Dagur - Tíminn Reykjavík - 26.04.1997, Blaðsíða 9

Jlagur-Œtmtrm
Laugardagur 26. apríl 1997 - 9
RITSTJÓRNARPISTILL
Orður til vegagerðar?
s
rkosningabaráttunni í fyrra-
sumar voru forsetafram-
JL bjóðendur m.a. spurðir um
afstöðu sína til orðuveitinga. All-
ir voru sammála um að sparlega
þyrfti að fara með orðurnar, og
ég man ekki betur en Ólafur
Ragnar Grímsson hafi þá orðað
þetta með mjög eftirminnilegum
hætti. Hann sagði óeðlilegt að
menn gætu gengið út frá því að
verða áskrifendur að Fálkaorð-
unni, með því einu að mæta vel í
vinnuna.
Orðuveitingar vekja enn tals-
verða athygli og umtal. Þannig á
það líka að vera - það væri eitt-
hvað meira en b'tið að ef menn
létu sig ekki varða um það, þeg-
ar heiðursmerki lýðveldisins er
útdeilt. Sannleikurinn er hins
vegar sá, eins og meðal annars
endurspeglaðist í sparsemissjón-
armiðunum í svörum forseta-
frambjóðendanna, að Fálkaorð-
an hefur verið að gengisfalla í
hugum ijölmargra íslendinga.
Fólki hefur einmitt fundist emb-
ættismenn og ýmsir betri borg-
arar vera í áskrift að orðunni
auk þess sem æ oftar heyrist tal-
að um að upplagið sé orðið tals-
vert mikið.
Gull í Eldorado
í sögu Voltaire af Birtingi segir
frá því þegar Birtingur og túlk-
urinn hans Kakambus gengu
eftir vegi í því stórfenglega rflci
Eldorado. Grjótið og möhn í
þjóðveginum var úr skíra gulli
og annað í þessu rflci var eftir
því. Þegar þeir fóru í burtu þótti
kónginum það afar hlægilegt að
Birtingur og Kakambus vildu
fyrir alla muni taka með sér
rollur klyíjaðar þessu ómerki-
lega gula grjóti sem lá eins og
hráviði á öllum víðavangi. Það
er kannski full mikið sagt að
menn hafi verið farnir að nota
Fálkaorður til vegagerðar, en
óneitanlega hefur hversdags-
leikinn náð að draga talsvert úr
þeim skæra ljóma sem af Fálka-
orðunni ætti að stafa.
Sveigjanlegra kerfi?
En allt á sér sínar skýringar og
greinilega hefur forsetaembætt-
ið og orðunefnd metið það svo í
gegnum áratugina að vaxandi
þörf væri á að heiðra fólk með
einhverjum hætti. Nú er það
hins vegar svo að íslendingar
hafa ekki yfir að ráða mörgum
heiðursmerkjum eða formlegum
viðurkenningum sem lýðveldið
veitir þegnum sínum. Fálkaorð-
an er það eina sem til er af
þessu tagi og þó stig hennar séu
nokkur, þá gerir fólk ekki mik-
inn greinarmun á þeim í huga
sér. Fálkaorðan hefur því verið
eini farvegurinn sem fyrir hendi
er fyrir opinberar viðurkenning-
ar og því í sjálfu sér ekki skrýtið
þó þróunin hafi smám saman
Það væri t.d. fyllilega
umræðunnar virði
hvort landsmenn eigi
að koma sér upp
meira úrvali heiðurs-
viðurkenninga
þannig að aukinn
sveigjanleiki og eðli-
legra samræmi verði í
kerfinu.
orðið sú að fleiri frekar en færri
hafi fengið hana. í því ljósi er
eðlilegt að spyrja hvort Fálka-
orðan sé endilega rétti vettvang-
urinn til að þakka embættis-
mönnum (vel?) unnin störf eða
að votta farsælum broddborgur-
um virðingu þjóðarinnar þegar
þeir eru komnir á efri ár. Það
kann að vera eðlilegt að þessir
hópar fái einhvers konar viður-
kenningu, en það er ekkert sem
segir að eðlilegt sé að þeir séu
spyrtir saman við annað fólk,
sem hefur markað sér sérstöðu
og unnið þjóðinni gagn með
einhverjum þeim hætti að það
fær fyrir það viðurkenningu. Það
væri t.d. fyllilega umræðunnar
virði hvort landsmenn eigi að
koma sér upp meira úrvali heið-
ursviðurkenninga þannig að
aukinn sveigjanleiki og eðlilegra
samræmi verði í kerfinu. Það er
hins vegar ólfldegt að íslending-
ar upp til hópa séu spenntir fyr-
ir shku. Hefðin er lítíl hér fyrir
titlatogi og heiðiu-smerkjaburði,
fyrir nú utan það að fyrirmenn
landsins, sem hugsanlega kynnu
að telja sig eiga heimtingu á
orðu eru það stórir upp á sig að
þeir myndu varla sætta sig við
annað en Fálkaorðuna sjálfa.
Þar er gamla góða „frekar þann
versta en þann næstbesta" -
syndrómið í fullu gildi.
Öðruvísi tillögur
Því hefur oft verið haldið fram
að forsetinn ákveði í raun ekki
hverjir fái Fálkaorðuna. Það sé
orðunefnd sem öllu ráði í þeim
efnum. Nefndin komi með tillög-
urnar og stilh upp þeim lista
sem úthlutað er eftir hverju
sinni. Þetta sjónarmið er móðg-
un við sitjandi forseta hverju
sinni, því auðvitað er það hann
sem veitir orðurnar þó svo að
hann hafi nefndina með sér í að
finna tilnefningarnar. Raunar er
það þannig að það bréf almenn-
ings til orðunefndar með uppá-
stungum um fólk til að heiðra,
taka lflca mið af því hver það er
sem er á forsetastóli. Þannig hef
ég t.d. heyrt að uppástungurnar
í tíð Ólafs Ragnars séu talsvert
öðruvísi en í tíð Vigdísar, vegna
þess að fólki finnst að ólflcir for-
seta vilji heiðra ólíkt fólk.
Forsetinn getur því, ef hann
vill, haft úrslitaáhrif í málinu og
sett sinn persónulega stimpil á
það. Það er ekki síst í ljósi þessa
sem orðuveitingin á sumardag-
inn fyrsta hefur vakið athygli.
Þetta er fyrsta orðuveitingin sem
Ólafur Ragnar Grímsson stendur
að sjálfur og ákveður. Að vísu
hefur hann veitt orður einu sinni
áður, en þá kom hann inn á
lokastigi ákvörðunarferilsins og
var í raun að ljúka verki sem
var áður byrjað.
Sumardagurinn fyrsti
Þau voru ellefu sem fengu orðu
að þessu sinni og flestum virðist
bera saman um að stflhnn sé
annar en oftast áður. En hafi
menn hins vegar túlkað svör Ól-
afs Ragnars í kosningabarátt-
unni sem svo að um byltingu
yrði að ræða í þessum efnum, þá
hafa hinir sömu orðið fyrir von-
brigðum. Engu að síður er list-
inn bara talsvert djarfur því þar
eiga bæði (póhtískir) embættis-
menn fuhtrúa og umdeildar al-
þýðuhetjur. Ólafur G. Einarsson
er dæmi um hið fyrra. Hann hef-
ur vissulega staðið sig ágætlega
sem forseti Alþingis og á sann-
arlega skihð að menn virði það
við hann. Hins er myndi Ólafur
G. óneitanlega fyha flokk þeirra,
Það er hins vegar
talsvert djarfara og
nýstárlegra hjá for-
setanum að veita
Jóhannesi í Bónus
orðu. Eru það
kalkúnalappirnar?
sem fá „orðu í áskrift" sam-
kvæmt gamla kerfinu sem marg-
ir voru að vonast th að yrði af-
lagt. Þetta ber þó síður en svo
að skilja sem gagnrýni á stjórn-
málamanninn og þingforsetann
Ólaf G. Einarsson. Það er ein-
faldlega aUt annar handleggur.
Bónusorðan
Það er hins vegar talsvert djarf-
ara og nýstárlegra hjá forsetan-
um að veita Jóhannesi í Bónus
orðu. Eru það kalkúnalappirn-
ar? Fá menn orðu fyrir að láta
reyna á þanþol laga um inn-
flutning á kjöti og standa í hálf-
heUögu stríði við landbúnaðar-
ráðuneytið? Eða fær Jóhannes
orðu fyrir að selja ódýra vöru?
Hvað með Júh'usana í Nettó eða
í Nóatúni? Annar orðuþegi er
Björk Guðmundsdóttir sem
raunar er hætt að vera umdeild
vegna þess að hún er svo fræg.
Og hvað eiga svo Björk og Jó-
hannes í Bónus og raunar ýmsir
fleiri á orðulistanum sumar-
dagsins fyrsta sameiginlegt?
Fátt annað en það að hafa orðið
alþýðuhetjur í krafti skapandi
frumkvæðis ýmist á sviði lista,
viðskipta eða í samfélagsstarfi.
Það er þessi áberandi sköpim
sem gefur orðulistanum nýtt
yfirbragð að þessu sinni. í stað-
inn fyrir að heiðra einnungis
fyrir vel unnin störf konuna sem
gætti „brauðsins dýra“ af lands-
frægri trúmennsku, er nú lflca
verið að heiðra þann sem tók
upp á því nýmæh að baka
brauð.
Breyting ekki bylting
Fálkaorðulisti forsetans felur því
í sér nokkrar djarfar breytingar
þó hann boði ekki byltingu frá
því sem verið hefur. Listinn hef-
ur nýtt og ferskt yfirbragð. Það á
síðan eftir að koma í ljós hvort
þessi breyting á eftir að ganga
enn lengra þannig að orðu-
áskriftum fyrir velimnin störf
fækki, sem og orðuveitingunum
sjálfum. Skoðanir eru skiptar og
munu verða skiptar um það
hvort tilteknir einstakhngar séu
vel eða iha að Fálkaorðu komn-
ir. Slflcur ágreiningur verður
ekki leystur með því að fjölga
þeim sem fá orðu. Þvert á móti
þarf að fækka þeim enn. Það er
nefnilega alveg rétt sem Ólafur
Ragnar og hinir forsetafram-
bjóðendurnir sögðu í kosninga-
slagnum, það er bráðnauðsyn-
legt að fara sparlega með Fálka-
orðuna. Þó orðan sé eflaust
ágætt vegagerðarefni, rétt eins
og guhið í Eldorado, þá er auð-
velt að finna praktískara efni tíl
slflcra hluta á íslandi.