðssyni. Hvar sem hann
kom bar hann jafnan alla menn
saman við forföður sinn, Gunnar
á Hlíðarenda, og væri vitnað til
útlendra konunga svaraði Jón:
„Hann var einnegin frændi
minn.“
Þannig hafa þessar gömlu sög-
ur jafnan veitt íslendingum
þrautseigju og reisn og þessa
óbilandi vitund um að standa
engum neðar.
Enska móðurmálið
Líklega er skýrasta dæmi þessa
einmitt frá Vesturheimi, skáldið
Stephan G. Stephanson sem fór
ungur af Islandi en var alla tíð ís-
lenskt skáld og skáldskapur hans
var sprottinn úr jarðvegi ís-
lenskrar menningar þótt langför-
ull höfundurinn byggi handan
Væru eitt þúsimd ein-
tök af þessu ritsafni
koinin í skóla og
bókasöfn vestanhafs
má treysta því að það
myndi efla áhuga þar-
lendra manna á því
landi og þjóð sem á
slíka gersemi.
hafsins. Það er ábyggilega einnig
að þakka þessum sameiginlega
arfi að íslenskt mál hefir haldist
við meðal afkomenda útflytjend-
anna svo vel að undrum sætir.
Hinu er ekki að Ieyna að þar
sem Vestur-Islendingar skipa sér
nú í sveit Ameríkumanna, enda
fæddir þar og uppaldir, þá er
enska þeirra móðurmál. Þess
vegna er hætta á því að tengsl
þau við fortíðina, sem þeim eru
annars svo dýrmæt, glatist. Þess-
ir menn kynnast ekki Gunnari á
Hlíðarenda nema af stopulli af-
spurn. Þessir menn hafa ekki
getað lesið um það þegar ungir
menn sigldu af Islandi, gengu
fyrir erlenda höfðingja, fluttu
þeim kvæði og þáðu fyrir ýmsar
góðar gjafir.
Nú hefur það reyndar gerst
sem um margt minnir á þvílíkar
frásagnir. Úti á Islandi var mað-
ur sem vildi reyndar ekki flytja
kvæði heldur segja umheiminum
þær sögur sem bestar hafa verið
sagðar á Islandi, sumir segja í
öllum heiminum. Undir merki
bókaforlagsins Leifs Eiríkssonar
hafa skipað sér margir fræði-
menn, hérlendir og erlendir og
nú eru Islendinga sögur í fyrsta
sinn til í einu safni á enskri
tungu. Með þessu einstæða
framtaki hefur nú verið komið á
framfæri við milljónaþjóðir því
sem aðeins fáir gátu áður notið.
Því aðeins er um þetta fjallað
hér að öllum má ljóst vera að
þegar frændur vorir vestan hafs
halda hátíðlegt 1000 ára afmæli
landafunda Leifs er mjög viðeig-
andi að senda þeim svolitla vin-
arkveðju og gjöf frá Islandi. Jafn-
an þykir eftirsóknarvert að þvílík
gjöf sé einstök; sérsmíðuð og
helst á einhvern hátt dæmigerð
fyrir gefanda. Ekki verður fundin
betri gjöf handa Vestur-Islend-
ingum en Islendinga sögur.
Glæsileg gjöf
Nú hafa bókaforlagið Leifur Ei-
ríksson, Landafundanefnd og
Þjóðræknisfélag íslendinga beitt
sér fyrir því að Islendingar, í
stórum og smáum hópum, fyrir-
tæki og félög, gefi Vestúr-íslend-
ingum eitt eintak þessarar nýju
þýðingar fyrir hvert ár sem liðið
er frá ferð Leifs til Vínlands.
Þetta er glæsileg gjöf því bæk-
urnar eru afar vel gerðar en
kosta þó ekki meira en meðaldýr
farsími. Þessi hugmynd hefur
reyndar fengið stuðning nokk-
urra þekktustu fyrirtækja og
stofnana hér á Iandi - úr ýmsum
greinum atvinnu- og menningar-
lífs. Væru eitt þúsund eintök af
þessu ritsafni komin í skóla og
bókasöfn vestanhafs má treysta
því að það myndi efia áhuga þar-
lendra manna á því landi og þjóð
sem á slíka gersemi. Ekki þarf að
efast um að áhugi Vestur-íslend-
inga myndi eflast mjög - einkum
yngri kynslóðanna sem eru
lengst komnar frá íslenskum
uppruna sínum.
Auk þessa má benda á að fleiri
hafa lengi haft áhuga og mætur
á íslendingasögum en þeir sem
rekja ætt sína til íslands. Víða
um Iönd er til þeirra vitnað sem
hinna merkustu bókmennta þótt
ákaflega fáir hafi þar getað talað
af persónulegri reynslu. Nú er
margfalt, margfalt fleirum en
áður kleift að lesa þessar sögur
og víst er að margur þættist góðu
bættur að eiga aðgang að þeim
þótt tengsl hans við ísland væru
af öðrum toga.
Það verður að segja að hvenær
sem íslendingar þurfa að gefa
viðskiptafélögum eða vinum sín-
um eitthvað til minja, eitthvað
sem færir ánægju og er einstakt í
sinni röð - þá verða íslendinga-
sögurnar í útgáfu Leifs Eiríks-
sonar nærtækar. Engir eiga þær
frekar skildar en frændur okkar
vestan hafs.