Dagur - 10.10.1998, Blaðsíða 17

LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 199 8 - 33

LÍFIÐ í LANDINU
„Það hafa alltafverið
sveiflurí útgerðinni, “
segirHreiðar Valtýsson
áAkureyri, útgerðar-
maðurí áratugi. Hann
rifjar hér upp brot úr
langri útgerðarsögu
sinni, meðal annars
frá því þegarsíldin
hvarf.
„Fiskifræðingar segja að nú sé
mikið af loðnu að hafa en skip-
stjórar sem voru að veiðum í
sumar segjast lítið hafa fundið.
Hver raunin er verður bara að
koma í Ijós. Sjálfur tek ég mark
á bæði fiskifræðingum og skip-
stjórum. Forðum var það nú
þannig að menn höfðu engar
aflaspár fiskifræðinga til þess að
styðjast við, sem gat á þeim tíma
alveg gengið upp. Stóra málið er
að á þeim tíma var minna veitt
en nú er gert og meira af fiski
var því að hafa. Þar af leiðandi
urðu sveiflurnar minni,“ segir
Hreiðar Valtýsson, útgerðarmað-
ur á Akureyri.
Smíðaði einn bát á vetri
Hreiðar er einn þeirra útgerðar-
manna sem hvað Iengst hafa
staðið vaktina í útgerð. „Eg byrj-
aði með föður mínum í þessu
1939 þegar hann hóf útgerð á
bátnum Gylfa og sá bátur var
happafleyta," segir Hreiðar. „Það
var gert út á ýmsar veiðar, oft
var farið suður á vetrarvertíð frá
Keflavík og Sandgerði og síðan
var verið á síldveiðum á sumrin
og snurvoð á haustin. Þetta var
einsog til féll og yfirleitt fiskað-
ist vel.“
Arið 1928 þegar Hreiðar var á
þriðja ári fluttu foreldrar hans,
ValtjT Þorsteinsson og Dýrleif
Ólafsdóttir, frá Akureyri að bæn-
um Rauðuvík á Arskógsströnd.
Þar stunduðu þau búskap og
nokkra útgerð. „Síðan fékkst
faðir minn alltaf nokkuð við
smíðar þegar tími gafst til. A
hverju hausti var farið hingað
inn á Akureyri og sótt timbur f
báta sem hann smíðaði yfir vet-
urinn, árabát eða trillu, að jafn-
aði einn bát á vetri. Við þau verk
hjálpaði ég honum og það held
ég að hafi verið gott uppeldi og
góður undirbúningur fyrir það
sem seinna kom og varð.“
Útgerðin vatt uppá sig
Hreiðar segir að smám saman
hafi útgerðin undið uppá sig.
Arið 1946 kom Garðar og ári
síðar Akraborg, 180 tonna tré-
skip. Síldveiðiskipið Ólafur
Magnússon kom 1960 og var
lengi gert út. Síðast kom Þórður
Jónasson EA 350 árið 1964. Það
er 325 tonna skip sem er enn
gert út og er eitt af fengsælustu
skipum Akureyrarflotans. „Þórð-
ur Jónasson er skip sem mikið
„Gagnrýni talsmanna auðlindagjalds á útgerðina eru umdeilanlegar og hugmyndir um veiðileyfagjald eru íöllu falli sýnd veiði en ekkigefin. Miklar kvaðir eru nú
þegar lagðar á útgerð og mér finnst hæpið að leggja meiri skatta á útgerð frekar en annan rekstur, “ segir Hreiðar Valtýsson á Akureyri. mynd: brink
hefur verið endurbætt og Iagað í
áranna rás. Það er lítið eftir af
hinu upphaflega skipi,“ segir
Hreiðar.
Útgerð í dag stundar Hreiðar í
nafni hlutafélagsins Valtýs Þor-
steinssonar ehf. Hreiðar og syst-
ursonur hans, Heimir Haralds-
son endurskoðandi í Reykjavík,
eiga 60% hlut í félaginu en 40%
eignarhlut seldu þeir S.R.-mjöli
fyrr á þessu ári. Segir Hreiðar
það hafi verið nokkuð rökrétt
þvf stærstum hluta afla Þórðar
Jónassonar hafi undanfarin ár
verið Iandað í verksmiðjur fé-
lagsins.
Heppinn með áhofn
Hreiðar segist hafa verið hepp-
inn með áhöfn á Þórði
Jónassyni, en flestir hafa verið
þar svo árum skiptir. „Hörður
Björnsson hefur verið skipstjóri í
áratugi. Hann tók \dð Ólafi
Magnússyni sem nýju skipi
1960 og fór síðan yfir á Þórð
Jónasson. Hörður er fengsæll og
farsæll skipstjóri og það er með-
al annars lykillinn að því að
flestir sem eru á skipinu hjá
okkur hafa verið þar lengi, flest-
ir í þetta 15 til 20 ár. Góður
skipstjóri þarf að hafa margt til
brunns að bera, hann þarf vita-
skuld að hafa gott skip og síðan
líka eðlishvöt veiðimannsins. Að
vera fiskinn. Það er ekki öllum
gefið og sjálfur hef ég enga trúa
á því að ég hefði orðið góður
skipstjóri þó ég hafi aðeins verið
til sjós sem ungur maður."
„Sjávarútvegur hefur alltaf
gengið í bylgjum. Það koma
mögur ár og svo önnur betri inn
á milli. Kannski leiðir það til
þess að útgerðin er alltaf spenn-
andi, „ segir Hreiðar ennfremur.
„Sumarið 1944 var gott í síld-
inni, alveg annálað. Sumarið
1945 var aftur lélegt. Ef maður
lítur yfir söguna þá er náttúrlega
mesta sveiflan sem maður hefur
upplifað þegar síldin hvarf
1968. Það sumar sló veiðin öll
met, en síðan datt botninn úr
veiðinni einn daginn einsog
hendi væri veifað. Það var þetta
sumar sem við tókum okkur til
og leigðum 800 tonn skip frá
Færeyjum, Elísabetu Hendsel,
og söltuðum síld um borð norð-
ur við Svalbarða. Tókum þá síld
frá bátum sem þarna voru við
veiðar og söltuðum um 7.400
tunnur og fórum að minnsta
kosti tvær ferðir með síld í tunn-
um inn til Raufarhafnar. Alls
voru 24 í áhöfn skipsins þetta
sumar, þar af helmingurinn kon-
ur sem söltuðu síldina."
Menn björguðu sér á
þrautseigju
Þegar síldin hvarf þetta haust
fékkst Hreiðar við útgerð tveggja
skipa, Ólafs Magnússonar og
Þórðar Jónassonar, og var einnig
með tvær söltunastöðvar; á
Raufarhöfn og Seyðisfirði. Stöð-
in á síðarnefna staðnum var
jafnframt frystihús. „Þú getur
rétt ímyndað þér hvaða erfið-
leika það skapaði að standa uppi
einn daginn í algjöru aflaleysi.
Við urðum þá að grípa til ein-
hverra ráða og það sem við gerð-
um var að breyta skipum okkar
þannig að þau gætu stundað
togveiðar og frystihúsinu á Seyð-
isfirði, sem enn var ekki full-
byggt, var breytt þannig að þar
væri hægt að vinna bolfisk.
Þetta virkaði, en það tók útgerð-
ina nokkur ár að vinna sig út úr
þessum erfiðleikum. Margir fóru
á hausinn en aðrir björguðu sér
á þrautseigju, - því sem útgerð-
in hefur alltaf að stóru leyti
byggst á.“
En af hverju hvarf síldin
1968? Enn spyija menn sig
þeirrar spurningar. „Þetta er
spurning sem enginn hefur get-
að svarað og ekki ég heldur.
Menn hafa verið að nefna ýmsar
tilgátur, svo sem að smásíldin
við strendur Noregs og Rúss-
lands hafi verið ofveidd. Það
hefur mér þótt líkleg kenning.
Aðrir Iiafa svo nefnt að árin rétt
fyrir 1970 hafi verið köld og
mikið um hafís við strendur
landsins. A þeirri kenningu hef
ég þó aldrei haft mikla trú sjálf-
Frekari skattlagning er
hæpin
En burtséð frá sveiflum í út-
gerðinni segir Hreiðar ganginn í
henni vera góðan um þessar
mundir. „I dag erum við í útgerð
Þórðar Jónassonar með fastan
1,8% af heildarkvóta ( loðnu og
einnig kvóta bæði í rækju og
norsk-íslenska síldarstofninum.
Síðan eru menn að tala um að
Islandssíldin fari að koma aftur.
Það finnst mér svo sem ekkert
ósennilegt, ef marka má orð
þeirra vísindamanna sem þekkja
þetta best; og nefni ég þar menn
einsog til dæmis Jakob Jakobs-
son.“
Umræðux í einlöldu
samhengi
Hreiðar segir að sér þyki gagn-
rýni talsmanna auðlindagjalds á
útgerðina síðustu árin vera ærið
umdeilanleg og hugmyndir um
veiðileyfagjald væru í öllu falli
sýnd veiði en ekki gefin. „Það
eru miklar kvaðir nú þegar lagð-
ar á útgerð og mér finnst hæpið
að leggja meiri skatta á þessa at-
vinnugrein, frekar en annan
rekstur. Til dæmis borgaði Valtýr
Þorsteinsson ehf, 20 milljónir í
beina skatta á síðasta ári. Gagn-
stætt því sem er við lýði meðal
annarra þjóða styrkjum við okk-
ar sjávarútveg ekkert, erum okk-
ur algjörlega sjálfum nægir. Það
er meira en hægt er að segja til
dæmis um Norðmenn, eina
helstu samkeppnisþjóð okkar, en
þar í landi nýtur sjávarútvegur
umtalsverðra styrkja frá hinu
opinbera. Með það í huga þætti
mér frekari skattlagning á sjáv-
arútveg, þá atvinnugrein sem er
burðarásinn í efnahagslífinu,
skjóta verulega skökku við. Um-
ræðan og gagnrýnin af margra
hálfu helgast fyrst og fremst af
þekkingarleysi og umræður um
fiskveiðistjórnun eru settar upp í
einfalt og ódýrt samhengi. Ög
þetta gera menn sem mér finnst
að ættu að vita betur. En þá ber
svo sem líka að hafa í huga að
fleira þarf að afla en fiskjar, til
dæmis atkvæða.“ -SBS.