Dagur - 17.03.2001, Page 7

LAUGARDAGUR 17. MARS 2001 - 31
DMptr.
RITS TJÓRNARSPJALL
Helj arslóðaromista
alþj oðavæðingaríimar
8
DDUR
LAFSSON
Visindin kunna engin ráð við faraldri búfjársjúkdóma önnur en þau eldgömlu, að fella dýrin og brenna til að koma í veg fyrir að veikin berist á ósýkt
svæði. Bændur sjá fram á gjaldþrot og neytendur kjötskort.
Mikið kapp er lagt á að fella dýr
og einangra sýkt svæði þar sem
faraldur búfjársjúkdóma geisar.
Getgátur eru uppi um hvað veld-
ur því að skyndilega fara skæðir
smitsjúkdómar eins og eldur í
sinu um landbúnaðarhéruð
Bretlands og þaðan yfir til meg-
inlandsins og jafnvel enn víðar.
Lítt þekktur sjúkdómur sem leg-
gst á fólk sem dýr virðist hafa
náð mikilli útbreiðslu án þess að
menn yrðu þess varir fyrr en
hann skýtur upp kollinum í
mörgum löndum en þá er orðið
of seint að byrgja brunninn.
Varúðarráðstafanir eru að
hvetja neytendur til að hætta að
éta kjöt af tilteknum dýrategund-
um, en umfrarn allt að hætta
flutningi dýra og dýraafurða milli
svæða og landa. Farið er að sótt-
hreinsa ferðafólk á landamærum
og tollstöðvum. Fæstum bland-
ast hugur um að gegndarlaus
flutningur dýra og búfjárafurða
milli landa og heimsálfa býður
hættunni heim.
I vikunni birtist í Degi frétt um
faraldur dýrasjúkdóma, sem
byggð var á rannsóknum sem
gerðar voru á vegum stofnunar
sem kallast Veraldarvaktin, og
fylgist með ýmis konar hættu-
mörkum sem steðja að lífríkinu.
Þar er fullyrt að verksmiðjubú-
skapur þar sem ótölulegum fjöl-
da dýra og fugla er hrúgað sam-
an séu gróðrarstía sjúkdóma,
sem séu nútímavísindum um
megn að fást við. Svokallaðar
kynbætur, sem allar miðað að því
að auka vöxt dýra, dregur úr við-
námsþrótti búfjárins. Flluti af
þessum sífelldu breytingum á
erfðaefnum dýra er að flytja þau
fram og til baka um heimsbyggð-
ina og vill þá sitthvað slæðast
með sem dýrum og mönnum er
ekki hollt.
Erfðabreytingar, hormónagjaf-
ir og sýklalyf eru fastir liðir í
verksmiðjubúskapnum. Vísindi
og tækni eru notuð til að ná fram
hámarksframleiðslu á sem
skemmstum tíma. Veikluð dýr og
misjafnlega heilnæm fæða fylgir
þeim árangri sem fæst af svona
búskap.
MiMð fyrir lítið
Höfuðmarkmið verksmiðjubú-
skapar er, að framleiða mikið
magn af ódýrri vöru. í neyslu-
samfélaginu er krafa neytenda
að fá sem mest fyrir sem minnst.
Gæði og heilnæmi matvæla eru
þá ekki forgangsverkefni fram-
leiðenda. Það er magnið og verð-
ið sem skiptir máli. Samkeppnin
á markaði á svo enn að þrýsta
verðinu niður.
En það eru takmörk fyrir því
hveð hægt er að framleiða mat-
væli, sem annað, fyrir verð sem
ekki stendur undir kostnaði. A
þetta hafa einstakir menn bent,
en tala fyrir daufum eyrum.
Minna má á að Ari Teitsson for-
maður Bændasamtakanna vék
að þessu í ræðu á nýafstöðnu
búnaðarþingi. Þegar upp er stað-
ið er það ekki einvörðungu hag-
ur bænda að fá sanngjarnt verð
fyrir framleiðsluvöru sína, held-
ur er það einnig hagsmunamál
neytenda að búandfólk hafi fjár-
hagslegt svigrúm til að reka bú-
skapinn með þeim hætti, að af-
urðirnar verði bæði heilnæmar
og eftirsókarverðar. Á þetta við
um hvers kyns búskap sem
stundaður er hér á Iandi.
Ofgnóttin
Ofgnótt neysluþjóðfélaganna er
orðin meiri en svo að við verði
ráðið. Uppsöfnun sorps og hús-
dýraúrgangs er vandamál sem
flestir vilja líta fram hjá. Drykkj-
arvatn er rándýr lúxusvara.
Mengun lofts, jarðvegs og sjávar
er óhjákvæmilegur lýlgiliskur of-
boösneyslunnar á orku sem
framleiðsluvarningi.
Takmark fyrirtækja í bvers
kvns framleiðslugreinum er að
ná fram hámarksmagni með lág-
markstilkostnaði. Samkeppnin
þrýstir verði niður og neytendum
er talin trú um að þeir eigi að fá
sem mest fyrir sem minnst.
Samkeppnin felst í því að
framleiða og selja ódýrari vöru
en keppinautanir. I þeirri Heljar-
slóðarorrustu alþjóðavæðingar-
innar er allra bragða neytt.
Hagræðing þrældómsins
Odýrt vinnuafl er ein af forsend-
um þess að neyslusamfélögin
njóti þess aö kaupa mikið fyrir
lítið. Margrómuð alþjóðavæðing
felst ekki síst í því, að leita uppi
ódýrasta vinnuaflið sem hægt er
að fá á jörðu hér. Milljónir
manna í sárafátækum hörmung-
arríkjum, ekki síst konur og
börn, strita við að sauma föt og
búa til alls kyns glingur tfu og
upp í sextán tíma á sólarhring til
að fullnægja þörfum markaðs
ríku landanna.
Hráefnið og frumstæð tæki og
vélar eru fluttar á svona vinnu-
staði, sem líkt er við þrælabúðir.
Þar fær vinnukrafturinn smánar-
laun, sem rétt nægja til brýnustu
lífsnauðsynja. Umboðsmenn og
milliliðir, sem útvega vinnuaflið
og stjórna því taka bróðurpartinn
af því sem stórfyrirtækin greiða
fyrir að njóta hagkvæmninnar.
Hráefnið og fullunnin vara er
llutt fram og til baka um jarðar-
kringluna og flutningafyrirtækin
bjóða hvert annað niður. Utgerð-
armenn komast upp með að skrá
skip sín í löndum þar sem eftirlit
er lítið sem ekkert með öryggi
skipa og áhafna og komast hjá að
borga lágmarkslaun og jafnvel
tilskyldar tryggingar. Allt til að
halda vöruverði í efnuðu löndun-
um niðri.
I gær var frétt í Degi um
manndrápsdollu sem flutti nær
þúsund farþega í lestum og átti
að smygla fólkinu á land í Evr-
ópu, en skipið kom að austan.
Ryðkláfurinn var skráður í Kam-
bódíu, útgerðarmaðurinn var frá
Sýrlandi og áhöfnin grísk. Sjó-
ferðin átti sér ömurlegan endi.
Fjöldi stórslysa á sjó er rakin
til þeirrar hagkvæmni, að skrá
skip í löndum þar sem engar
kröfur eru gerðar til öryggisráð-
stafana né hæfni skipshafna, en
skipin eru yfirleitt rnönnuð
mönnum úr þriðja heims lönd-
um, sem litlar Icröfur gera til
launa né aðbúnaðar. Kunnáttu-
og reynsluleysi verður oft dýr-
keypt í kröppum sjó og þar við
bætist takmörkuð málakunnátta,
sem verður bagaleg þegar á reyn-
ir og skipshöfn þarf að vinna
saman. Eru dæmi um, jafnvel á
Norðurlöndum, að mannfrek
stórslys hafi orðið vegna þess að
allt fór í handaskolum á hættu-
stund þar sem skipanir og skila-
boð komust ekki til skila vegna
þess að áhöfnin var sitt úr hverj-
um heimshluta og gat ckki unn-
ið samhent.
Stór olíuskip lenda í villum og
á ströndum vegna ókunnugleika
og vanhæfni skipstjórnarmanna.
Sú hagkvæmni útgerðanna að
tíma ekki að greiða sjómönnum
eðlileg laun er oft svo dýru verði
keypt, að það er með öllu óskilj-
anlegt hvernig sá sparnaður er
reiknaður út.
Kaupæði og svikin vara
Krafan um lágt vöruverð er í sjál-
fu sér vel skiljanleg. En verður
ekki einnig að huga að því hvað
er eðlilegt gjald fý'rir vöru. Það er
ekki endilega hagur neytandans
að borga sem minnst fyrir til-
tekna vöru eða þjónustu. Það
gctur boðið þeirri hættu hcim,
að framleiðendur eða milliliðir
taki upp á alls kyns hundakúnst-
um til að blekkja neytandann.
Hver kannast ekki við brimsalta
og rennvota skinku innan úr loft-
þéttum umbúðum? Svoleiðis
varning mætti allt eins selja í
lítratali eins og að miða magnið
við kíló.
En neyslusamfélagið heimtar
mikið fyrir lítið og dugir ekki í
móti að mæla. Sérfræðingar hafa
gott lag á að halda við kaupæði
og séð er urn að alltaf sé eitthvað
nýstárlegt á boðstólum, sem
maður getur með engu móti ver-
ið án. Allt þarf að endurnýja
með stuttu millibili, því það sem
keypt var í fyrra eða hittiðfyrra er
orðið úrelt og gamaldags. Bílar,
innréttingar, húsgögn, fatnaður,
hugbúnaðrgræjur og tól alls kon-
ar verður að endurnýja með
stuttum fresti. Nú er til að
mynda uppi gríðarleg herferð um
nauðsyn þess að hvert manns-
barn frá fimm ára aldri verði sér
úti um lífsnauðsynina „ þriðju
kynslóð farsíma", sem kvað vera
að koma á markað.
Að nýta það sem til er er fjarri
hugarheimi þeirra sem hrærast í
nýjungagirni og kaupæði of-
boðsneyslunnar. Enda eru ótal
hendur á lofti að bjóða lán ef
einhvern skortir fé til að kaupa
það sem hugurinn girnist hverju
sinni.
Dýru verði keypt
Ofveiði villtra tegunda á láði og í
legi er talandi dæmi um að of
lengt er gengið í að nýta sjálf-
bærar náttúruafurðir og afleið-
ingin er sú að soðningin á Is-
landi er orðin rándýr lúxusfæða.
En markaðurinn ræður og við
því er ekkert að segja. En
kjúklingar og svín eru orðin
hversdagsmatur vegna nýrra bú-
skaparhátta. En þeim fylgir líka
magapína í fólki og niðurgangur
þegar svo vill verkast.
Fárið sem nú hefur gripið um
sig vegna húsdýrasjúkdóma er
aðeins eitt dæmi um hvaða verði
alþjóðavæðingin er keypt. Upp-
blásin vísindahyggja stendur ráð-
þrota gegn hörmungunum og
kann ekki að ráðleggja neitt
nema fella búfénað og brenna.
Gengdarlaus ferðalög og bú-
setuskipti heimshorna á milli fly-
tja einnig með sér skæða sjúk-
dóma sem herja á fólk og ný af-
brigði veira og sýkla herja á heim
sem hélt sig vera lausan við
margan þann vágest sem leikur
lausum hala á nýrri öld og í nýju
hagkerfi.
Þegar upp er staðið fer best á
því að hver hlutur sé seldur og
keyptur á sannvirði og að hver
búi sem best að sínu, en beri
jafnframt umhyggju fy'rir náunga
sínum hvar sem hann býr á
hnettinum. Alþjóðavæðing og
markaðshyggja eru trúarbrögð
gróðapunga og miskunnarlausra
stórfyrirtækja sem eiga í sífelldu
stríði sín á milli og hagræða til
þess eins að styrkja sig á mark-
aði.
Eftir þeirra pípum dansa svo
þegnar nevslusamfélaganna og
þakka gullkálfinum fyrir kaup-
máttinn á meðan matvælafram-
leiðslan hrynur vegna þess hve
afurðirnar eiga að vera ódýrar.