Dagur - 12.05.1999, Blaðsíða 7

etti vi *f .sv rvjuMiavu juut - a
MTVVIKVVll inrB 12. MAl 19 9V - 7~
-JW.Ol
ÞJÓÐMÁL
Sjóbleíkja, vannýtt verðmæti
BJARNI
JONSSON
DEILDARSTJÚRI NORÐURLANDSDEILDAR
VEIÐIMÁLASTOFNUNAR
AÐ HÚLUM / HJALTADAL
SKRIFAR
Miklir vannýttir möguleikar ligg-
ja í stangveiði. Vel hefur verið
staðið að uppbyggingu vfða varð-
andi laxveiði og tekjur af henni
skila sér beint heim í sveitirnar
og styrkja þar byggð. Þær tekjur
sem bændur hafa af laxveiði hafa
styrkt búsetu og þjónustu á þeim
svæðum sem bestu laxveiðiárnar
eru svo sem á Norðurlandi og
Vesturlandi. Framboð á laxveiði-
leyfum hér á landi hefur verið
metið um 34.000 stangardagar á
ári og er það nánast fullnýtt.
Aukinn frjöldi stangveiðimanna
mun því Ieita í ríkara mæli í sil-
ungsveiði. Hér er mikilvægur
vaxtarbroddur í ferðaþjónustu.
Miklir möguleikar liggja því á
svæðum sem hafa allt til að bera
til að geta orðið eftirsótt af er-
lendum jafnt sem innlendum
veiðimönnum til silungsveiða.
Sjóbleikjan
Sjóbleikjan er straumvatnsfiskur
sem líkt og laxinn býður upp á
flest það sem kröfuharðir veiði-
menn sækjast eftir. Ahugi manna
hefur verið að vakna fyrir sjó-
bleikjuveiði, ekki síst á meðal er-
lendra veiðimanna og nú er svo
komið að sum veiðifélögin við
dýrustu laxveiðiárnar hafa orðið
verulegar tekjur af sjóbleikju-
veiði, aðallega á svokölluðum sil-
ungasvæðum í neðri hluta ánna.
Dæmi um þetta eru Víðidalsá,
Vatnsdalsá og Miðfjarðará. A
þessum stöðum hefur safnast
mikil reynsla af nýtingu veiði-
hlunninda og veiðiréttarhafar
njóta góðs af skipulegu starfi
veiðifélaganna. Sú ímynd sem
árnar hafa sem laxveiðiár stuðlar
einnig að því að gera þær eftir-
sóttari. Þrátt fyrir að verð á veiði-
leyfum á þessum silungasvæðum
hafi hækkað töluvert á síðustu
árum, anna menn engan veginn
eftirspurn.
Víða mðguleikar
Þrátt fyrir að sjóbleikjan skapi
umtalsverð verðmæti nú þegar
hjá nokkrum veiðifélögum, þá
má segja að fólk hafi litlar sem
engar tekjur af sjóbleikju víðast
annarsstaðar þar sem hana er að
finna. Margar íslenskar ár og
vatnasvæði bjóða upp á mikla
möguleika í sjóbleikjuveiði. Þar
eru sóknarfæri sem ekki hafa ver-
ið nýtt. Þar kemur margt til;
Veiðifélög og veiðiréttarhafar eru
of fjárvana til að leggja í þá
grunnvinnu sem þarf til að gera
sjóbleikjuveiði að verðmætum
hlunnindum, líffræðilega þekk-
ingu skortir á viðkomandi vatna-
kerfum, veiðifélög eru veik eða
jafnvel ekki til staðar og töluvert
átak þarf til að ná til væntanlegra
veiðimanna.
Rannsóknii
Fyrsta skrefið í því að auka verð-
mæti af sjóbleikjuveiði er rann-
sóknir. Lífsaga sjóbleikju er fjöl-
breytt og það sama má segja um
vatnakerfin sem hún lifir í.
Nauðsynlegt er að þekkja þessa
þætti svo að meta megi nýtingar-
möguleikana og velja heppilegt
nýtingarform. Þó við vitum nú
þegar nokkuð um lífshætti sjó-
bleikjunnar skortir enn mikið á,
ekki síst vegna þess að hvert
vatnakerfi er öðrum ólíkt. Efla
þarf veiðifélögin og stofna ný þar
sem þau eru ekki til fyrir. Slíkt er
forsenda þess að nýta sjóbleikj-
una með sem hagkvæmustum
hætti og með heildarhagsmuni í
huga. Oflug veiðifélög þarf ein-
nig til þess að ná árangri í mark-
aðssetningu á veiðinni. Víðast
þar sem sjóbleikjuveiði er að hafa
liggur ekki á lausu fyrir utanað-
komandi aðila hvar hægt er að fá
veiðileyfi eða hvar önnur þjón-
usta er til staðar, svo sem gisting.
Markhópurinn nú er því gjarnan
fámennur hópur veiðimanna í
heimabyggð. Við þetta bætist
slæleg skráning á afla, en aflatöl-
ur skipta miklu máli fyrir verð-
myndun á veiðileyfum. Oft er því
um að ræða verðmæti sem menn
gera sér ekki grein fyrir að þeir
eigi. Dæmi um það er granda-
leysi fyrir skaða sem hlotist getur
af illa grundaðri malartekju úr
ám til vegagerðar eða losun úr-
Sveitarfélögin bakhjarl
Jafnvel þó að fólk sé allt af vilja
gert að gera verðmæti úr hlunn-
indum sínum eins og sjóbleikju-
veiði og vinni að því markmiði í
gegnum veiðifélög eða með
annarri félagastarfsemi getur
þurft meira til svo árangur náist.
Með auknum verkefnum og efl-
ingu sveitarfélaganna er fyrir
hendi öflugur bakhjarl ef veí er
að málum staðið. Þar eru á ferð-
inni sameiginlegir hagsmunir
allra íbúanna af nýsköpun á
svæðinu.
Ef tekst að auka straum ferða-
manna um viðkomandi svæði til
útivistar og stangveiði skilar það
ekki einungis tekjum til seljenda
veiðileyfa heldur ekki síður til
þeirra aðila á svæðinu sem bjóða
upp á hverskyns þjónustu fyrir
ferðamenn svo sem verslun, af-
þreyingu og gistingu. Ónefnd eru
þá þau margfeldisáhrif sem slík
uppbygging hefði fyrir aðra íbúa
byggðarlagsins.
Markaðssetning á stærra svæði
sem heild til stangveiði er einnig
mun vænlegri til árangurs en til-
raunir einstakra veiðiréttarhafa
eða lítilla veiðifélaga til að koma
vötnum sfnum á framfæri hver í
sínu lagi eða annarri þjónustu
þeim tengdri.
Til að ná árangri í markaðs-
starfi getur verið skynsamlegt að
aðilar við veiðiár á sama svæði
standi saman að stefnumótun og
kynningu og hafi þannig meira
bolmagn til þess að ná til hugs-
anlegra veiðimanna utan svæðis-
ins, jafnvel erlendra veiðimanna.
Erlendir stangveiðimenn sem
hingað hafa komið í sjóbleikju-
veiði vilja gjaman reyna sig í
fleiri en einni á og þannig er
einnig Iíldegra að veiðimenn fari
ánægðir á braut því gæftir eru
misjafnar eftir ám og tímabilum.
Það mælir einnig með slíku sam-
starfi að fólk er að einhverju leiti
að nýta sömu stofnana þó í fleiri
ám sé.
Sjóbleikjan virðist ferðast um
og jafnvel hafa vetursetu í nær-
liggjandi vatnakerfum áður en
hún verður kynþroska og hún
kemur þannig víða fram í veiði.
Það er því nauðsynlegt að aðilar
sem nýta sjóbleikju á sama
strandsvæði hafi með sér samráð
um fyrirkomulag nýtingar til að
tryggja sameiginlega hagsmuni.
Samstarf
Vísir að samstarfi af þessu tagi er
að takast á Tröllaskaga og Eyja-
fjarðarsvæðinu. Þar eru margar
ár og vötn sem bjóða upp á mikla
möguleika í sjóbleikjuveiði. Sum-
ar þessar ár skila nú þegar
nokkrum verðmætum til veiði-
réttarhafa en þau má auka veru-
Iega ef vel verður á málum hald-
ið. Sjóbleikjan á þessu svæði nýt-
ir sér sömu strandbúsvæðin og
líklegt er að hún fari einnig á
milli vatnakerfa. Þarna er að ein-
hverju leiti sama þjónustusvæðið
fyrir veiðimenn svo hagsmunir af
samvinnu eru augljósir.
Nokkur sveitarfélög, veiðifélög
og veiðiréttarhafar á svæðinu
ásamt Norðurlandsdeild Veiði-
málastofnunar á Hólum, hafa
hafið með sér samstarf sem felst
í samræmdu nýtingar og mark-
aðsátaki á sjóbleikjuveiði á
Tröllaskaga og Eyjafjarðarsvæð-
inu. Verkefnið mun heQast nú í
sumar og verða að einhveiju leiti
fjármagnað af aðstandendum
verkefnisins, en ljóst er að einnig
þarf að koma til utanaðkomandi
fjármagn til að árangur náist.
Vaimýtt auðlind
Sjóbleikja á Islandi er vannýtt
auðlind. Allar líkur eru til að
veiði á silungi muni í framtíðinni
skila mun meiri verðmætum í
stangveiði en markaðsvirði afla
segir til um, lfkt og raunin er í
laxveiði. Með sameiginlegu nýt-
ingar og markaðsátaki á Trölla-
skaga og Eyjafjarðarsvæðinu
verður hægt að ná til þessara
veiðimanna og leggja grunn að
nýjum atvinnuvegi á svæðinu,
öflugri ferðaþjónustu í tengslum
við stangveiði.
Rannsóknastöðm
önuur grein
Náttúrurannsóknastöðin við Mý-
vatn heyrir undir Umhverfis-
ráðuneytið og var stofnuð með
samkomulagi við heimamenn,
sem staðfest var með lögum nr.
36/1974 um verndun Mývatns
og Laxár. Rannsóknastöðin hefur
aðsetur og lögheimili á Skútu-
stöðum við Mývatn. I húsakynn-
um hennar fer fram fjölbreytt
rannsóknastarfsemi, einkum í
vistfræði. Er hún í höndum sér-
fræðinga frá ýmsum rannsókna-
stofnunum og háskólum. Rann-
sóknir á vettvangi fara einkum
fram að sumarlagi, enda er Iífríki
að miklu leyti í dvala á veturna. A
veturna er unnið úr efniviðnum á
mörgum rannsóknastofnunum,
og hefur eini fasti starfsmaður
stöðvarinnar þá aðsetur við Há-
skóla íslands, þar sem hópur
manna starfar saman að úr-
vinnslu gagnanna.
Hlutverk Náttúrurannsókna-
stöðvarinnar í þessu samstarfi er
m.a. að tryggja samfellu í rann-
sóknagögnum, útvega aðstöðu á
vettvangi, sjá til þess að gerðar
séu þær rannsóknir sem eru
nauðsynlegur grundvöllur vernd-
unar og leggja grunn að veiðiráð-
gjöf til silungsbænda. Þá stuðlar
hún að útgáfu og kynningu rann-
sóknaniðurstaðna í innlendum
og erlendum fagtímaritum, ritum
fyrir almenning, með fyrirlestra-
haldi, sýningarhaldi fyrir ferða-
menn, kvikmyndagerð og með
vefsíðum. Eitt veigamesta hlut-
verk stjórnar rannsóknastöðvar-
innar er að annast ráðgjöf í um-
hverfismálum og verður vikið að
því í næstu grein.
Arið 1994 var gerður samning-
ur milli rannsóknastöðvarinnar
og Líffræðistofnunar Háskólans
um gagnkvæma aðstöðu. Starfs-
menn stöðvarinnar hafa aðgang
að rannsóknaaðstöðu í húsum
Líffræðistofnunar, en starfs-
menn Háskólans notfæra sér
vinnu- og gistiaðstöðuna á
Skútustöðum. Þessar tvær stofn-
anir hafa nána samvinnu um
rannsóknir á fuglum og mýi.
Samvinna er einnig við Veiði-
málastofnun um rannsóknir á
silungi í Mývatni, og annast
stofnunin ráðgjöf til Veiðifélags
Mývatns. Einnig má geta þess,
að Veðurstofan rekur sjálfvirka
veðurstöð að Syðri Neslöndum
við Mývatn í samvinnu við rann-
sóknastöðina.
Mývatn er eftirsóttur vettvangur
til ýmissa náttúrufræðirannsókna
og þeim mun eftirsóttari sem
meira er vitað um svæðið og
gagnagrunnur um lífríkið stækkar.
Mývatnsrannsóknir þurfa á mun
meiri sérþekkingu að halda en
nokkurn tíma mun rúmast innan
einnar stoffiunar. Auk fyrrgreindra
stofnana er leitað eftir sérfræðiað-
stoð ffá Orkustofnun, Náttúru-
ffæðistofnun, Raunvísindastofn-
un, Hafrannsóknastofnun, Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins og
Vegagerðinni, auk þess sem verk-
fræðistofur hafa lagt rannsóknun-
um lið (Vatnaskil sf., Línuhönnun
hf.). Eru þá ótaldir nokkrir erlend-
ir háskólar.
Mikið af rannsóknastarfi við
Mývatn byggist á persónulegum
áhuga vísindamanna, sem eru
reiðubúnir að leggja verulegan
hluta af tíma sínum og rann-
sóknafé í þessa vinnu. Eins er al-
gengt að háskólanemar vinni
rannsóknaverkefni sín við Mý-
vatn. Með markvissri uppbygg-
ingu vísindaaðstöðu við Mývatn
með föstu starfsliði, en ekki bara
einum föstum starfsmanni eins
og nú er, má auðveldlega gera
svæðið ennþá eftirsóknarverðara
og styrkja þar með byggð á þess-
um stað.