Dagur - 10.12.1998, Qupperneq 4

20-F1MMTVDAGVR ÍO. DESEMBER 1998
Dagur
MENNINGARLÍFIÐ í LANDINU
Nýj ar Andvökur
Stephan G. Stephansson, bóndi og rithöfundur, er í hópi íslenskra höfuð-
skálda.
Stephan G. Stephansson.
1998.
Andvökur - Nýtt úrval.
Finnbogi Guðmundsson valdi.
Skjaldborg, 313 blaðsíður.
Stephan G. Stephansson
(1853-1927), bóndi og rithöf-
undur vestan hafs er í hópi höf-
uðskálda íslenskra. Önnur út-
gáfa á Ijóðasafni hans Andvök-
um er fjögur stór bindi (Akureyri
1953-1958) og Bréf og ritgerðir
hans eru líka fjögur væn bindi
(Akureyri, 1938-1948).
Sigurður Nordal gaf út úrval
af Andvökum Stephans 1939
með andríkri inngangsritgerð, og
hafa kynni íslenskra Iesenda af
Stephani G. síðan verið mjög
svo bundin þeirri útgáfu.
Síðustu áratugina hefur
Stephani G. verið sýndur sómi.
Heimilið hans gamla vestur við
Klettaljöll hefur verið endur-
byggt af smekkvísi og segja má
að drjúgur hluti af bújörð hans
þar vestra sé fylkis- eða þjóð-
garður sem fjöldi fólks heimsæk-
ir á ári hverju. Fyrir þrem árum
var alþjóðleg ráðstefna við há-
skólann í Red Deer í Alberta að
verulegu Ieyti helguð skáldinu
og hér heima hefur Finnbogi
Guðmundsson nú um langan
aldur sýnt Stephani G. mikla
ræktarsemi með margs konar út-
gáfum, og má rétt skjóta hér inn
í að fyrir nokkrum árum komu
nokkrar ritgerða hans um Steph-
an út í vandaðri þýðingu á
ensku. Síðast en ekki síst ber að
geta um Bréf til Stephans G.
Stephanssonar I-III úrval. 1971-
1975, sem Finnbogi safnaði og
gaf út.
Andvökuúrval Finnboga er
nýtt, eins og getið er um í bók-
artitli, enda er þar sleppt „að
kalla öllum þeim kvæðum, er
Sigurður Nordal tók upp í sitt
úrval“. Munu þeir sem einungis
hafa kynnst ljóðum Stephans af
þeirri bók sakna flests í þessari
nýju útgáfu Finnboga. Hins veg-
ar styrkist staða slíkra lesenda
meira en Iítið hafi þeir bæði úr-
völin við höndina og ugglaust
hefur Finnbogi fylgt skynsam-
legri stefnu í því að halda á önn-
ur mið heldur en Sigurður Nor-
dal gerði forðum.
Finnbogi ritar inngang að
kvæðunum sem ber heitið „Fel
ei lýsigullið góða“. Er þar rætt
um lífsviðhorf skáldsins og mat
þess á sjálfu sér og eigin ljóða-
gerð. Og því víða borið niður í
Ijóðum og bréfum Stephans.
Aldamótaárið síðasta hefur ekki
alltaf legið vel á Stephani en þá
felldi hann meðal annars eftir-
farandi orð í bréf til Jóhanns
Magnúsar Bjarnasonar: „Eg er
hálfleiður á heiminum, öld hug-
sjónanna er liðin í bráðina, öld
ofbeldisins tekin við, og við
hana hefi ég ekkert gott að sýsla.
Af öllum smáþjóðum á að kúga
þjóðerni, alheimurinn að verða
Rússi eða Englendingur eða
Þjóðverji, en það er sama sem
að höggva á rætur heimsmenn-
ingarinnar. Allar þjóðir, eins þær
smærri, hafa lagt henni sinn
skerf, sem engin önnur gat gert
á sama hátt, einmitt af því að
þær voru hver um sitt. Ein þjóð
eða tvær, og menningin trénast.
En svo verður það aídrei, líf og
andi gengur aldrei svo sjálft fyrir
ætternisstapa, aðeins heimsku-
leg og blóðug tilraun í bráðina,
sem strandar og klofnar fyrr en
síðar.“
Þegar Stephan G. Stephans-
son leit til nýrrar aldar var hann
þegar orðinn glöggskyggn heim-
spekingur og skáld og þess að
vænta að Iandar hans sjái sér
fært að hyggja að spekimálum
Klettafjallaskálds á nýjum alda-
mótum. A þeirri stund verður
Andvökuúrval Finnboga Guð-
mundssonar þeim stuðningur og
leiðarljós.
BÆKURl
Sú nótt sem
aldrei gleymist
Hólar setja á jólamarkaðinn
bókina Sú nótt
sem aldrei
gleymist, en
þar er sögð
hin stórkost-
Iega og tregs-
ára saga um
Titanic-slysið
árið 1912.
Höfundur
bókarinnar
er Walter
Lord en Gísli Jónsson fyrr-
verandi menntskólakennari á
Akureyri þýddi bókina. I frétt
frá forlaginu segir að þetta sé
án vafa sú ítarlegasta bók um
Titanic-slysið sem um það
hafi verið skrifuð. „Saga
skipsins er hér sögð með orð-
um þeirra sem komust af.
Hún hefur hlotið einróm lof
allra gagnrýnenda og lesenda
og þykir sú bók er skýrir best
frá afdrifum skips og far-
þega,“ segir í frétt frá forlag-
inu.
Á kröppum
öldufaldi
Þennan titil valdi Jón Kr
Gunnarsson á viðtalsbók um
fjóra landskunna sjómenn,
sem hafa frá mörgu og mis-
jöfnu að segja.
Þeir sem
rætt er við eru
Gísli Jóhann-
esson frá
Gauksstöðum
í Garði, Jón
Magnússon á
Patreksfirði,
Guðmundur
Arnason á
Sauðárkróki
og Gunnar Magnússon í
Reykjavík. Allir hafa þessir
menn langan starfsferil á sjó
að baki og hafa lifað fjöl-
breytilegu lífi, barist gegn
veðri og vindum, komist í
hann krappan, en einnig fisk-
að og siglt Ijúfari byr.
Bókaútgáfan Skjaldborg
gefur út.
Chomský sjötugur
Það var í sjónvarpsfréttum á Stöð
2 fyrir skömmu að mynd birtist af
yfirveguðum rússneskum ung-
mennum í atvinnuleit. Þau gengu
hæversklega inn um dyr á ein-
hverri vinnumiðluninni og yfir
fréttinni baulaði fréttamaðurinn
að þarna færu ungmennin eins og
„hópur villihesta“, eða eitthvað á
þá leið. Svo geta sumir frétta-
menn talað um - rússnesk og
önnur óæðri ungmenni - í þessu
Iandi án þess að rekið sé upp
ramakvein, jafnvel þegar dagur og
nótt skilji að túlkun fréttamanns og
staðreyndir myndanna líkt og var í
þessu tilviki.
Sumir íjölmiðlamenn standa fastir á
þeirri skoðun að hér sé öllum hliðum
mála komið á framfæri, báðir aðilar
stríðandi fylkinga fái að koma sínum
sjónarhornum á framfæri - einkum og
sér í lagi af því að efnið er bara þýtt frá
Reuters og öðrum útlenskum
fréttastofum og útlendingar eru
svo hlutlausir. Jú, jú mikil ósköp
en hvaða gagn er að því að
íraskir ráðamenn fái að segja
(undir rós) að útflutningsbann-
ið sé argasta mannvonska - þeg-
ar fréttirnar eru rammaðar inn
af háttsettum bandarískum
embættismönnum? Þegar það
þarf bandaríska mannréttinda-
sinna til að minna okkur á, (og
komast í sjónvarpsfréttir til að
segja okkur það) það sem við
þykjumst öll vita, en fáum eiginlega
aldrei að heyra það, að írösk börn eru
að svelta, veikjast og deyja?
Fréttix háskalegar
Fréttir eru stórhættuleg tæki. Það er t.d.
alveg sama hvursu mikið ég veit að fólk
var drepið í Persaflóastríðinu, hafi ljós-
myndir í kollinum af brunnum líkum,
Chomsky hefur haft geysileg áhrifá málvís-
indi og stjórnmálaumræðu I gegnum tíðina
eins og sást á heiðursvef sem MIT Press
opnaði vegna sjötugsafmælisins.
þá segir fréttaþokan í heilabúinu mér að
í Persaflóastríðinu hafi engu blóði verið
úthellt. Samt horfði ég samtals aðeins
örfáar mínútur á CNN. Noam Chom-
sky, sem varð sjötugur nú á mánudag-
inn, hefur barist fyrir því að greiða úr
fréttaþokunni með ítarlegum og djúp-
hyglum rannsóknum á ýmsum átaka-
MENNINGAR
VAKTIN
málum síðari hluta þessarar aldar, eink-
um þar sem duldir hagsmunir valda-
stéttarinnar í Bandaríkjunum hefur átt
hlut að máli. Hann hefur verið einn öfl-
ugasti gagnrýnandi ósjálfráðrar og hugs-
unarlausrar fréttamennsku sem með-
eða ómeðvitað þjóni hagsmunum valda-
stéttanna.