Dagur - 13.05.2000, Síða 7

X y
v r <\h

RITSTJÓRN ARSPJALL
S) l' l\
LAUGARDAGUR 13. MAÍ 2000 - 7
Efnahagsstjóm að
hætti AMulesar
Úr Sígildum sögum: Gyðjan Aþena stöðvar Akkiles í að drepa Agamemnon konung eftir að Akkiles hafði reiðst honum.
Þegar ég var að taka til í skáp
heima hjá mér í vikunni rakst ég
á nokkur blöð af Sígildum sög-
um - víðfrægu „menningarlegu"
hasarblöðunum sem voru með
íslenskum texta. Fyrir 10 árum
eða svo var eitthvað af þessum
blöðum endurútgefið og ég
keypti þá nokkur blöð, svona út á
minninguna um hversu verðmæt
þau þóttu þegar tíðkaðist að
menn skiptu á hasarblöðum á
þrjú sýningum í Austurbæjarbíói
og Stjörnubíói. Eg fór að fletta
einu þessara blaða - það var
blaðið um lllionskviðu þar sem
sagði frá stríðinu um Trójuborg.
Satt að segja var ég alveg hissa
hvað textinn í teiknimyndablöð-
unum var hrár og á köflum illa
unninn, því í minningunni var
hann það alls ekki. Það kom þó
ekki í veg fyrir að ég færi að
renna yfir blaðið, skoða mynd-
irnar og rifja upp með sjálfum
mér þennan einhvern frægasta
og langvinnasta bardaga heims-
bókmenntanna.
Akkiles
Þar var náttúrulega fræknastur
stríðsmanna Grikkja Akkiles son-
ur gyðjunnar Þetisar og manns
hennar Peleifs. I dag er Akkiles
þó eflaust best þekktur fýrir hæl
sinn, sem þó var það síst glæsi-
lega við þennan mikla kappa.
Þetis móðir Akkilesar var eins og
menn vita afar metnaðargjörn
fyrir hönd sonar síns og vildi
gera hann ódauðlegan, eins og
hún var. I því skyni fór hún með
hann þegar hann var kornabarn
til Undirheima og dýfði honum í
ána Styx og brenndi burtu dauð-
leika hans með eldi. Hins vegar
þorði Þetis ekki að sleppa barn-
inu alveg í ána og hélt því um
hælinn á honum, og var þar því
þurr blettur. Annars staðar lék
vatnið um barnið og gerði Akki-
les ónæman fyrir vopnum.
Bletturinn á hælnum, Akkilesar-
hællinn, varð hins vegar hans
mikli örlagavaldur. Hins vegar
kom þessi blettur lítið við sögu í
frægðarferli Akkilesar, sem varð
mikill stríðsmaður, stoltur en
afar drambsamur og taldi fátt ef
eitthvað vera sér ómögulegt.
(Enda með góð sambönd hjá
guðunum.)
Velgegnin ölvar
Þegar velgengnin er langvinn og
mikil er eðlilegt að menn trúi því
að ekkert geti komið fyrir þá.
Þeir storka örlögunum og leika
sér að eldinum, en samt gengur
allt einhvern veginn upp. Enda
man ég ekki eftir að hafa nokk-
urs staðar séð að Akkiles hafi
gert einhverjar sérstakar varúð-
arráðstafanir vegna hælsins á
sér. Og þegar síst skyldi bankar
ógæfan upp á - eiturör Parísar
hitti Akkiles í hælinn þegar
Akkiles hugðist ganga til við-
ræðna við Trójukonung og eitrið
dró þennan glæsilega hermann
fljótt til dauða. Bardagar mögn-
uðust um allan helming í kjöl-
farið þar til Grikkir brugðu á það
ráð að smíða Trójuhéstinn fræga
og ætla ég ekki að rekja þá sögu
frekar.
Grísk klassík og
efnahagsmál
Það er oft talað um að þessar
grísku goðsögur eða kviður séu
klassískar og eigi erindi á öllum
tímum. Sígildar sögur. Það er
mikið til í því. Til dæmis má
Ieika sér að því að sjá heilmiklar
samsvaranir milli sögu Akkilesar
annars vegar og sögu Davíðs
Oddssonar og ríkisstjórnarinnar
í efnahagsmálum hins vegar.
Bæði hlutu í vöggugjöf ákveðna
forgjöf. Yfirnáttúrulegar varnir
Akkilesar voru öflugar og ytri að-
stæður hafa verið rfkisstjórninni
afar hagstæðar lengst af. Hins
vegar er ástæðulaust að gera lít-
ið úr því að ríkisstjórnin hefur
spilað vel úr sínum spilum rétt
eins og Akkiles. Enda hafa mikl-
ar efnahagslegar hetjudáðir verið
unnar, þó svo að margir muni ef-
laust verða til að benda á að
engu að sfður hefði ýmislegt
mátt enn betur fara. En hjá báð-
um má líka greina ölvaðan hugs-
unarhátt velgengninnar, nánast
hroka gagnvart hættumerkjum
og löngun til að storka örlögun-
um og leika sér að eldinum.
Þetta er þó virkilega hættuleg af-
staða því engum cr hollt að
gleyma veikleikum sínum og al-
kunna er úr Islendingasögum að
„dramb er falli næst“.
Margradda kór
Síðustu vikur og kannski misseri
virðist það sjónarmið hafa ríkt
hjá Davíð og ríkisstjórninni að
hún þyrfti ekki að taka aðvörun-
um og ekki að hlusta á „úr-
töluraddir" og „heimsendaspá-
menn.“ Nú er svo komið að að-
vörunarkórinn er orðinn mar-
gradda og teygir sig um öll helstu
svið samfélagsins, en enn virðast
forsætis- og fjármálaráðherra
ekki trúa því að neitt geti raskað
stöðugleikanum eða þcim ár-
angri sem þeir hafa náð. Halldór
Asgrímsson og framsóknarmenn
hafa raunar ekki sýnt af sér þetta
sama dramb, þó þeir virðist
engu að síður ótrúlega rólegir f
stöðunnni. Kannski má skýra
þessi rólegheit með þvf að fram-
sóknarmenn hafa þegar tekið út
sinn skammt af gagnrýni f þessu
samstarfi án þess að samstarfs-
flokkurinn hafi blandað sér mik-
ið í það mál. Nú þegar málin
snerta ráðuneyti sjálfstæðis-
manna telji þeir því eðlilegt að
sjálfstæðismenn fái að standa
fyrir sínum málum í friði líka.
Hver veit?
Róm brann
En hvernig sem því er farið þá
hafa Samtök iðnaðarins um
nokkurt skeið hrópað eins og
sært dýr vegna gengisþróunar-
innar og innlendu kostnaðar-
hækkananna og iðnaður er
hugsanlega á Ieið úr landi.
Ferðaþjónustan er komin í bull-
andi tap og verkalýðshreyfingin,
sem er nýstaðin upp úr samning-
um á „skynsamlegu nótunum"
sér fram á að forsendur séu að
bresta vegna ofþenslunar í sam-
félaginu. Fyrir rúmum áratug
voru aðstæður vissulega dálítið
öðruvísi, en þó ekki, því sjálf-
stæðismenn sem stýrðu efna-
hagsmálum voru ekki að bregð-
ast við yfirvofandi efnahags-
vanda. Þá var flutt fræg ræða á
Hótel Sögu sem kölluð var „Róm
brennur". Nú kannast enginn við
neina eldhættu nema sérfræð-
ingar Seðlabanka og Þjóðhags-
stofnunar, Iaunþegasamtökin og
Samtök iðnaðarins. Og svo auð-
vitað stjórnarandsstaðan.
I eldhúsdagsumræðum feng-
um við að heyra frá ráðherrum
að vandinn, að svo miklu Ieyti
sem hann væri til, fælist í út-
lánaaukningu bankanna og
Seðlabankinn yrði að grípa í tau-
mana. Vissulega er útlánaaukn-
ing viðskiptabankanna hluti
vandans og Seðlabankinn hefur
vissulega verið að hækka vexti
og ræða við viðskiptabankana.
Gallinn er hins vegar sá að
bankinn hefur einfaldlcga engin
bitastæð vopn önnur.
BlikUjós Seðlabanka
Og talandi um Seðalabankann,
þá sendi hann fyrir nokkrum
dögum frá sér mikla skýrslu um
efnahags- og peningamál. I þeir-
ri skýrslu kemur greinilega fram
að ýmis teikn eru á lofti í efn-
hagsmálum. Viðskiptahallinn að
verða einsdæmi meðal vest-
rænna þjóða og ekkert lát virðist
ætla að verða á ofþenslunni í ár
eða á næsta ári með tilheyrandi
erlendri skuldasöfnun og aukn-
um viðskiptahalla. Það sem
Seðlabankinn er að tala um er
einfaldlega ógnun við stöðug-
leikann þegar til lengri tíma er
litið, hugsanlega hrun og tilheyr-
andi eignatap bæði bjá lána-
stofnunum og einstaklingum.
Það sem Seðlabankinn nefnir
sem hugsanleg viðbrögð gegn
þenslunni er fyrst og fremst að-
hald á sviði opinberra fjármála.
Auk ýmissa sparnaðarhvata er
bent á hefðbundnari leiðir s.s.
skattahækkanir eða samdrátt út-
gjalda. I nýju hefti af Peninga-
málum Seðlabankans eru skila-
boðin mjög á þessum nótum:
„Eigi að síður virðist ljóst að þeg-
ar öllu er á botninn hvolft sé leit-
un að betri úrræðum til að auka
þjóðhagslegan sparnað en venju-
bundnar aðhaldsaðgerðir."
Bætt í, ef eitthvað er!
Hugsanlega er það fyrir neðan
virðingu Davíðs og Geirs að taka
við ráðlcggingum frá fyrrverandi
pólitíkusum, í það niinnsta er
ekki mikið gert með afdráttar-
Iausar skoðanir Seðlabankans
(og auð\átað fjölmargra annara).
En drambið, sem velgengni und-
anfarinna ára hefur alið af sér er
slíkt að menn láta ekki einvörð-
ungu ábendingar um aðhald og
skattahækkanir sem vind um
eyru þjóta, heldur er beinlínis
farið í sérstök átök til að ganga
sem mest gegn þeim. Lækkað
vörugjald af stórum bensínfrek-
um jeppum þýðir aukinn inn-
flutning og hundruða milljóna
tekjutap hjá ríkissjóði. Og nú var
lika talinn rétti tíminn til að gera
sérstakt 9 milljarða átak næstu
fimm árin í vegamálum og leysa
í leiðinni úr erfiðri deilu milli
stjórnarliða úr R-kjördæmum og
landsbyggðarkjördæmum. Það er
náttúrulega verið að gefa Seðla-
banka og öðrum sem talað hafa
um ofþenslu langt nef. (Og auð-
vitað hefur stjórnarandstaðan
ekki bein í nefinu til að halda
uppi efnislegri gagnrýni á þessa
„vinsælu" ákvörðun). Slíka
ákvörðun tekur tæplega nokkur
nema sá sem er sannfærður um
að hann sé ódauðlegur. Akkiles-
arnir í íslensku efnahagsstjórn-
inni ráða ferðinni og þá varðar
ekki um aðvaranir frá dauðleg-
um mönnum.
ViösMptahallinn
AMdlesarhæll
Hins vegar hættir þeim sem vel
gengur til að gleyma því að líka
þeir eiga sér veika bletti, Akkiles-
arhæla, sem geta orðið gott skot-
mark ef menn ugga ekki að sér.
Hinn sögulegi viðskiptahalli er
augljóslega hæll hinna dramh-
söntu íslensku Akkilesa. Það er
kannski kominn tími til að læra
svolítið af grískri klassík - Sígildu
sögunum: Engar hetjur og engar
hetjudáðir, hversu glæsilegar
sem þær annars kunna að vera
eru ódauðlegar. Þetta er bara
ekki flóknara en það - því miður.