Dagur - 12.03.2000, Blaðsíða 3

MIDVIKVDAGUR 12. APRÍL 2 0 0 0 -19
XWwr.
LIFIÐ I LANDINU
■HHHI
Hæstiréttur. Klofnar
ekki um þá megin
niðurstöðu að valinn
hópur manna njóti
sérréttinda sem
hægt er að færa til
almennings bóta-
laust.
Sátt um hvað?
Það er fátt sem stjómmála-
mönnum okkar dettur ekki f
hug að skapa þurfi sátt um ef
einhver æmtir eða skrsemtir.
Fyrir síðstu kosningar var
ekki þverfótað fyrir hugmynd-
um um sættir, sem útaf fyrir
sig var viðurkenning á þeirri
sundrungu sem víða gætir í
samfélaginu. Verra með
efndir. En dómur Hæstarétt-
ar í Vatneyrarmálinu sendir
boltann aftur þangað sem
hann á heima og nú geta þeir
sem áður hafa talað hve hæst
og mest urn sátt fengið þann gamla höfuðverk
aftur.
Ef...
...dómurinn hefði fallið eins og þrír dómarar
\dldu en ekki fjórir væri málið komið til brýnn-
ar úrlausnar löggjafans. Nú damlar það áfram
og sáttavilji stjórnarherra er leiddur fyrir dóm
þjóðarinnar. Þótt hin lagalega ástæða til að
afnema núverandi úthlutunarkerfi aflaheim-
ilda sé ekki talin nauðsynleg vegna stjórnar-
skrárinnar, má fullvíst telja að hinn samfélags-
legi veruleiki krefjist þess. 70% þjóðarinnar
eru sammála minnihluta Hæstaréttar. Hæsti-
réttur í heild staðfestir að ekkert sé því til fyr-
irstöðu að breyta bótalaust þeim reglurn sem
færðu litlum hópi manna sérstakan aðgang að
Islandsmiðum.
Hvaðþarf?
Það þarf að afnema sérréttindi. Fyrst og
fremst. Hver sægreifinn á fætur öðrum selur
þessi sérréttindi á markaði til að búa sér og
næstu kynslóðum afkomenda efnalega auð-
sæld. AÍlir aðrir sem \ilja nýta sér Islandsmið
til atvinnu verða að greiða uppsett gjald í gull-
kistur þessara manna. Getur orðið sátt urn
þetta fyrirkomulag? Ekki í Ijósi þess að það er
siðlaust, félagslega niðurbrjótandi og efna-
hagslega rangt. Rökin, sem vissulega voru til
staðar (umdeilanleg, en rök eigi að síður), fyrir
því að koma á mismunun þegnanna við mjög
sérstakar aðstæður, geta ekki gilt um aldur og
ævi. Það merkilega við dóm Hæstaréttar er
einmitt árétting á þessu. F)Trverandi sjávarút-
vegsráðherra hótaði þjóðinni með „mestu
skaðabótakröfum íslandssögunnar" væri
Valdimarsdómurinn túlkaður jafn vítt og
t.a.m. minnihluti Hæstaréttar gerir núna. Sú
hótun er einfaldlega frá með dómsorði réttar-
ins í heild.
Ekki svo einfalt
En málið er þó ekki svo einfalt. Verjendur
sérréttindakerfisins finna því margt til ágætis
sem á að sætta okkur við rangindin í krafti
ábata sem af því leiðir. Hann er satt að segja í
haesta máta tortryggilegur.
I fyrsta lagi hefur kerfið vissulega leitt til
hagræðingar á ýmsum sviðum, en þó ekki svo
að útgerðin sjái sér fært að greiða lágmarks
gjald fyrir afnot af auðlindinni. Ætti þetta frá-
bæra kerfi ekki að fara að skila einhverri
greiðslugetu? Fullyrt er að þetta kerfi skili
engri afkomu sem orð sé af gerandi. Þversögn-
in er auðvitað sú að útgerðarmenn hafa næga
greiðslugetu til að borga hver öðrum fyrir auð-
lindina og þá ekki síst þeim sem kjósa að Iáta
leysa sig út úr henni með gull og græna skóga.
I öðru lagi er tortryggilegt hvernig flotinn
eykst að skipastól og orku sem þarf til að
sækja nokkurn veginn óbrcyttan fiskaljölda og
stóreykur skuldir sínar um leið. Getur ekki
verið að í því þrátefli sem umræðan hefur ver-
ið í, hafi hagsmunir útgerðanna verið iýrir
borð hornir með því að berjast fyrir óbreyttu
kerfi? Hefði ekki verið nær að kaupa sér
vinnufrið með veiðigjaldi, en fá jaínframt leyfi
til að auka framleiðni?
I þriðja lagi er hlutur fiskveiðistjórnunarinn-
ar í kerfinu vafasamur. Hvemig stendur á að
enn eru mikilvægir stofnar í hættu og þorskur-
inn réttir sáralítið úr kútnum miðað við þá
veiðireynslu sem var áratugum saman á ís-
landsmiðum áður en kvótakerfið var sett?
Þessu nátengt er sú staðreynd að núverandi
kerfi fiskveiðistjórnunar og úthlutunar afla-
heimilda hefur innbyggða hvatningu að kasta
fiski.
Nýliðun
Þetta lokaða kerfi sérréttinda hefur drepið í
dróma mikilvægan þátt íslenskrar menningar:
Sjómennsku. I stað þess að búa við efnahags-
legan hvata til að hefja útgerð og sjómennsku
eiga nýliðar í greininni í höggi við hindranir.
Að því gefnu að aldrei verði hægt að leyfa öll-
um að veiða allt sem hugurinn girnist, virðist
eigi að síður bráðnauðsynlegt að fiskveiðakerfi
til framtíðar þurfi að viðhalda fiskveiðamenn-
ingu.
Byggðir
Hafi menn þau rök fyrir kvótakerfinu að ekki
sé fullreynt á getu þess til að endurreisa fiski-
stofna, eiga þau rök ekki við byggðirnar. Það
hefur reynst mjög dijúgur kraftur á sveif með
þeim þáttum sem leggja sjávarbyggðir í rúst.
Stjórnarformaður Byggðastofnunar vill þriðj-
ung kvótans til byggðastefnu. Á meðan efna-
hagslegu rökin koma ekki fram fyrir því, verð-
um við að trúa að þessi tala sé túlkun á því
hervirki sem núverandi kvótakerfi hefur unnið
á landsbyggðinni. Vilja útgerðarmenn ekkert
til vinna til að fá skjól fyrir svona kröfum?
Sátt um aUt þetta?
Undanfarin ár hefur umræðan verið þvælin og
stöðnuð, eins og best sást f kjölfar Héraðs-
dóms á Vestfjörðum. Markvisst er ruglað
með ólíka þætti þessa margslungna máls.
Þannig verjast menn með hagsmuni fiskveiði-
stjórnunar til að rugla sókn sem beinist gegn
sérréttindum. Fullyrðin um að núverandi kerfi
sé það arðsamasta fyrir þjóðina í heild er
sannanlega hæpin. Þá er samviskulaust höfð-
að til byggðasjónarmiða til varnar kerfi sem
hefur lagt sitt af mörkum til að flýta fyrir
hruni sjávarþorpa. A meðan þessi þrætubók-
arlist er stunduð vinnst ekkert vegna þess að
samtímis upphefst margradda kór þröngra sér-
hagsmuna sem miða hver við sinn krók. Allt
er málið í herkví sem úgerðinar hafa misskilið
sér í hag. Það væri skynsamlegt fyrir útgerð-
armenn að gefa eftir sérréttindakröfu sína fi r-
ir vinnufrið. Þeir hafa varið lén sín af hörku
með þeim stjórnmálamönnum sem hafa ekki
dug til annars. Þetta kalda stríð rnilli þjóðar
og þeirra sem nýta sameiginlega auðlind
hennar hefur leitt okkur í öngstræti. Um-
hverfisþátturinn? Uppbygging fiskistofna?
Markaðsvæðing í atvinnugreininni með óum-
flýjanlegum hliðarráðstöfunum vegna skakka-
falla f byggðunum? Hin félagslega og menn-
ingarlega samheldni í samfélagi sem byggir á
fiskveiðum? Ollu hefur verið fórnað svo verja
mætti sægreifaveldið. Sá herkostnaður er
þegar of hár, nú þegar lokastríðið hefst.
UMBUÐA-
LAUST
■menningar]
LÍFIÐ
Kúgimin í Hálsa-
skógi
Leikfélag Flens-
borgarskóla í
Hafnarfirði er
þessa dagana að sýna upp-
færslu á Dýrunum f Hálsaskógi
þar sem öllu er snúið við. Dýr-
in eru ekki Iengur \dnsamleg
heldur manneskjur með mis-
jafnt innræti.
Lilli klifurmús
er bannsett
frekjudós og
bangsapabbi er
kúgari sem nýð-
ist á fjölskyldu
sinni og öðrum.
Marteinn skóg-
armús er vatns-
greiddur
ömmustrákur,
sem skrifar lög
er virðast góð
en snúast í
raun um yfir-
gangssemi.
Mikld refur er þar með allt í
einu orðinn sá ofsótti því hann
er pýndur til að hlýða í nafni
meirihlutans. Stefán Jónsson
leikstjóri átti víst hugmyndina
að útúrsnúningum, en hann
sýnir okkur svart á hvítu hvern-
ig meirihlutalýðræðið getur
snúist upp f andstæðu sína, al-
ræðið. Stefáni Jónssyni hefur
með nemendum Flensborgar-
skóla tekist að búa til einfalda
og írumlega sýningu úr Dýrun-
um sem vekur til umhugsunar
með öfugum formerkjum en
höfundurinn ætlaði sér í upp-
hafi. Utsetningar Kristjáns
Eldjárns á lögunum úr söng-
leiknum gera síðan sitt til að
hressa upp á gamlar lummur.
Næstu sýningar og þar með
þær síðustu eru í kvöld,
fimmtudag og föstudag klukk-
an 20 og á laugardaginn klukk-
an 15.
í boði borgarmnar
Það var synd og skömm að sjá
Borgarleikhúsið hálftómt síð-
astliðið fimmtudagskvöld þegar
flutt var dagskráin „Mig minnti
að borgin væri brosandi kona“.
Ekki bara vegna þess að að-
gangur var ókeypis heldur
vegna allra þeirra sem misstu
af yndislegri dagskrá með öllu
því besta sem skrifað hefur ver-
ið um Reykjavík af íslenskum
rithöfundum og skáldum.
s.______________________>
Stefán Jónsson
leikstjóri: Hin
hliðin á Dýrun-
um í Hálsaskógi.
Sagan endalausa
Ég lagðist upp í sófa eitt kvöld fyr-
ir skömmu til að lesa bókina um
Stúart litla. Ég þóttist viss um
góða skemmtun ög Stúart hrást
ekki vonum mínum. Það sama
verður hins vegar ekki sagt um
höfundinn sem mér þykir ekki
hafa sýnt þessu viðkunnanlega
hugarfóstri sínu nægilega um-
hyggju.
Bókin er verulega fyndin og
hugmyndarík, svo mjög að maður
skellir nokkkrum sinnum upp úr.
Frú Lilja Línberg fæðir son sem
reynist vera mús og fær nafnið
Stúart. Stúart elst upp hjá mömmu, pabba
og eldri bróður og tilvist hans veldur engu
hugarróti hjá fjölskyldu hans, en vitanlega
þarf mús á allri sinni lagni að halda til að
pluma sig í mannlegum heimi. Maður á
nógu erfitt með það sjálfur og hefur því
innilega samúð með baráttu lítillar músar.
Þegar nokkuð er liðið á frásögnina held-
ur Stúart að heiman í leit að vinkonu
sinni, fuglinum Margaló sem heim-
iliskötturinn hefur átt þátt í að
hrekja á flótta. Það er hætta í
hveiju spori fyrir Stúart litla en
hann stendur sig vel. Reyndar
ldúðrar hann mögulegu ástarsam-
bandi eftir að hafa skrifað svo ljóm-
andi snyrtilegt bréf til agnarlítillar
stúlku, en maður á frekar von á að
í framhaldi bókarinnar takist hon-
um að leiðrétta þau mistök. Þetta
er jú bamabók, og þær fara ætíð
vel.
En skyndilega er lesandinn kom-
inn á síðustu blaðsíðu og Stúart er
ennþá á ferðlagi. Bókin er búin en sög-
unni er ekki iokið. Þannig að einhvers
staðar er lítil, hugrökk mús enn í leit að
vini sínum meðan mamma, pabbi og stóri
bróðir eru grátandi heima. Þetta er á eng-
an hátt viðunandi niðurstaða fyrir þá sem
vilja fá botn f þær sögur sem þeim eru
sagðar. Gátan um Stúart litla er því enn
óleyst. Eftir lestur Stúarts lida veltir mað-
MENNINGAR
VAKTIN
„Eftir lestur Stúarts litla veltlr maður því fyrir sér
hvaða gagn sé eiginlega af útgáfustjórum efþeir
geta ekki dröslað höfundum sfnum til að skrifa
framhald afjafn góðum bókum og þessi er.“
ur því fyrir sér hvaða gagn sé eiginlega af
útgáfustjórum ef þeir geta ekki dröslað
höfundum sínum til að skrifa framhald af
jafn góðum bókum og þessi er. E. B.
White er löngu látinn og útgáfustjóri hans
sennilega líka svo það er of seint að væla í
þeim. En það breytir engu um það að þeir
brugðust Stúarti litla og aðdáendum hans.
Við áttum skilið að fá framhald. Huggunin
felst í kvikmynd um Stúart sem frumsýnd
verður á næstu dögum en þar hlýtur að
koma f ljós hvernig ferðalagi hans Iyktaði.
Ég bíð óþreyjufull.