Dagur - 06.08.1999, Page 9

FÖSTUDAGUR 6. ÁGÚST 1999 - 25

LÍFIÐ í LANDINU
Söngvari með sannfæringu
Paul Robeson telst
einn merkasti
söngvarí Banda-
ríkjamanna á
þessarí öld. Hann
varsvo dugmikill
baráttumaðurfyrír réttind-
um blökkumanna og þeirra
sem minna máttu sín að
hann komst í ónáð hjá
bandarískum stjómvöldum.
Robeson fæddist áriðl898 í Nevv Jersey,
yngstur fimm systkina. Faðir hans hafði
verið þræll en strokið úr vistinni og tókst
með harðfylgi að bijótast til mennta.
Yngsti sonur hans átti eftir að sýna sömu
þrautseigju í lífsbaráttu sinni. Robeson
fékk sautján ára gamall háskólastyrk til
fjögurra ára. Háskólalífið var þó engin
sæla þvi samnemendur Robeson sýndu
honum langflestir fullkomna fyrirlitningu
vegna hörundslitar hans og einhverjir
þeirra beittu hann ofbeldi. Robeson var
baráttumaður og lét kynþáttafordóma
ekki raska ró sinni eða námi. Hann vann
til íjölda viðurkenninga fyrir íþróttaafrek í
skóla í hinum ýmsu greinum íþrótta en
seinna voru þau afrek afmáð úr skýrslum
vegna stjórnmálaskoðana Robesons. Leið
Robsons lá i lagadeild þar sem hann
kynntist verðandi eiginkonu sinni
Eslöndu sem átti eftir að verða fyrsta
blökkukonan í Bandaríkjunum sem veitti
forstöðu rannsóknarstofu í meinafræð-
um. Robeson fékk starf hjá lögmanns-
stofu en sagði upp starfi sínu þegar hvít-
ur einkaritari neitaði að taka vdð fyrir-
mælum frá honum.
Leik- og söngferill Robeson hófst upp
úr 1920. Árið 1924 vakti Robeson mikla
athygli fyrir leik sinn í leikriti Eugene
O’NeiIl, Emperor Jones. Á sama tíma
uppgötvaðist stórkostleg söngrödd hans
fyrir hreina tilviljun. Á æfingu á einu at-
riði í Emperor Jones sagði leikstjórinn
Robeson að setja hendur í vasa og blístra
lagstúf. Robeson sagðist ekki kunna að
blístra og leikstjórinn sagði honum þá að
syngja Iagið. Robeson söng og þeir sem
hlýddu á féllu í stafi af hrifningu. Eftir
það var Robeson látinn syngja í hværri
sýningu.
Fjórum árum síðar vann hann einn
stærsta sigur á ferli sínum þegar hann Iék
í sviðsuppsetningu á Show Boat og söng
Iagið ódauðlega, Old mans river sem
hafði verið skrifað sérstaklega til hans og
tileinkað honum. Oscar Hammerstein
samdi textann og þar kom fyrir orðið
niggari sem Robeson gerði ekki athuga-
semd við í fyrsta sinn
sem hann hljóðritaði
Iagið en síðar bað
hann Hammerstein
að setja orðið þeir
„dökku“ í stað nigg-
ara, sem Hammer-
stein gerði. Á kom-
andi árum átti texti
lagsins eftir að taka
þó nokkrum breyting-
um í flutningi Robe-
sons sem söng það
ótal sinnum, þar á
meðal í kvikmynda-
uppfærslu verksins
árið 1936.
Róttækar stjórnmálaskoðanir Robeson urðu til þess að hann komst í ónáð hjá bandarískum stjórn-
völdum og var um tíma sviptur vegabréfi sínu.
Bandaríkjunum. I Bandaríkjunum átti
hann í erfiðleikum með að finna veitinga-
hús sem veittu honum inngöngu, blökku-
menn sem vildu sjá sýningar hans fengu
lélegustu sætin í leikhúsinu og hótunar-
bréf streymdu til hans frá kynþáttahötur-
um. I Evrópu naut hann hins vegar aldrei
annars en velvildar. Vegna ferðalaga
sinna til hinna ýmsu landa jókst tungu-
málakunnátta hans og hann fór að syngja
þjóðlög á tungu þeirra landa sem hann
heimsótti. „Tónlistin gerir alla menn að
bræðrum,“ sagði Robeson. Hann var al-
heimsborgari og baráttumaður fyrir rétt-
látara þjóðfélagi, studdi verkalýðsfélög og
barðist gegn fasisma og nasisma. Þeir
sem þekktu hann lýstu honum sem ynd-
islegri manneskju, sönnum og hugsjóna-
miklum mannvini sem hugsaði síst um
eigin hag. Meðal vina hans voru
Kenyatta, Nehrú,
James Joyce og
Barist fyrir frelsið
Robeson var í sífelldum
ferðlalögum og komst
fljótlega að því að kyn-
þáttahatur var ekki jafn
ríkjandi í Evrópu og í
Robeson vann til fjölda viðurkennmga fynr
íþróttaafrek ískóla en seinna voru þau afrek
afmáð úr skýrslum vegna stjornmalaskoðana
hans.
Ernest Hemingway.
Eina frægustu tón-
leika sína hélt Ro-
beson árið 1938 í
miðju borgarastríði
á Spáni. Robeson
hafði komið til að
syngja fyrir lýðveld-
isherinn en einnig
fasistar lögðu \ið
hlustir. Bardagar
stöðvuðust í heilan
dag meðan her-
menn Iögðu niður
vopn til að hlýða á
Robeson. Á þeim
tónleikum breytti
hann orðum í
texta Old mans
river. I stað: „Eg
er þreyttur á líf-
inu og óttast
dauðann' söng
Show Boat. Hlutverkið virtist ekki veigamikið, hann hafði lítið annað að gera en
að syngja Old Man’s River en það gerði hann líka stórkostlega.
hann: „Við verðum að berjast þar til við
deyjum". Hann sagði í ræðu við lýðveldis-
sinna: „Listamaðurinn verður að velja
hvort hann vill berjast fyrir frelsi eða
helsi. Eg hef tekið mína ákvörðun og í
reynd var ekki um neitt að velja.“
Á næstu árum talaði og söng Robeson
gegn kynþáttahatri og til stuðnings verka-
lýðs- og friðarhreyfingum. Á þessum tíma
var á tónleikaskrá hans nýlegur þjóðsöng-
ur Kína sem hafði áður verið baráttu-
söngur rauða hersins. Hann hafði breytt
orðunum í Old mans river: „Þú verður of-
urlítið hífaður og lendir í steininum” í
„Þú sýnir ofurlítinn kjark og lendir í
steininum". Hann fékk á sig komma-
stimpil í heimalandi sínu en ávann sér
mikla Hrðingu utan heimlands síns fyrir
friðar- og réttlætisbaráttu. I Austur E\t-
ópu naut hann gífurlegra vinsælda og á
tímum kalda stríðsins vann hann ötullega
að bætri sambúð Bandaríkjanna og Sov-
étríkjanna og sú barátta hleypti illu blóði
í bandaríska harðlínumenn. Ekki urðu
þeir hrifnari þegar Robeson vakti máls á
því að Bandaríkjamenn af Afríkuættum
ættu ekki að beijast í her ríkisstjórnar
sem ýtti undir kynþáttahatur.
Það kom engum á óvart þegar Robeson
var dreginn fyrir óamerísku nefnd
McCarthys og sakaður um að vera
kommúnisti. Robeson sagði ásakanirnar
vera grófa árás á lýðræðislegan rétt
manna til að vinna að bættri sambúð og
jafnrétti þjóða í milli. Ásakanirnar um
kommúnisma gerðu honum afar erfitt að
vinna að listsköpun í heimalandi sínu þar
sem róttækir umoótamenn voru hundelt-
ir og í reynd útskúfaðir frá þátttöku f op-
inberu listalífi.
Barist til þrautar
Hann hélt útitónleika árið 1949 í heima-
landi sínu. Tónleikagestir sem streymdu
að hittu fyrir stóra hópa kynþáttahatara
sem gerðu hróp að þeim og virtust Iíklegir
til að hleypa upp tónleikunum. Hundruð-
ir tónleikagesta slógu þá hring um tón-
leikasvæðið og stóðu vörð um öryggi Ro-
besons. Þegar tónleikunum var Iokið réð-
ust kynþáttahatarar að tónleikagestum og
í kjölfarið brutust út óeirðir þar sem 140
manns særðust. Eftir þetta urðu tónleika-
haldarar tregir til að bjóða Robeson
vinnu. Hann varð að aflýsa áttatíu tón-
leikum í heimalandi sínu og plötur hans
voru teknar úr plötuverslunum. Robeson
sagði hinn rólegasti: „Ég ætla að syngja
hvar sem fólk vill að ég syngi og læt ekki
hræða mig.“ Robeson var gert nær
ókleift að syngja á opinberum skemmtun-
um þar sem hann var á bannlista banda-
rískra stjórnvalda sem sviptu hann vega-
bréfi sínu og hann gat því ekki farið úr
Iandi. Robeson lét stjórnvöld ekki berja
úr sér allan dug og leitaði til dómsstóla til
að ógilda úr-
skurðinn.
Málarekst-
urinn tók
átta ár. Á
þeim árum
ritaði Ro-
beson end-
urminningar
sínar, lærði
kínversku,
átti fundi
með Albert
Einstein þar
sem þeir
ræddu frið-
armál og
hélt tvenna
tónleika á
landamær-
um Banda-
ríkjanna og
Canada sem
30-40 þús-
und manns
mættu á.
Eftir níu ára
erfiða bar-
áttu vann
Robeson loks mál sitt gegn bandaríska
utanríkisráðuneytinu en baráttan hafði
tekið toll af heilsu hans. Urskurður
hæstaréttar var á leið að óheimilt væri að
svipta mann ferðafrelsi vegna stjórnmála-
skoðana hans. Síðustu tónleika sfna hélt
Robeson í Nýja Sjálandi og Ástralíu og
hafði enn breytt texta lagsins Old mans
river. I stað þess að segja: „Við verðum að
berjast þar til við deyjum“ sagði hann:
„Ég verð að berjast þar til ég dey“. Árið
1963 dró Robeson sig í hlé, farinn að
heilsu. Hann lést árið 1976, 77 ára gam-
all.
Bergþórsdóttir
skrifar