Dagur - 29.01.2000, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 29. JANÚAR 2000 - 7
X^r-
RITSTJÓRNARSPJALL
Rónanúr sem koma
óorði á brennivíiiið
Oft er því haldið fram að menn
læri aldrei af reynslu annarra og
sjaldan af eigin reynslu. Fram-
vinda sögunnar kemur mönnum
ekki við og því er óþarfi að líta
aftur en einblína á nánustu
framtíð og telja að vegferðin sé
bein og greið þar sem allt gengur
í haginn, að minnsta kósti næstu
vikurnar. Kunnáttumenn telja að
einlægur alkóhólisti líti ekki
lengra fram á veginn en'að næsta
sjússi. Hann mælir framtíðina
ekki einu sinni flöskum og timb-
urmennirnir á morgun eru svo
fjarlægir, að ekki tekur að leiða
hugann að þeim - svo lengi sem
næsti sopi er í sjónmáli.
Að sagan hafi tilhneigingu til
að endurtaka sig vita fæstir, þar
sem jafnvel Bítlarnir eru orðnir
fjarlæg fortíð en sýndarveruleiki
hátækninnar vísar veginn til
glæstrar og gróðavænlegrar
framtíðar. Gönuhlaup hluta-
bréfamarkaða er ekkert nýtt íyr-
irbæri og hafa margir hagnast vel
á þeirri bjartsýni sem fylgir slík-
um viðskiptum og enn fleiri hafa
tapað þegar fjarar undan há-
timbruðum spilaborgum ósk-
hyggjunnar.
Fjárglæfrar Einars Benedikts-
sonar eru fyrir Iöngu orðnir að
þjóðsögum, en hafa nú verið
dregnir fram í dagsljósið af Guð-
jóni Friðrikssyni sagnfræðingi,
sem jafnframt hefur kannað það
efnahagsumhverfi sem skáldið
hrærðist í. Það er margt furðu
líkt með aldamótaárunum 1900
og 2000, þegar að er gáð. Raf-
magn, bílar, útvarp og flugför
voru hátækni þeirra tíma, sem
allar vonir voru bundnar við
ásamt með guðlegri forsjón, sem
var túlkuð eftir hentugleikum og
var þeim drjúg gróðalind sem
kunnu með að fara.
Nú horfa menn til framtíðar í
tölvuskjám sínum og þar er
óskilgreindur hugbúnaður það
sem koma skal. Köfun inn í
atóm, frumur og gen er leiðin til
að öðlast eilíft líf og eru hluta-
bréf í eilífðinni seld dýrum dóm-
um. Breskur vinur og viðskipta-
félagi Einars Ben. breytti sínu
stóra fyrirtæki í bænastofu, þar
sem fyrirbænir voru þuldar gegn
greiðslu á mörgum hæðum og
þénaði viðskiptajöfurinn sem
aldrei fyrr á þeirri starfsemi.
Einar braskaði með fossa og
námur. Bændur seldu vatnsrétt-
indi undan jörðum sínum fyrir
stórfé og þeir sem keyptu seldu
enn öðrum með ævintýralegum
hagnaði og námuréttindi voru
einnig mikill gróðavegur. Stofn-
uð voru félög til að kaupa vatns-
réttindi, önnur til að selja þau
aftur með hagnaði og enn önnur
til að byggja virkjanir, hafnir og
samgöngumannvirki. En allt
rann þetta út í sandinn og þeir
sem endanlega fjárfestu í skýja-
borgunum töpuðu sínu fé, þar
sem hagnaður var enginn, því
eiginleg starfsemi varð aldrei
nein. En þeir sem seldu réttindi
og sér í Iagi óprúttnir braskarar
græddu vel og væntanlega hafa
umsvif Einars fært nokkuð fjár-
magn inn í landið og er það í
sjálfu sér þakkarvert í því volæði
sem fjárvana og framkvæmdalöt
þjóð bjó við.
Marktækur samanbnrður
Engu er líkara en það þyki goð-
gá, að bera saman uppgangstíma
hlutabréfamarkaðar lyrr á öld-
inni og góðæri hátækninnar nú.
Sagt er að blómaskeiðið sem
endaði svo bratt 1929 eigi enga
hliðstæðu í góðæri nútímans og
auðsöfnun þeirra sem kunnu að
kaupa og selja á réttum tíma.
Núna á þetta allt að vera öðruvísi
á tímum hraðvirkrar samskipta-
tækni og alþjóðavæðingar. En al-
þjóðavæðingin var ekki slakari á
þriðja áratugnum en svo, að þeg-
ar harðnaði á dalnum í Wall
Street skall á heimskreppa með
hrikalegum afleiðingum.
Skefjalaus áróður um ágæti
opins verðbréfamarkaðar er allur
á höndum þeirra sem braska og
græða. Tal og skrif um hættu-
merki eru þöguð f hel og lærðir
menn í fræðunum ýmist þegja
eða taka þátt í sýndarveruleikan-
um af sannfæringarkrafti. Þó
vottar fyrir gagnrýnisröddum frá
mönnum sem telja verður álykt-
unarbæra um efnahagsmál.
Þannig skrifar Vilhjálmur
Bjarnason hagfræðingur grein í
Viðskiptablaðið, sem er eins og
ljós í þeim þokumekki, sem það
blað eins og raunar flestir aðrir
fjölmiðlar sveipa um alla um-
fjöllun um viðskipta- og efna-
hagsmál.
Greinarhöfundur gerir saman-
burð á skáldlega ósvífnum að-
ferðum Einars Benediktssonar
til að laða erlent fjármagn til
landsins með ýkjum um náttúru-
gæði og auðlegð. Vilhjálmur
skrifar: „Námur og vatnsréttindi
voru hátæknigreinar í upphafi
aldarinnar. 1 dag eru tölvugrein-
ar og líftækniiðnaður hátækni-
greinar. Fjárfestar nútímans hafa
miklar væntingar um afkomu
þessara greina. Sum þessara íyr-
irtækja eru ekki farin að sýna
hagnað en verð hlutabréfa hækk-
ar án þess að árangur sé í sjón-
máli.“
Síðan víkur höfundur að því
hvernig verðbréfafyrirtækin
stuðli að hækkun hlutabréfa og
lætur að því liggja að starfsmenn
stundi innherjaviðskipti, sem
raunar Iiggur fyrir að þeir gera.
Grein sína endar Vilhjálmur
þannig: „Því spyrja fjárfestar:
Eru miklar verðhækkanir á
hlutabréfum knúnar áfram af
viðskiptum verðbréfafyrirtækj-
ana sjálfra og einkaviðskiptum
starfsmanna þeirra? Verður mis-
tökunum að lokum troðið í kok-
ið á almennum viðskiptamönn-
um?
Það er liðin heil öld frá því
Einar Benediktsson giskaði á
hæð fossa.
Eftir uppákomur undanfar-
inna daga telur höfundur að
hækkanir á hlutabréfum á ís-
lenskum markaði undanfarna
daga og vikur grundvallist á svip-
uðum aðferðum og þeim sem
Einar Benediktsson notaði þegar
hann mældi hæð fossa; ágiskun-
um og óskhyggju."
niþolandi gróabrall
Einu sinni var sagt, að fyllibyttur
kæmu óorði á brennivínið. Ef sá
grunur reynist réttur að starfs-
menn fjármálafyrirtækja og
banka, sem verið er að einka-
vinavæða með miklu brambolti,
stundi grimm innherjaviðskipti
og notfæri sér aðstöðu sína til að
auðgast á kostnað viðskiptavina,
er það siðleysi sem ætti að fæla
aðra frá hlutabréfakaupum og
öðrum viðskiptum við viðkom-
andi fjármálafyrirtæki.
Ekki er síður alvarlegt ef
starfsmenn eru að hafa áhrif á
markaðsverð hlutabréfa með
möndli og skilaboðum sem
henta fyrirtækjum þeirra og sér í
Iagi eigin gróðafíkn.
Þegar yfirmenn eru spurðir
um hvort þeir telja þetta eðlilega
viðskiptahætti er svarað með út-
úrsnúningum og hártogunum og
vísað til að ekki séu til lög f landi
sem banna starfsfólki peninga-
og verðbréfamustera að maka
krókinn prívat og persónulega á
kostnað viðskiptavina.
Svona fólki er trúað fyrir ríkis-
bönkunum og er svo gefið sjálf-
dæmi um að kaupa fyrirtækin á
vildarkjörum og stunda innherja-
viðskipti í skjóli þess að lagatexta
vanti til að koma í veg fyrir við-
skiptahætti sem sem gætu kornið
óorði á frjálsan hlutabréfamark-
að ef allt væri með felldu.
Lagasetning eða siðvæðing
Barónar fjármálamusterana eru
stundum að gefa starfsmönnum
undanþágur til að nýta sér vit-
neskju sína um markaðinn til að
taka forskot á sæluna og kaupa
bréf fyrir eigin reikning. Nú er
spurning: Hvers vegna undan-
þágur ef svona brall er bæði lög-
legt og siðlegt?
Leikmanni sýnist að undan-
þágurnar séu viðurkenning á því,
að farið sé út fyrir cinhvcrn
ramma sem umlykur gráa svæðið
og til þess gerðar að friða sam-
visku þeirra sem hlut eiga að
máli, því undir niðri grunar þá
að þeir séu komnir út fyrir mörk
viðskiptavelsæmis.
Frjáls og virkur verðbréfa-
markaður er nauðsynlegur í nú-
tímaþjóðfélagi þar sem viðskipti
eru að verða meira og minna al-
þjóðleg. Hér á landi búa menn
ekki við hefðir frjáls markaðs-
kcrfis, með sínum kostum og
göllum. Þeim mun nteiri nauð-
syn er á að þeir sem stjórna fjár-
málafyrirtækum og starfa við
þau komi ekki óorði á hluta-
bréfaviðskipti, eins og rónarnir á
brennivínið.
Einhverjir kunna að heimta
lög og reglugerðir um frjálsu við-
skiptin, en það er í raun að fara
aftan að hlutunum. Markaður-
inn sjálfur verður að setja sér
siðgæðisreglur til að verða trú-
verðugur. I alvöru kauphöllum
gilda reglur og óskráð lög um
hegðan þeirra sem þar starfa. Ef
út af er brugðið eru viðurlögin
þau, að skúrkarnir eru útilokaðir
frá verðbréfaviðskiptum.
Blaðamannafélag íslands fyrir
löngu komið sér upp siðanefnd,
sem fellir dóma á þeim forsend-
um sem henni eru gefnar og
byggjast á siðgæðismati en ekki
lagabókstaf löggjafans. íslenski
verðbréfamarkaðurinn er enn á
bernskuskeiði, þótt slíkur ofvöxt-
ur hafi hlaupið í hann, að hann
ræður illa við að fóta sig á sið-
gæðissvellinu. Því þarf hann að-
hald og það verður að koma inn-
an frá. Þeir sem halda um stjórn-
artauma þurfa á rækilegri nafla-
skoðun að halda og þeir þurfa að
íhuga hvort ekki er öllum fyrir
bestu að komið sé á fót einhvers
konar siðanefnd, sem fjallar um
álitamál og hreinsar fyrirtækin af
grun um að þau séu lítið annað
en skálkaskjól skyndigróða-
skúrka.
Frjáls markaður á ekki að
þurfa þrönga rammalöggjöf, sem
samin er af misvitrum pólitíkus-
um. Hann á sjálfur að byggja
upp það orðspor sem af honum
fer og skapa sér rúverðugar
starfsreglur.