Dagur - 06.04.2000, Blaðsíða 3

FIMMTUDAGUR 6. MARS 2 0 0 0 -19

LIFIÐ I LANDINU
Með því að slíta í sund-
ur kynslóðirnar á þenn-
an hátt eru íslendingar
ekki bara að skila
næstu kynslóð versn-
andi landi heldur land-
inu versnandi kynslóð.
Afþlánaö í
helgum steini
Oft er fólki sýnt um föður-
landið sitt og talar um að
skila því heilu og höldnu til
næstu kynslóðar og sjálfsagt
eru öll orð um þessa skilvísi
mælt af heilum hug og ekk-
ert nema gott eitt um það að
segja. Forfeður landsmanna
hafa væntanlega hugsað á
sama hatt um landið í ald-
anna rás og feður þeirra og
svo koll af kolli frá landnámi
ogjafnvel enn lengra talið.
En allt er í heiminum hverf-
ult.
Hvemig hefur til að mynda valdakynslóð
landsins í dag búið um kynslóð foreldranna
sem sest nú í helgan stein? Er hinn helgi
steinn í nokkru veraldlegu samhengi við land-
ið sem foreldrarnir hafa skilað til barna sinna?
Hvernig þakkar okkar kynslóð fyrir sig? Hvar
er endurgjaldið fyrir landið sem við fengum á
silfurfati?
Galeiðuþrælar á framabraut
Lausnarorð valdakynslóðarinnar er frama-
braut og tvöföldun Reykjanesbrautar bliknar
við hliðina á því mannvirki. Jafnvel járnbrautir
verða hlægilegar hjá framabrautum. Bæði
kallinn og kellingin hafa valið sér framabrautir
að aka eftir æviveginn sitt á hvorum kaup-
leigubílnum því í dag arkar enginn maður sinn
æviveg lengur á tveim jafnfljótum. Strætis-
vagnar eru ekki lengur samgöngutæki heldur
öskubílar fyrir böm og gamalmenni sitt hvoru
megin við framabraut foreldranna. Oskubílar
á milli stofnana hins opinbera. Frá, frá, frá,
Fúsa liggur á..., á framabraut!
Framabrautin er þvílík hraðlest að hún hef-
ur sprengt upp gömlu kjarnaljölskylduna og
klofið heimilin í herðar niður. Heimilið er ekki
lengur samkomustaður íjölskyldunnar heldur
svefnloft foreldra og barna yfir blánóttina.
Vegahótel við framabrautina. Börn afplána
dvöl á stofnunum frá fæðingu til fullorðinsára.
Fæðast á fæðingadeild og vistuð á vöggustof-
um fram að leikskóla og seinna tekur sjálft
skólakerfið við með mat í hádeginu og sál-
fræðing á kvöldin. Engin von er á reynslu-
lausn fyrr en framhaldsnámi lýkur. Foreldr-
arnir þurfa ekki Iengur að koma nálægt börn-
um sínum á meðan kerfið breytir hveijum
krakkanum á fætur öðrum í stofnanafólk eftir
staðli frá Brussel. Kvennalistanum og öðrum
kommúnistum hefur orðið að ósk sinni.
Verði hlé á afplánun barna um miðjan dag-
inn ráfa greyin heim á skilorði með húslykil-
inn bundinn um hálsinn eins og hvetjir aðrir
galeiðuþrælar á framaskútu foreldranna.
Gleypa í sig kaldan bita úr ísskápnum frá deg-
inum áður og hreiðra um sig framan við tölv-
una. Microsoft er eina lífsmarkið á heimilinu.
Mr. Bill Gates er hirðir nýrra kynslóða. Undir
handleiðslu meistarans flækjast bömin um
internet og vídeóleiki og aðra helgidóma eins
og annar meistari leiddi lærisveina sína um
landið helga fyrir tvöþúsund árum.
Baðstofur og Vegahótel
I dag er enginn amma og afi sem taka á móti
krökkunum og segja þeim merkilegar sögur og
lesa kvæði. Heilræði reynslunnar og heilræða-
vísur. Passa upp á að þeir fari í hosurnar sínar
og hlýja vettlinga. Vara þá við bílunum. Kyn-
slóðin sem rétti foreldrum barnanna landið er
óþörf á vegahótelinu við framabrautina. Börn-
in móta því menningu sína sjálf á intemetinu.
Sögurnar víkja fyrir vídeóbardögum og kvæðin
fyrir klámsíðum. Skáldin eru ekki spennandi
af því þau dóu á sóttarsæng en vom ekki skot-
in í tætlur í leikjatölvum. Þess vegna þekkja
krakkamir tölvuleikina með nafni en ekki
þjóðskáldin. Leikjatölvan hefur leyst afa og
ömmu af hólmi.
Enda er ekkert pláss fyrir afa með neftóbak-
ið og ömmu með prjónadótið eftir að baðstof-
unni var breytt i sjónvarpsherbergi. Baðstofan
var háskóli Islands í ellefu aldir og útskrifaði
hvem sérfræðinginn á fætur öðrum í íslensku
mannlífi. I baðstofum gekk menningin í arf og
þess vegna em íslendingar eina þjóðin sem
kann einhver skil á fortíðinni þó hún skilji
hvorki nútíð eða framtíð. En háskólar eru lfka
börn timans og seinni tíma háskólar breytast
óðfluga í nýja tegund af tölvuleikjum á Net-
inu.
Afans og ömmunnar bíða því sömu örlög
og barnanna í ellinni. Þau eru vistuð á sam-
býli eða sérbýli við fyrsta tækifæri og látin
afplána þar á meðan erfingjamir bíða
spenntir eftir arfinum. Mikið vill meira og
meira er aldrei nóg. Foreldrarnir nenna varla
að víkja af brautinni sinni um stund og líta
inn hjá foreldrum sínum nema til að fá
skrifað upp á víxla eða lánaðan sumarbú-
staðinn. Sandkökusneið og kandísmoli
hrökkva skammt á framabrautinni. Með því
slíta í sundur kynslóðirnar á þennan hátt eru
Islendingar ekki bara að skila næstu kynslóð
versnandi landi heldur landinu versnandi
kynslóð. Það er sýnu verra.
Helgur steinn er myllusteinn
Valdakynslóð þjóðfélagins hefur gleymt eldri
borgurum fyrir löngu eins og kemur best fram
í ellilaunum eldra fólksins. Valdakynslóðin á
engan afgang handa foreldrum sínum þegar
hún hefur skammtað sjálfri sér launin. Gall-
inn er sá að valdakynslóðin skammtar laun og
lífeyri á meðan hún er ung en ekki þegar hún
er byijuð að reskjast og hver er sjálfum sér
næstur þegar peningar eiga í hlut. Sannleik-
ann þann hefur eldra fólkið Iært af biturri
reynslu. Meira að segja lífeyrissjóðir snúast
ekki lengur um lífeyri heldur að kaupa banka
og stjórna dótturfyrirtækjum. Að setjast í helg-
an stein er því sama og að vera stungið í
Steininn. Helgur steinn er í rauninni myllu-
steinn um hálsinn á meðan eldra fólkið hefur
ekki rýmri Ijárráð til að gleðja sig og sína.
Enda notar gamla fólkið mestan hluta pen-
inga sinna til að gleðja þá sem yngri eru.
Hærri ellilaun skila sér því beint til valdakyn-
slóðarinnar og barna hennar. En allt kemur
fyrir ekki. Valdakynslóðin ræður því ekki bara
yfir auðæfum landsins heldur líka yfír lífeyri
foreldra sinna á meðan hún bfður spennt eftir
arfinum.
í takt við tnuaim
En lausnin á lífeyri eldra fólksins er ekki langt
undan og í takt við hagkerfi þjóðfélagsins á
nýrri öld. I stað þess að afhenda bömunum
landið á silfurfati er sjálfsagt að selja það fyrir
sanngjarnan Iífeyri. Þá kemst kannski regla á
hlutina.
UMBUÐA-
LAUST
IMENNINGAR
LÍFIB
Krít arhriiigur
innádiski
Enda þótt sýning-
um á Krítar-
hringnum í
Kákasus hafi verið hætt geta
þeir sem sáu leikritið endur-
upplifað stemmninguna og
hinir fengið smjörþef af henni
því út er
kominn
diskur með
tónlistinni
úr verkinu.
Höfundur
hennar er
Pétur
Grétarsson
en söngtextarnir eru eftir höf-
und leikritsins, Berold Brecht
og flestir þýddir af Þrándi
Thoroddsen. Flytjendur eru
leikararnir Ingvar E, Jóhann
Sigurðar, Ragnheiður Stein-
dórs og Margrét Vilhjálms,
ásamt einvalaliði hljóðfæra-
leikara. Pétur Grétarsson sá
um upptökur og útgáfu og
þess má geta að þetta er þriðji
diskurinn sem Pétur gefur út
með tónlist sinni úr vinsælum
leikritum. Hinir voru með
lögum úr Grandavegi 7 og
Mávahlátri.
VinsæH söngvari
frá Grænlandi
Rasmus
Lyberth, einn
vinsælasti
dægurlaga-
söngvari
Grænlands,
verður með
tónleika í
Norræna
húsinu á
morgun, Rasmus Lyberth,
föstudaginn einn vinsælasti
7. apríl, kl. ^ægurlagasöngvari
20.00. Grænlands.
Rasmus er
þekktur fyrir einlægan og
ljóðrænan flutning. Hann
syngur mest á grænlensku en
einnig á dönsku og ensku.
Textana semur hann sjálfur
að mestu og fjalla þeir um
stórkostlega náttúru Græn-
lands, ást og tilfinningar í
áttavilltum heimi. Rasmus
Lyberth lék aðalhlutverkið í
kvikmyndinni Hjarta Ijóssins
sem var frumsýnd 1998 og
telst vera eina grænlenska
myndin í fullri lengd.
V____________________________)
Eitt félag - ein stefna?
Sú ákvörðun forráðamanna Máls
og menningar og Vöku-Helgafells
að sameinast undir hatti nýs
hlutafélags þar sem helminga-
skiptareglan gildir fyrst um sinn -
eða þar til hlutabréf nýja félags-
ins fara að ganga kaupum og söl-
um á hlutabréfamarkaðinum -
hefur vakið verulega athygli.
Forvitnin beinist sérstaklega að
Máli og menningu vegna þeirrar
löngu sögu sem þar liggur að baki
og sem hefur greint þetta gamla
bókmenntafélag frá öðrum for-
lögum í landinu. Hins vegar lá alltaf fyrir
að Vaka-Helgafell væri að Ieita hófanna
eftir samstarfi og/eða samruna við önnur
forlög eftir að Fjárfestingarbanki at-
vinnulífsins (FBA) eignaðist helminginn
í því fyrirtæki. Nú þegar FBA hefur sam-
einast Islandsbanka og er þar með orð-
inn hluti af stórum viðskiptabanka, hlýt-
ur sú spurning að vakna hvort hann ætli
áfram að vasast í rekstri bókaforlags, eða
muni setja hlutabréf sín í nýja samein-
aða félaginu á markað við fyrsta
tækifæri.
Hvað breytist?
Eigendur og forráðamenn forlag-
anna eiga enn eftir að útlista
nánar hvernig þessi sameining
muni ganga fyrir sig. Það sem
þegar hefur komið fram bendir til
þess að forlögin muni fyrst um
sinn standa að útgáfu með svip-
uðum hætti og verið hefur, en
margt hlýtur þó að breytast þegar
frá líður - annars væri sameining-
in tilgangslítil.
1 yfirlýsingu forlaganna er sérstaklega
fjallað um sókn á erlenda markaði, m.a.
fyrir íslenska höfunda. Það er vissulega
verðugt verkefni sem svo öflugt fyrirtæki
á auðvelt með að standa að af myndar-
skap. Þar hefur þegar verið unnið nokk-
urt brautryðjendastarf, en vafalaust get-
ur stærra forlag komið fslenskum rithöf-
undum á framfæri erlendis með áhrifa-
meiri hætti en hingað til.
MENNINGAR
VAKTIN
Hvernig mun bóka-
útgáfan breytast við
sameiningu risanna?
En sameiningin hlýtur fyrr en síðar að
beinast að öðrum þáttum í rekstri forlag-
anna, til dæmis að markaðsmálum og
bókaklúbbum. Mál og menning og Vaka-
Helgafell hafa þar farið að mörgu leyti
ólíkar leiðir - eins og í sjálfri bókaútgáf-
unni. Hvernig mun það breytast? Stóra
spurningin er líklega hvort tvö fyrirtæki
með tvær stefnur breytist smám saman í
eitt fyrirtæki með eina stefnu. Slík þró-
un gæti dregið úr fjölbreyttni í útgáfu ís-
lenskra bókmennta.
Það er eðli markaðsfræðinnar að líta á
allan rekstur sömu augum og spyrja fyrst
og fremst um hagkvæmni og arð. En
auðvitað er ekki hægt að meðhöndla ís-
lenska bókaútgáfu að öllu Ieyti með
sama hætti og framleiðslu á kartöfluflög-
um eða poppkorni. Þetta vita auðvitað
hinir kláru bókmenntamenn forlaganna
af langri reynslu. Vonandi fá þeir áfram
að móta og framfylgja rismikilli útgáfu-
stefnu.