Dagur - 13.11.1999, Qupperneq 8

8-LAUGARDAGUR 13. NÓVEMBER 1999
LAUGARDAGUR 13. NÓVEMBER 1999 - 9
FRETTASKYRING

FRETTIR
Stærsta ákvöröim í húsund ár
GIIDMIINDUR
á RÚNAR
1 1 1 h ' /- HEEÐARSSON

....!r'' SKRIFAR
Tekist á lun innflutn-
iug á tugiun fóstur-
visa úr norskum kúm.
Afkastameiri stofn,
þyngri og stærri. Var-
að við sjúkdóma-
hættu. Einstætt kúa-
kyn. Hagkvæmni í bú-
stjóm.
lnnan tíðar má vænta þess að
Guðni Agústsson landbúnaðar-
ráðherra taki ákvörðun um það
hvort heimilaður verði innflutn-
ingur á fósturvísum úr norskum
kúm hingað til lands í tilrauna-
skyni. Sjálfur hefur hann sagt að
þetta sé ein stærsta ákvörðun
sem fslenskur ráðamaður hefur
staðið frammi fyrir í þúsund ár.
Skiptar skoðanir eru um þessa
beiðni Landssambands kúa-
bænda, bæði innan sem utan
þeirra raða. Þeir sem eru á móti
telja að þetta geti leitt til nýrra
smitsjúkdóma í nautgripum, eins
og til dæmis Sigurður Sigurðsson
dýralæknir á Keldum hefur hald-
ið fram. Aðrir eru á móti inn-
flutningnum af menningar- og
þjóðernisástæðum og telja að ís-
lenska kýrin sé svo samofin sögu
íslensku þjóðarinnar að það stríði
gegn öllum siðalögmálum skráð-
um sem óskráðum að heimila
þessa tilraun. Stuðningsmenn
innflutningsins telja þó að and-
staðan sé oft fremur á trúarlegum
forsendum en rökrænum.
Afkastameiri stofii
Þórólfur Sveinsson formaður
Landssambands kúabænda segir
að aðalástæðan íyrir beiðni sam-
bandsins um innflutning á norsk-
um fósturvísum sé einfaldlega
vegna þess að menn séu að sækj-
ast eftir afkastameiri stofnum.
Þetta mál sé ekki fóknara en svo.
Hann bendir einnig á að eftir
nokkur ár verða allir nema sauð-
fjárbændur komnir í þá stöðu að
vera með einhver tengsl við inn-
flutt erfðaefni. I því sambandi
bendir hann meðal annars á að
menn séu með tvo eða þrjá stofna
í svínarækt og gengur mjög vel.
Hið sama sé uppá teningnum í ali-
fuglunum. Þá sé verið að velta því
fyrir sér í alvöru að flytja út sæði
úr íslenskum hestum. Sé horft til
stéttarbræðra íslenskra bænda í
Evrópu, þá sé það eins og hver
önnur ákvörðun sem þeir taka í
sínum búrekstri hvaða kyn þeir
ætla að vera með. Þórólfur leggur
þó áherslu á að hann sé ekki tals-
maður þess að ganga svo Iangt.
Með niikilli gát
Hinsvegar er hann harður á því
að sjúkdómahættan við þessa til-
raun sé miklu minni en sú sjúk-
dómahætta sem stafar af mildum
og opnum samgöngum á milli
landa. Á hinn bóginn sé það stað-
reynd að íslenska kúakynið hefur
búið við einangrun og sé mjög
viðkvíemt fyrir sjúkdómahættu.
íslenskar Búkollur geta átt von á harðri samkeppni um hylli landans ef leyfi fæst fyrir innflutningi á fósturvísum úr norskum kynsystrum þeirra. Talið frá vinstri: íslensk, norsk, norsk, íslensk og íslensk. samsett mynd: brink
Af þeim sökum þarf að fara með
mikilli gát í þessum efnum. Engu
að sfður sé sjúkdómahættan ekki
svo mikil að það eitt og út af fyrir
sig réttlætir ekki að gera þessa til-
raun. Hann segir að það sé búið
að uppfylla öll lagaleg skilyrði um
innflutninginn á fósturvísum og
því ekkert því til fyrirstöðu að
ráðherra geti tekið ákvörðun í
þessu máli. I því sambandi bend-
ir hann á að fyrir liggur opinber
yfirlýsing frá yfirdýralækni um að
það sé í lagi að heimila þennan
innflutning af heilbrigðisástæð-
um. Umsókn kúabænda um
þennan innflutning Iá formlega
fyrir 31. mars í fyrra. Auk þess
hefur Iandbúnaðaráðherra lýst
því yfir að málið sé komið inná
hans borð til ákvarðanatöku.
Sjálfur er ráðherra enn undir
feldi í þessu máli, en hann er
staddur erlendis um þessar
mundir á aðalfundi FAO í Róm
og er ekki væntanlegur heim fyrr
en undir lok næstu viku.
, uójKifS 6«. vwafL mj, ,jton»Á3. i,újJ
Tugir fósturvisa
Formaður Landssambands kúa-
bænda segir að með innflutningi
á fósturvísum sé verið að lág-
marka alla sjúkdómahættu. Hún
sé hinsvegar meiri ef flutt sé inn
sæði og sýnu mest með innflutn-
ingi á lifandi gripum. Af þeim
sökum sé það ekki til umræðu. I
beiðni samtaka kúabænda sé ver-
ið að ræða um innflutning á
nokkrum tugum fósturvísa. Þess-
um fósturvísum verður síðan
komið fyrir í íslenskum kúm og
einnig að einhverju leyti í kúm af
Galloway-stofni út í Hrísey. Þá sé
viðbúið að íslenskar kýr sem
muni fóstra þessa norsku fóstur-
vísa komi úr í Mýrdalnum og ná-
grenni. Það svæði þykir vera
einna öruggasti staðurinn og
meðal annars út frá sjúkdóma-
hættu. Þórólfur segir að það sé
hinsvegar erfitt að gefa sér svona
fyrirfram hvað afraksturinn af
norskum kúm sé meiri en af ís-
Ienjkum kynsystrum þeirra, enda
t .ijjpi tijJ;; wrm aa. jmtírl fir
séu fóðrunarhættir öðruvísi þar
en hér. Hann segir að það muni
ekki liggja endanlega ljóst fyrir
hver munurinn sé fyrir en eftir
um sex ár, eða að aflokinni þess-
ari tilraun ef leyfð verður. Sé aft-
ur á móti miðað við meðaltöl þá
getur þessi munur í nyt verið
verulega meiri hjá þeim norsku
en íslensku. Það sé hinsvegar
erfitt að reiða sig alfarið á þessi
meðaltöl. Tilgangurinn með þess-
ari tilraun sé meðal annars að
finna út hvernig þetta norska kyn
mun reynast við íslenskar að-
stæður. Þá sé norska kýrin ekkert
mjög mikið stærri en sú íslenska.
Hún sé hinsvegar sívalari og eitt-
hvað þyngri að meðaltali en þær
innlendu. Sjálfur segist Þórólfur
hafa átt kýr sem hafa verið jafn
Iangar og þær norsku. Ef hann
man rétt þá telur hann að bása-
mál þeirra norsku sé ekki frá-
brugðið því sem sé í íslenskum
Qósum. Engu að síður hafa menn
verið að velta þvf fyrir sér hvort
iAlUQ >■<}•&. ,?J#4WWííh4«'iri.'.l ' vJfH iy vJ
það þyrfti að lengja básana eitt-
hvað og þá með lengri mottum á
ristarnar.
Hagkvæmni í bústjóm
Formaður Landssambands
kúbænda telur þó að það hefði
mátt standa betur að kynningu
þessa máls félagslega innan raða
kúbænda. Hinsvegar sé viðkvæð-
ið hjá æði mörgum bóndanum,
sem hafi haft uppi athugasemdir
um þessa tilraun, að þeir mundu
jafnvel prófa þessa nýjung ef af
henni yrði. Aftur á móti sé því
ekki að neita að margur bóndinn
sé brenndur af þeim sjúkdómum
sem fylgdi innflutningi á sauðfé
fyrr á öldinni. Þá hafa menn velt
því fyrir sér hvort það sé ekki á
skjön við takmarkanir á mjólkur-
framleiðslu og jafnvel minnkandi
neyslu að gera tilraun með
norskar kýr til að auka nytina og
fá fram meira kjöt af nautgripum.
í því sambandi bendir Þórólfur á
að bændur standi ávallt frammi
ijn. eoHasjU&H tU'ki UJaídídik
fyrir þeirri spurningu hvernig hag-
kvæmast sé að framleiða þá lítra
sem þeim sé heimilt hverju sinni.
Af þeim sökum sé tilraunin með
norsku kýrnar hluti af þeirri bú-
stjórn sem bændur þurfa ávallt að
glíma við. Þess vegna sé það
ákvörðun sérhvers bónda hvort
hann telur það þjóna hagsmunum
sínum að nýta kosti norsku kúnna
eða ekki. Þá séu engar vísbending-
ar sem benda til þess að mjólkin
úr norsku kúnum sé eitthvað
öðruvísi en úr þeim íslensku.
Enda telja menn að það séu fyrst
og fremst framleiðsluaðstæðurnar
sem skapa það hvernig mjólkin sé.
I því sambandi bendir Þórólfur á
að hann hafi aldrei heyrt á það
minnst að brjóstamjólk kvenna af
erlendu bergi sé eitthvað öðruvísi
ef þær neyta sömu fæðu og ís-
lenskar konur.
Skarö í varnargarð
Meðal þeirra sem lýst hafa sig
andvígan þessum innflutningi á
fósturvísum úr norskum kúm
hingað til Iands er Sigurður Sig-
urðsson dýralæknir á Keldum sem
hefur opinberlega varað íslensk
stjórnvöld við því að leyfa það.
Hann telur að með því að leyfa
þennan innflutning sé verið að
brjóta skarð í þann varnargarð
sem hingað til hefur dugað gegn
því að hingað til lands berist nýir
sjúkdómar í nautgripi. I því sam-
bandi bendir hann á að íslenskt
búfé sé mjög viðkvæmt fyrir smiti
og þá einkum veirusjúkdómum.
Hann segir að slíkir sjúkdómar
geri lítið vart við sig í löndum þar
sem þeir hafa verið Iandlægir
lengi. Þeir geta hinsvegar valdið
usla í búfjárstofnum sem lengi
hafa verið einangraðir eins og
þeim íslenska. Þá sé það vel þekkt
að sjúkdómur getur hegðað sér
öðruvísi en lýst sé í bókum. I þeim
efnum sé nærtækast að minna á
hitasóttina sem kom upp í hross-
um í febrúar í fyrra og breiddist
hratt um land allt. Þá sé kúariða
sem greind var á Englandi árið
1986 víti til varnaðar. Ennfremur
telur hann óráðlagt að fá fóstur-
vísa úr norskum nautgripum þar
sem riðuveiki sé útbreidd á sama
tíma og menn séu á góðri leið með
að útrýma riðuveiki hérlendis með
ærnum kostnaði.
Sjúkdómáhætta
Af einstökum sjúkdómum sem
geta borist hingað til lands með
norskum nautgripum bendir Sig-
urður meðal annars á smitandi
slímhúðarpest. Sú veira sé í norsk-
um kúm og hefur valdið þar um-
talsverðu tjóni á sama tíma og ís-
lenski nautgripastofninn sé alveg
laus við hana. Enda sé staða Is-
lands í þeim efnum alveg einstæð
í Evrópu að mati Stefans Alenius
sérfræðings í veirusjúkdómum
dýra í Svíþjóð. Þá telur Sigurður
að þessi pest geti borist með fóst-
urvísum nautgripa og að veiran sé
náskyld svínapest. Hann telur
einnig að hætta sé á smitandi hvít-
blæði en sú veirusýking barst ný-
lega til Noregs, en hefur aldrei
borist hingað til lands. Af öðrum
sjúkdómum sem fram hafa komið
í norskum nautgripum bendir
dýralæknirinn meðal annars á
smitandi barkabólgu og
berkjulungnabólgu. Þá minnir
hann á að Stefán Aðalsteinsson
fyrrverandi framkvæmdastjóri
Norræna genabankans hefur bent
á að íslenskar kýr séu ólíkar kúa-
kynjum í nágrannalöndum hvað
varðar tvö mjólkurprótein. Annað
þeirra sé heppilegt við ostagerð og
hitt hefur þýðingu vegna sykur-
sýki.
EkkL einkamál kúabænda
Sigurður telur að það sé ekki
einkamál kúabænda að breyta
mjólkinni með innflutningi á öðru
kúakyni ef hætta sé á því að sykur-
sýki aukist fyrir komandi kynslóð-
ir. Þá sé ljóst að það muni draga úr
krafti kynbótastarfsins fyrir ís-
lenska kúastofninn ef af þessari
tilraun verður með norsku kýrnar
og blöndun hefst að ráði á norska
stofninum við þann íslenska.
Hann er jafnframt þeirrar skoðun-
ar að nýr og þyngri kúastofn færi
landsmönnum ný vandamál. I
þeim efnum bendir hann meðal
annars á að í þungum kynjum sé
mun meiri hætta á fótameiðslum
og varanlegum vöðvaskemmdum á
Iegukúm. Sigurður minnir einnig
á að íslensku kýrnar nýta gróffóð-
ur vel á sama tíma og hánytjakýrn-
ar stóru í útlöndum þurfa meiri
kjarnfóðurgjöf. Það gæti leitt til
aukins súrdoða, snúnings á vinst-
ur, vambasúrnar og kvikubólgu
eða klaufsperru þegar slíkt kyn
kemur í íslenskt fjós. Hann telur
að menn þurfi Iíka að spyija sig að
því hvort þeir séu viðbúnir því að
meðalaldur hinna þungu norsku
kúa verði kannski aðeins fjögur ár,
að tvö mjaltaskeið náist að jafnaði
og endurnýja þurfi 40 prósent
kúnna árlega. Þetta þurfa menn
að bera saman til dæmis við Gull-
húfu og Skjöldu sem entust vel
með hányt í ein 18 ár. Þegar öllu
sé á botninn hvolft sé umhugsun-
arvert hvort gömlu íslensku kýrnar
muni ekki standa sig vel í saman-
burðinum ef allt sé reiknað af rétt-
sýni. Þá séu allar hugmyndir um
innflutning á fósturvísum úr
norskum kúm óþarfar að hans
mati.
Jakob Frímann Magnússon hélt tölu á stofnfundi Umhverfisvina í vikunni.
mynd: e.ól
Umhverfisvinir
fá frjáls framlög
Leita fjárstuðnings
hjá emstáklmgum og
fyrirtækjum. Kenui-
töluaðferðin við und-
irskriftimar ekkert
tortryggileg, segir
Jakoh Frímann Magn-
usson.
Nýju umhverfisverndarsamtök-
in, Umhverfisvinir, sem stofnuð
voru í vikunni, og ætla að safna
undirskriftum tugþúsunda
manna í von um að fá fram lög-
formlegt umhverfismat á Fljóts-
dalsvirkjun, hafa nú hafið starfið
af krafti. Þau hafa opnað skrif-
stofu og eru byrjuð að auglýsa.
Svona átak er dýrt og Jakob Frí-
mann Magnússon, fram-
kvæmdastjóri söfnunarinnar, var
spurður hvernig starfið yrði fjár-
magnað?
Fyrst og fremst er um frjáls
framlög að ræða. Við munum
leita til einstaklinga og íyrir-
tækja. Síðan erum við með vegg-
spjöld og geisladiska sem við
seljum. Síðan reynum við að ná
inn eins mörgum sjálfboðaliðum
til starfa og unnt er,“ sagði Jakob
Frímann.
Kennitölusöfnun
Það hefur verið nokkuð gagnrýnt
að hægt er að hringja í síma 595-
5500 og slá þar inn kennitölu,
sem er þar með orðin undirskrift
í söfnuninni. Jakob Frímann var
spurður hvort ekki væri hætta á
misnotkun á kennitölum manna
með þessu fyrirkomulagi?
„Oll svona undirskriftasöfnun,
sem staðið hefur verið fyrir hér á
landi, Varið land þar með talið,
hefur verið óvarin fyrir mögu-
leika á misnotkun. Það er ekkert
sem kemur í veg fyrir að maður
fari út í búð og skrifi þar nafn og
heimilisfang annars manns eða
jafnvel skáldi upp nafn, heimilis-
fang og kennitölu. Þannig hefur
það alltaf verið. Það eru bara
hinar Iögformlegu kosningar, þar
sem hvert atkvæði er skoðað,
sem geta talist hundrað prósent
öruggar. Þess vegna er lítill mun-
ur á því að stimpla inn kennitölu
og að fara út f búð og skrifa eitl-
hvert nafn á Iista,“ segir Jakob
Frímann Magnússon.
Hann segir að tilgangurinn
með þessari undirskriftasöfnun
sé sá einn að ná fram eins mikl-
um afgerandi vilja meirihluta
landsmanna um að Fljótsdals-
virkjun fari í lögformlegt um-
hverfismat. - S.DÓR
Undirbúningur Vetrarsports stóð sem hæst í gær í Höllinni. mynd: brink.
Vetrarsport 2000
Útilífssýningin Vetrarsport 2000
verður í IþróttahöIIinni á Akur-
eyri í dag og á morgun. Félag
vélsleðamanna í Eyjafirði stend-
ur fyrir sýningunni. Þetta er
fjórða skiptið sem sýningin er í
Iþróttahöllinni á Akureyri,
stærsta sýningarhúsi bæjarins.
Sýnendum hefur fjölgað tals-
vert frá fyrra ári og eru nú 30
talsins en markmiðið er að þarna
sé á einum stað hægt að sjá og
kynnast öllu því sem viðkemur
útivist að vetrarlagi. Má þar
nefna jeppa, vélsleða, skfðaiðk-
un, fatnað, fjarskiptabúnað,
skotvopn, Ieiðsögutæki, öryggis-
búnað, verkfæri og aukabúnað
og ferðaþjónustu með úherslu á
vetrarferðir. Er þetta ein örfárra
fagsýninga hérlendis sem hefur
það að markmiði að fá fólk til að
njóta íslenska vetrarins sem best.
Tilgangurinn með sýningarhald-
inu er ekki síst sá að efla áhuga á
útivist að vetrarlagi og benda
fólki á þá fjölmörgu skemmtilegu
möguleika sem það hefur til að
njóta íslenska vetrarins. - GG