Dagur - 28.01.2000, Síða 9

8 - FÖSTUDAGUR 28. JANÚAR 2000

FÖSTUDAGUR 28. JANÚAR 2000 - 9
I
FRÉTTASKÝRING
i.
Tkyfir
Ttoptr.
SIGURDÓR
SIGURDÓRS-
SON
SKRIFAR
Yfírlæknir á ísafírði
bendir á að lögin um
miðlægan gagnagrunn
gangi þvert á tvenn
önnur lög í landinu.
Því verði að leita til
dómstóla. Formaður
Læknafélagsins segir
hægt að leysa mál án
dómstóla, ef ÍE sam-
þykki að leitað sé sam-
þykkis allra sjúklinga
fyrir afhendingu
sjúkraskrár. Stjórn-
endur heilsugæslu-
stöðva og sjúkrahúsa
ráðvilltir.
Gunnar Ingi Gunnarsson, yfir-
læknir Heilsugæslustöðvarinnar í
Arbæ varð fyrstur lækna til að Iýsa
því yfir að hann myndi ekki, sam-
visku sinnar vegna, afhenda Is-
Ienskri erfðagreiningu sjúkraskár
sjúklinga sinna, eftir að Islensk
erfðagreining fékk rekstrarleyfi.
Nú koma þeir hver af öðrum
læknarnir sem vísa til samvisku
sinnar og læknaeiðs um að þeir
geti ekki afhent sjúkragögn skjól-
stæðinga sinna nema með þeirra
samþykki. Þá er alveg Ijóst, hvern-
ig sem á málið er litið, að semji Is-
lensk erfðagreining ekki við lækna
muni málið fara fyrir dómstóla.
Svo má ekki gleyma því að að lög-
in um miðlægan gagnagrunn
ganga þvert á tvenn eldri lög, eins
og Þorsteinn Jóhannesson, yfir-
læknir á Isafirði bendir á.
Sigurbjörn Sveinsson, formað-
ur Læknafélags Islands, segir að
ef Islensk erfðagreining vill semja
um að leitað verði samþykkis allra
sjúklinga um að afhenda sjúkra-
skár þeirra í miðlægan gagna-
grunn, þá sé málið leyst og þurfi
ekki fyrir dómstóla.
Heilagur trúnaður
Friðrik Vagn Guðjónsson, læknir
við Heilugæslustöðina á Akureyri,
hefur sent stjórn stöðvarinnar
hréf, þar sem hann segist ekki
geta unnið áfram sem læknir við
heilsugæslustöðina ef hún af-
hendi sjúkragögn, unnin af sér, út
af stofnuninni.
„Dag hvern á ég í læknastarfi
mínu trúnaðarsamtöl við einstak-
linga sem hafa valið mig sem
heimilislækni, væntanlega að ein-
hverju leyti vegna þess að þeir
treysta mér fyrir því sem þeir
segja mér um persónuieg málefni
sín. Þessi trúnaðarsamtöl færi ég,
samkvæmt læknalögum, til bókar
í sjúkraskrá viðkomandi skjól-
stæðings, bæði í textaformi og
með tölvutækum hókstöfum og
tölum,“ segir Friðrik Vagn.
Hann segir ennfremur að trún-
aðarsamtal læknis og skjólstæð-
inga sé í sínum huga heilagt, að
öðru leyti gagnvart skjólstæðingn-
um og að hinu leytinu gagnvart
samvisku sinni.
„Eg finn fyrir því á stundum að
ég sé álitinn standa í vegi fyrir
læknisfræðilegum framförum
með þeirri þvermóðsku minni að
vilja ekki láta heilsufarsupplýsing-
ar um skjólstæðinga mfna af
hendi möglunarlaust," segir Frið-
rik Vagn og bendir á nýlegar
merkilegar Iæknisfræðilegar upp-
götvanir sem sýni að það þurfi
ekki miðlægan gagnagrunn til
læknisfræðilegra uppgötvana.
Hann segir jafnframt það mis-
bjóða samvisku sinni og siðferðis-
kennd að flytja sjúkragögn í mið-
lægan gagnagrunn, án samþykkis
sjúklinga.
Lög stangast á
Þorsteinn Jóhannesson, yfirlækn-
ir Fjórðungssjúkrahússins á ísa-
firði, segir að vitaskuld muni
sjúkrahúsið fara að lögum í þess-
um efnum. Hann bendir hins veg-
ar á að menn viti ekki enn um
hvað verður beðið, því aðeins
rekstrarleyfið sé komið.
„Mér sýnist aftur á móti þegar
maður skoðar málið að þá brjóti
þetta í bága við lög sem fyrir eru.
Ekki bara siðareglur okkar lækna,
sem við getum skýlt okkur á bak
við og eru í þá veru að afhenda
ekki þriðja aðila nokkrar upplýs-
ingar um sjúklinga án þeirra sam-
þykkis. En það eru lögin um rétt-
indi sjúklinga frá 1997, sem ég vil
benda á. Þar segir í 2. kafla 10. gr.
„Sjúklingur skal fyrirfram sam-
þykkja, með formlegum hætti,
þátttöku í vísindarannsóknum“...
„Ég er því hræddur um að þing-
menn hafi verið að samþykkja Iög
um miðlægan gagnagrunn, sem
ekki standast önnur lög. Þetta er
því allt hið klaufalegasta mál og
að mínu viti unnið með lftilli for-
sjá. Menn vildu keyra þetta í gegn
af krafti án þess að hlusta á þá
sem höfðu safnað upplýsingum
um lög og reglur. Það er hægt að
nefna fleiri lög sem þetta stangast
á við,“ segir Þorsteinn.
Hann bendir á í því sambandi
Iög varðandi heilbrigðismál frá
22. april 1991 en þar segir:
“Yfirlæknir á deildum eða
ódeildarskiptum heilbrigðisstofn-
unum her áhyrgð á vörslu og með-
ferð sjúkraskráa meðan sjiíklingur
dvelur þar“...
“Það er því eðlilegt að það sé
kurr í læknum yfir þessu. Menn
sáust ekki fyrir þegar þeir ráku
þetta í gegn á þinginu og það var
bara eitt sem vantaði upp á að allt
væri í Iagi með lögin um miðlæg-
an gagnagrunn en það var að hafa
þar lausnarorðin - upplýst sam-
þykki sjúklings. Það þurfti ekki
meira til þess að allt væri í himna-
lagi en þetta var ekki gert, því
miður," sagði Þorsteinn Jóhann-
esson.
Yrði að beita okkur valdi
„Ég vitna í yfirlýsta stefnu heilsu-
gæslustöðvarinnar varðandi það
hvort afhenda skuli sjúkragögn í
miðlægan gagnagrunn," segir Pét-
ur Pétursson, yfirlæknir Heilu-
gæslustöðvarinnar á Akureyri.
Hin yfirlýsta stefna er á þessa
Ieið:
„Tölvutækur gagnagrunnur
HAK er orðinn mikill að vöxtum,
því í hann hafa safnast gögn frá
1 987, þótt ekki hafi verið um al-
tæka skráningu að ræða. Stórir
það verði eflaust gert í samráði við
okkur, lögin kveða á um það. Og
ekki síst vegna þess að samkvæmt
Iögum er hægt er að afhenda
gögnin án okkar samþykkis, er nú
hafin undirbúningur að málsókn,"
segir Björn.
„Læknafélagið hefur alveg skýra
stefnu í málinu og bendir á að
höfuð ágallinn á þessu öllu sé að
ekki er leitað eftir samþykki sjúk-
linganna til þess að koma þessu í
kring. Læknafélagið hefur ekki
enn rætt viðbrögð lækna þessu
síðustu daga, sem þó voru fyrir-
sjánaleg öllum sem hlut eiga að
máli. Auðvitað höfum við áhyggjur
af þessu sérstaklega vegna þess að
fátt eða ekkert hefur komið fram
sem eykur trú á að einhver Iausn
sé í sjónmáli," segir Sigurbjörn
Sveinsson, formaður Læknafélags
Islands.
Hann segir ótímabært að full-
yrða að málið fari lyrir dómstóla
vegna þess að til séu aðrar lausnir
en dómstólaleiðin.
„Lausnin er sú að Ieitað verði
eftir samþykki sjúklinga. Sá
möguleiki er vissulega fyrir hendi.
Ef menn vilja virða grundvallarat-
riði og vera samferða í þá átt sem
þróun persónuréttar og friðhelgi
einkalífsins þróast á Vesturlönd-
um, þá leysa menn svona fram-
kvæmdaatriði. Ég ætla öllum
mönnum góðan vilja þar til annað
kemur í Ijós og ég trúi því að hægt
sé að ná samkomulagi um þetta,
þótt það blasi ekki við. Meðan svo
er vil ég ekki ræða um dómstóla-
leiðina til lausnar deilunni,11 segir
Sigurbjörn Sveinsson.
Milli steins og sleggju
Stjórnendur heilsugæslustöðva og
sjúkrahúsa í landinu virðast vera
ráðvilltir í málinu.
Guðný Sverrisdóttir, formaður
stjórnar Ríkisspítalanna, sagðist
alls ekkert vilja um þetta mál
segja. Það hafi ekki verið tekið fyr-
ir í stjórn spítalanna þann mánuð
sem hún hafi verið þar formaður.
Hún sagðist búast við því að
stjórnin fjalli um þetta mál innan
tíðar.
Bolli Ólafsson, framkvæmda-
stjóri heilsugæslustöðvarinnar á
Akureyri, vildi heldur eld<ert segja
um andstöðu lækna við að af-
henda sjúkragögn í miðlægan
gagnagrunn eða hvað stjórn
heilsugæslustöðvarinnar ætli að
gera. Varðandi bréf Friðriks Vagns
Guðjónssonar, læknis heilsu-
gæslustöðvarinnar, sagði hann að
því hefði verið visað til bæjarlög-
manns til umsagnar. Að öðru leyti
sagði hann það ótímabært að lýsa
yfir hvað stjórn heilsugæslustöðv-
arinnar myndi gcra í þessu máli,
þar sem ekkert erindi hefði komið
frá lE um að fá sjúkragögn. Hann
sagðist ekki hafa neina skoðun á
því hvort skila bæri sjúkragögnum
ef ósk um það berst frá IE.
Enginn má tala annar en Kári
Guðjón Brjánsson, framkvæmda-
stjóri Fjórðungssjúkrahússins á
Isafirði, var sama sinnis. Hann
sagði það ekki tímabært að svara
neinu um þetta að svo komnu
máli. Það væri lækna að svara til
um þetta núna.
Hjá Islenskri erfðagreiningu var
sagt að Kári Stefánsson væri úti f
löndum á fyrirlestraferð og enginn
annar í fyrirtækinu mætti svara
spurningum varðandi deiluna við
lækna.
Úhætt er að segja að læknar ætli i uppreisn gegn heilbrigðisyfirvöldum vegna gagnagrunnsins. Deiian er á leiðinni tii dómstóia, þ.e. hver eigi að afhenda sjúkraskrár sjúklinga fyrst iæknar neita að
gera það.
gagnagrunnar eru afar lítils virði,
ef ekki er vandað til skráningar og
ef ósamræmi er í skráningu
starfsmanna í milli. A HAK verða
í framtíðinni einstakar aðstæður
til verðmætrar gagnaöflunar.
Æskilegt væri að nýting þessara
gagna væri í höndum starfs-
manna, sem bundnir eru trúnaði
við sjúklinga sína. Afhending
gagnasafnsins alls eða að hluta,
til aðila utan stöðvarinnar, má
ekki undir nokkrum kringum-
stæðum rýra traust sjúklinga
gagnvart lækni sfnum eða öðrum
starfsmönnum HAK cllegar brjóta
gegn alþjóðasamþykktum, sem Is-
lendingar hafa gerst aðilar að og
gera ráð fyrir upplýstu samþykki
fólks, þegar um afhendingu trún-
aðargagna er að ræða.“
„Það er ljóst að við afhendum
ekki nein gögn og það verður ekki
lokið við neina samninga hér fyrr
en dómstólar eru búnir að skera
úr um málið. Ef það fer ekki dóm-
stólaieiðina er Ijóst að beita verð-
ur okkur lækna valdi, sem myndi
hafa það í för með sér að að lækn-
ar hætta hér störfum. Það þarf
mikið að ganga á áður en maður
fer að brjóta gegn samvisku sinni.
Ég hef því ekki trú á öðru en að
þeir verði fleiri en Friðrik Vagn
sem myndu hætta,“ segir Pétur.
Hann segir að þá verði menn að
huga að því hvert læknar fari og
séu ýmsar Ieiðir færar. Heimilis-
læknar ættu að vísu ekki auðvelt
með að setja upp einkastofu því
heilbrigðisyfirvöld geti gert þeim
það erfitt.
„Hins vegar eigum við leiðir inn
í aðrar sérgreinar og umfram allt
Gunnar Ingi Gunnarsson, yfirlæknir
Heilsugæslustöðvarinnar í Árbæ:
Fyrstur lækna til að lýsa þvíyfir að
hann myndi ekki afhenda íslenskri
erfðagreiningu sjúkraskár sjúklinga
sinna.
erum við gjaldgengir í nágranna-
löndunum. Ég sá í sænska lækna-
blaðinu í morgun að það vantar
300 heimilislækna í Stokkhólmi
og átak í gangi til að fá lækna til
starfa. Kjör þar eru náttúrulega
miklu betri en þau sem við búum
við. Ég get því ekki hugsað þá
hugsun til enda, ef þetta fer í
hart, vegna þess að það er svo
Þorsteinn Jóhannesson, yfirlæknir á
ísafirði: „Ég er hræddur um að þing-
menn hafi verið að samþykkja lög
um miðiægan gagnagrunn, sem ekki
standast önnur iög.“
auðvelt fyrir okkur að fara annað.
Þar með væri stöðin hér óstarfhæf
og það tæki mörg ár að ná upp aft-
ur sambærilegum gæðum og nú
eru fyrir hendi," segir Pétur Pét-
ursson.
Lausnin er til
Björn Magnússon er yfirlæknir
Heilbrigðisstofnunar Austurlands
Pétur Pétursson, yfirlæknir hjá
FSA: „Það er Ijóst að við afhend-
um ekki nein gögn og það verður
ekki lokið við neina samninga hér
fyrr en dómstólar eru búnir að
skera úr um málið."
í Neskaupstað. Hann segir að
málið hafi ekki verið rætt á lækna-
fundi í stofnuninni en sitt álit sé
ljóst.
„Ég tel það brot á trúnaði mín-
um gagnvart sjúklingum að af-
hcnda sjúkraskrár þeirra, en ég á
von á því að það verði stjórn stofn-
unarinnar sem tekur ákvörðun um
þetta en ekki við læknarnir þótt
Sigurbjörn Sveinsson, formaður
Læknafélagsins: „Lausnin er sú að
leitað verði eftir samþykki sjúk-
linga. Sá möguleiki er vissulega
fyrir hendi."
Hiutfaii aldurshópanna meðal atvinnulausra hefur mikið breyst. Atvinnu-
lausum yngri en 25 ára fækkaði um 3/4 frá 1995 til W99.
Margir í vinnu
eftir langt „frí“
Laugtíma-atvinnu-
lausir hafa fengið
vinnu í góðærinu líkt
ogaðrir -enimgum
án vinnu þó fækkað
miklu meira en eldri.
Þegar draga tók úr atvinnuleysi,
eftir 6.900 manna hámarkið
1995, saxaðist íyrst á þann hóp
sem aðeins hafði verið fáa mán-
uði frá vinnu. En undanfarin tvö
ár hefur langtíma-atvinnulaus-
um, þeim sem hafa verið án
atvinnu lengur en hálft ár, fækk-
að hlutfallslega svipað og öðrum,
samkvæmt Hagvísuni Þjóðhags-
stofnunar.
Þegar atvinnuleysið náði há-
marki höfðu 70% verið frá vinnu
skemur en hálft ár. Arið 1997
hafði atvinnulausum aðeins
fækkað um 17% og þá aðallega f
fyrrnefnda hópnum. En með
stöðugum hagvexti yfir Iangan
tíma fara langtíma-atvinnulausir
að komast í vinnu ekki síður en
aðrir. Milli 1997 og 1999 fækk-
aði atvinnulausum um 50% nið-
ur f 3.000 að jafnaði á sfðasta
ári. Tæpur helmingur þeirra
hafði verið frá vinnu skemur en
þrjá mánuði, tæplega fimmti
hver 3-6 mánuði og þriðji hver
hálft ár eða lengur.
Fyrirtæki vilja ungt fólk
Hlutfall aldurshópanna meðal
atvinnulausra hefur á hinn bógin
mikið breyst. Atvinnulausum
yngri en 25 ára fækkaði um 3/4
frá 1995 til 1999, úr 1.780 nið-
ur f 480 að meðaltali og voru
mun færri á síðasta ári en nokk-
urt annað ár á tíunda áratugn-
um. Fækkunin er síðan hlut-
fallslega minni eftir því sem ald-
urinn liækkar. - HEI
Stórt bandalag
aftur til iimræðu
Mjólkurframleiðendur á Norð-
austurlandi hafa samið við KEA
um eignaraðild að mjólkursam-
lögunum á Akureyri og Húsavík
sem sameinaðar verða undir
einn hatt. Benedikt Hjaltason,
bóndi að Hrafnagili var spurður
hvort þetta samkomulag mundi
hafa þau áhrif að bændur í Eyja-
firði og Þingeyjarsýslum mundu
gera kröfur um eignaraðild að
nýju kjötbandalagi á Norður- og
Austurlandi, ef af stofnun þess
yrði?
„Þar eru allt aðrar forsendur
en hvað varðar mjólkurfram-
leiðsluna. Þegar mjólkursamlag-
ið var stofnað gengu menn í fé-
Iagsskap til þess að reka mjólkur-
stöðina, en aldrei var samkomu-
lag um slíkan félagsskap um
rekstur sláturhússins og kjötiðn-
aðarstöðvarinnar. Því höfum við
engan rétt til þess að krefjast
þess þar því þar er allt önnur
saga að baki. Mér finnst það hins
vegar ekki fráleit hugmynd að
bændur muni reyna að kaupa sér
hlut í kjötiðnaðinum, bjóðist
hann,“ segir Benedikt Hjaltason,
bóndi á Hrafnagili.
Landsbyggðarmeim sjálfum
sér verstir
Benedikt segist vona að sam-
komulag náist um stórt kjöt-
bandalag milli KEA, Kaupfélags
Héraðsbúa, Norðvesturbanda-
lagsins, ogjafnvel fleiri, þótt upp
úr viðræðunum hafi slitnað um
síðustu áramót. Benedikt segist
vona að þcir landsbyggðarmenn
sem vildu hafa höfuðstöðvarnar í
Reykjavík taki sinn málflutning
til alvarlegrar endurskoðunar.
Það megi furðu sæta að þegar
landsbyggðin sé að reyna að ná
einhverri starfsemi frá Reykjavík
og út á landsbyggðina, þá skuli
alltaf einhverjir íbúar annars
landsbyggðarsvæðis en þess sem
starfsemin á að flytjast til leggj-
ast gegn því. Fái viðkomandi
svæði ekki starfsemina skuli hún
frekar vera í Reykjavík. Benedikt
scgir að landsbyggðin sé verst
sjálfri sér með þetta sundurlyndi
og að geta ekki unnt öðrum því
að fá til sín fyrirtæki eða aukin
önnur atvinnutækifæri. Það sé
t.d. táknrænt að geta ekki unnt
Selfossbúum því að fá til sín
Lánasjóð landbúnaðarins úr
Reykjavík. Þar séu gagnrýnis-
raddir á Norðurlandi síst lág-
værastar en Benedikt segist
hæstánægður að starfsemin
skuli komin út í sveitina þar sem
vettvangurinn sé. Hann segist
auðvitað hafa verið því fylgjandi
að Lánasjóðurinn flytti til Akur-
eyrar, en sáttari við að hann
skyldi flytja lit á land. Um það
ættu íbúar landsbyggðarinnar að
vera einhuga um. - GG